Katalog

bır yerden sonra bırey olarak sanatçı onu aşar Aynı şekılde sanatçının bıreyhğı bır noktaya kadar toplumun uzerme çıkar, otesıne geçer aıııa tumuyle ondan kopuk değıldır Dolayısıyla sanat yapıtı ıkı temel alanın, ıçsellık alanıyla dışsallık alanının kesıştığı noktada rotaya çıkar Bu ncdenle de, oyle denemeler olmuşsa da bır hıçlık ten kaynaklanan, yola çıkan ve onun us tune oturatı bır sanat yapıtının ancak de neysellığındcn soz cdılcbılır anıa bunun otekı ışlevlerınden soz açmak guçtur Sanatlann ve felsefelerin varoluşlarının, insanın varoluş traiiğini sorguladık ları oranda mumkun olduğunu soyleyebılir miyiz? Bcn oyle duşunuyorum Ötekı sanat lar, kavramlar ve dencysel yaklaşımlar benım estetık çozumlemelerımı yapabıl mem, sanat yapıtının ustunde duşunebıl mem onun sorunsallarını bulgulayabıl mem ıçın nt kadar genış olanaklar sağlar sa sağlasın bana gore insanın varoluş tra Jlğıylc ıığtaşmayan vt ona ulaşmayan bır sanat yapıtının, kcndısını ıçscl bır varlık bılımscl (ontolojık) sorunsallarını aşsa bı lc biftyı aşabılccuğı kanısında dcğılım Olmeye mahkumdur diyebilir miyiz? Olm<k demeyelım, şu anlamda, !>ana tın uretıın surecındc belkı bır donemcç koşetaşı olabılır, oradan başka olgulara yapıtlara da kalkılabılır ama, en azından ben kışısel olaıak ıçındc varoluş trajığıne gonderınede bulunmayan bır sanat yapı tını başka bır bağlamda, başka bır boyut ta değerlendırıyorum Sanatpolitika ılişkisıne değindiğinız makalenizde sanatı, Baudrillard'ın da yaptığı gibi, uretim değil de tuketim olgusuyla butunlcştiriyorsunuz. Bu bağlamda ayrıca, çağdaş sanatın yerleşmiş politik değerlere karşı çıkabilen yapısından soz açıyorsunu/. Çağdaş sanatın bu anlamda potansiyelleri ne olabilir? Ben bu makalemde sanat yapıtının Marksıst estctık tarafından nasıl algılan dığını daha sonra da postmodern yakla şımlarla nasıl değerlendırıldığını temel fendırmeyc çalıştım Çunku Marksıst es tetık, sanatı, bana gore çok onemlı ama bır oranda da basıt bır tekabulıyet ıçınde elc alıyor Altyapınm ust yapıyla olan ılış kısı Çunku sanat ve kultur yapıtı Mark sızme gore bır ust yapı kurumııdur Bu yaklaşımın etrahnda gelışen çok onemlı çozumlemeler yapılmış ve sorun bu kadar basıt olmaktan da çıkarılmıştır Nc var kı, ozellıkle 1960'lardan sonra dunyada orta ya çıkan bır başka gerçeklık var deç mo dernızm gerçeklığı Bu geç modemızm bırkaç oiguyla belırlenıyor Bunlardan bır tanesı kıtlc tuketımı ve genel olarak da tuketımdır Işte, o noktadan başlayarak sanat yapıtı tabu artık bır uretim olgusu olmaktan çıkıp bır tuketim olgusu oîma ya doğru gıdıyor Tuketim olgusu olmaya başladığı an dan ıtıbaren sanat yapıtı kendısıne aıt ba zı varlıkbılımsel oğelerden de uzaklaşıyor Orneğın, sanat yapıtının bırıcıklığı soru nu veya sanat yapıtının ıçsellık dışsallık etkıleşımı gıbı sorunsallar artık dışlanma ya başlanıyor Neden? Çunku sanat yapıtı O7gunluk arayışın dan uzaklaşıyor, kıtlenın temel teruhlerı doğrultusunda uretılen bır mcta olmaya doğru hızla ıtılıyor ve teknolo|imn urunu halıne gelıyor Bu bağlamda baktığımız CUMHURİYET KİTAP SAYI 277 zaman bu olguyu nereye yerleştıreceğımı ze bır yanıt vcrmemız gerekır Bu, doğrudan doğruya insanlarm kendi sorgulamaları ile ufaşacakları bir sonuc mudur, yoksa bu insanlarm onsel olarak kabul etmek zorunda kaldıkları bir sonuç mudur? Bu anlamda sanat yapıtının onscllığı ve sonsallığı (a prıorıtesı ve a posterıorıte sı) mcselesı ortaya çıkıyor Tuketım olçe ğınde baktığinı/ /aman sanat yapıtının bı rıcıklıöı olmayatağı gıbı sanat yapıtı ı prı orı kabııl edıfmış bellı koşulları bunytsın dc barındıran bır olguya donuşuyoı Hal bukı, daha oncekı uretim vc yapım (konstruksıyon) esaslı anlayış ıçınde sanat yapıtının 1 pnorı kabııllcrı yoktur Sanat yapıtı ktnılt koşııllartnı dayatan bıı olgu duı liıı sanat yapıtının karşısında ycııı bır duyarlılık ka/anır vc belkı o gunc ka dar bıldıklcrımı/den de bır anlamda \iâ7 gcçmck 7orunda kalırız I lalbukı tuke tımdc bu so7 konıısu değıldır Işte bu çe lışkı sanat yapıtının uretim vc tuketim açısından ele alınmasında ortaya çıkan onemlı bır çclışkıdır () ya?ıda ozcllıklc bun^ değınmeyc çalışmıştım Öte yandan Hacınikola'mn bir yapıtı uzerinc ya/dığımz makalcde sanat yapıtının kendı varlıksallığıyla yaşavan bir olgu olmadığını ve onu çozumlemek içın bir ideolojınin gerekliliğine değıniyorsu nuz. Hcr nc kadar sanat yapıtının kcndı varlıksallığıyla ayakta kalmayacağı soyle nebılırsc dc, bu modcrnızmın çok oncınlı ıddıalarından bırıdır Modernı/m O7ellık le urettığı yuksek kultur anlayışı ıçın sa nat yapıtının pencerelerını dışarıya tu muyla kapatıp hcp kendi ıçınden, n, sor gulamasından dogması gercktığını vurgu lamaya başladı ve gıtgıde sanat ınsan, sa nat toplum ılışkılerı koptu C) arada da sanat yapıtının ıç sorunsalları yenı sanat yapıtlarının uretılmesıne olanak verdı Boylclıklc dc ortaya başka bır şey çıktı, her /aman değındığım gıbı, estetığın sor ması gereken soruları soran, onun verme sı gereken yanıtları veren yapıtlar oluştu Boyle bır durumda estctik değerlerin mutlaklığından soz acılama/ mı? Tam tcrsı, boylc bır yapı estetık dc öerlerın mutlaklığını, onların saltıklığını (absolutısm) one çikaran bır yaklaşımdır Halbukj ben bunun sanat yapıtının sade ce bır bolumunu meydana getırdığını soyluyorum Sanat yapıtı buraya hapsc dılmemelı, buraya ındırgenmemelı Sanat yapıtının toplumla, ınsanla, tarıhle, za manla kurduğu ılışkıler gıbı başka boyut ları da var Bunlann da ortaya çıkartılma sı gcrektıgını duşunuyorum ldeolojı meselcsıne gclınce Ben orada Hacınikola'mn yapıtını deöerlendırmış tım l lacinıkola bır gorsel ıdeolojiden soz açıyor Gorsel ıdeoloıı de hemen hemen benım soylcmeyc çalıstığım şeylerın bır baska bıçımde ıfadesıdır Çunku Hacını koıa da her donemın bellı bır estetık kur duğunu o estetığı kavramadan ve o este tıgın sorunsallarını bılmeden o sanat ya pıtını yetcrıncc algılayamayacaöımızı soy luyor Ben bunun bu butunselîığı yakala makta onemlı bır aşama olduğu kanısın dayım Kiç uzerine olan makalenizde, Turkiye'deki 'arabesk' olgusunu da 'kic' olarak sınıflandırıvorsunuz. Bu bağlamda arabeskın Batılı anlamdakı kiçten yapısal farklanndan bahsedilebilir mi? Once çok onemlı bır tespıt yapayım Bcn arabcskı dc kıçı dc pcjoratıf yanı ku çumseyıcı anlamıyla kullanmıyorum Ikı sının de toplumbıhmsel ve estetık bırer açılım olduğu kanısındayım Çoğu ınsan ıse Turkıye'de arabeskın ve kıçın kaçınıl ması vt yok edılmcsı gereken bırer olgu olduğunu dusunuyor Bana gore ıkısı de tarıhın vc toplumun koşulları ^orlamasıyla ortaya çıkmıştır Bu bağlamda baktığı mı/ 7aman arabesk ıle kıç arasında bır bcrı/erlık var Bana gort arabesk yerlı kı çın bır başka adı veya bır modcllcndımıe yontemıdır Aradakı bcnzcrhk veya ko ukluk nıdır dıyc sorıılursa da şunıı soy •yebılırı/ Kıç sanat yapıtının bunyesınde var olan o/gunluk ve bırıcıklık arayışları ııın dışıııa çıkmak gcrçektcn u/aklaşmak, ycnıdcnsunumdan kaçınmak, ımgelerın sımgcler aracılıöı ılc urctılmcsı vc ıırctı mın bırıcıklık oımayacağı ıçın kıtleselleş tııılmesıdır Bu bağlamda arabesk tabıı Tuıkıyc'dc butun bu koşulları taşıyan bır olgudur Ama Turkıye'de arabesk sadcce kıçtır dıye nıtelendırılemeyecek kadar da ,cnış bır kavraındır Çunku hangı ara bcsk sorusunu sormak Ia7im, muzıktekı, resınulckı toplumsal yaşamdakı arabesk olguları clbctte bırer kıç boyutuna sahıp tırler ama onun otesınde de çozumlenme yı geıektııen baska o/ellıkler taşırlar Ayrıca Turkiye'de, kulturel ortama paralel olarak, politika ve demokrasi alanında da bir kiçten bahsedilebilir mi? Bana gore bunlar bırbırınden kopartı labılecek şeyler de değıl Bır toplumun evrenı algılayış tanımlayış ve yenıden uretim dızgcsı onun butun yaşantılarına, sıyasal, toplumsal ve sanatsal yaşantısına ayncn yansır Bu nedcnlc dıyorum kı, ara besk sadece kıçtır dıyerek geçıştırıleme yecek kadar onemlı, tarıhsel ve toplumsal koşulların zorlamasıyla ortaya çıkmış bır sentezdır ü sentezı cıddı bıçımde ço zumlememız gcrekıyor Daha sonraki makalelerde de, goçebelik ve postmodern kenttekı pluralizm sonucu yuksek ve alçak kultur arasındaki sınırların eridiğinc dcgınivorsunuz. Bu durumda kıçın de bır yaşam tarzı haline gelmeye başladığından soz açabilir miyiz? Evet, çunku bunu hazırlayan çok cıddı toplumsal olgular var Bır tanesı merkez çevre ılışkısının ortadan kalkma sı Kırsal alandan kentscl alana goç ıle bırlıkte merkez çevre ılışkısı tartışılmaya başlanmıştır Burada soz konusu olan merkezçevrc ilişkisi sadece şehir ölçcğinde sınırlanan bir kavram olmasa gerek. Kcsınlıklc, ben de ondan bahsedecek tım O ya7ida kent olçeğınde bır değer lendırme olduğu ıçın oyle soyledım Ama asıl merkez çevre ılışkısı mıkro kozmos ılc makro kozmosun karşılasmasıdır Da ha oncekı klasık modernıst dogmaya gore mıkro kozmos çevre, makro kozmos merke?dı Veya tersı de olabılırdı, vanı çekırdek (nukleus) çevreyı daıma beıırle ycn gucc sahıntı Bu da, modernızmın bunyesındekı nıyerarşıdır O bakımdan, koy kcnt arasındakı ılışkı, merkezçevre ılışkısıdır Turkıye dunya ve Doğu Batı arasındakı dışkıler merkez çevre ılışkılerı dır Butun bunlardakı çozulme, ıster ıs tcmez beraberınde yenı bır algılama duz lemını getırmıştır Bugun Turkıye'de ya C r; şanan temel sorun da budur Turkıye sımdı çoğulculuğun yaşandığı soylenen bır donemde, merkez açıstndan bakarsa nız, mumkun olduğu kadar ınatla ve ağıı bır bıçımde çevreye kapanma çabasını gosterıyor Çevrının uretmeye ve merkczc taşımaya çalıştığı her şeye bugun karşı çı kıııyor Halbukı, obur taraftan kon)onk turde meydana gelen zorlamalar, çcvrcnın artık merkere dayatmaya başladığını gos termektedır Arabeskın kentsel olçekte geçerlılık kazanması toplumsal, sıyasal vc estetık yaşantılaıı bclırlemesı de ashnda bu oluşumun bır başka gostcrgcsıdır Burada goçebelik kavramı kapsamına neleri dahil edıyorsunuz? Benım bu kıtabımın bır adı da "ütc lerı" dolayısıyla bcn, hıçbır şeyı tam su dur dıye tanımlamıyorum vc tanımlanabı leceğıne de ınanmıyorum O nedenlc, go çcbelığın tam bır tanımını vcrebılmcm olanaksız Ama goçebelik bence ustunde nıutlaka durulup duşunulmesı gereken, çunku yaşanılmasına başlanmış bır olgu vc buyuk bır kıpırtıdır Buna Deleu7e Cıiıattarı yersi7İık yurtsıı/luk dıyor, bır yerde koksuzluk, başka bır ycrdc ıse no mınalızm olarak gcçıyor Oylcysc ncdırı1 Kulturlcrın ycr dcğıştırmesı, coğrafyala rın parçalanması vc teknolojılerın ıletken lık kazanmasıdır tşte butun bunlar goçe belığı belırlcycn otekı unsurlardır Bu yoksa nc sadece koyden kente goçtur, ne bır başka seydır Bır buyuk uzam, zaman ctkıleşımıdır ve buyuk bır hareketlıhktır Belkı de bıraz daha oncekı donemlerde yaşadığımız, benım de konuşmanın ba şında değındığım ımgelerın sımcelerm dolaşımmı, şımdı çok daha buyuk bır ha rcketlılık ıçındc yaşıyoruz vc bunun bera berınde de başka bır şey gelıyor, 1 Mer ke7 çevre ılışkılerı parçalanıyor, 2 Çoğul culuk ortaya çıkıyor Ve tabu, bunun De raberınde getırdığı bır başka şey de ek lektısızm Bu uç şeyı yeterı kadar çozum lcmeden bugunu algılayabılmenın mum kun olduğuna ben ınanmıyorum Turkiye, gerek altyapı, gerek usryapı olarak, boyİesine ani bir kulturel değişime ve bunun getireceği çoğulcu ortama hazır mı? Turkıyc'nın hazır olup olmaması onemlı değıl Turkıye bunu zaten yaşıyor Bunun sonuc unda da ortaya bır sentez çı kacak Hazır olmadığı donemın sentezı olacak ama, sonunda Turkıye o sentezı bır gerçeklık vc olgu olarak yaşayacak Zaten bunlar bır yerde Turkıye'nın ya da baska bır ulkenın onceden vereceğı ka rarla ortaya çıkamaz Yanı bız şımdı hazı TU, artık goçebclığı, yersız yurtsuzluğu ve koksuzluğu yaşayalım deneme7 Butun bunlar daıma mıkro kozmoslann dışında kı makro kozmosun urettığı ve dayattığı durumlar ve olgulardır O mıkro kozmos bunu bır bıçımde soğurmak zorundadır Buna dırcnebılır, bu dırenmeden de baş ka bır sentez ve baska catlama noktaları çıkar O çatlamalardan da başka sızıntılar meydana gelır, bunlann hepsı bırleşır, yenı bır tarıhı yazarlar • * Orhan Anafarta ve Serhat Gunaydın, Btlkent Ümversttest Guzel Sanatlar, lasa rım ve Mımarltk Fakultest, Grafık Tasa rtm Bolumu'nde araştırma gorevlısıdırler Sanatsal Gerçeklikler, Olgular ve Oteleri /Hasan Bulent Kahraman /Yapı Krcdı Yaymlart /17 i r SAYTA 11