Katalog

Besteci ve Ulus: Müzikte Halk Mirası Ş da, özel bir birey olarak betimler. Oysa biz Carrie'de, kendimize ait bir seyler bulur, onun yanı sıra da, daha başlca bir yı ğın insanı da algılarız. Çünkü Dreiser, Carrie'nin kişiliğindc yaşamak, gelismek ve kendi kanatlarıyla uçmak mücadclcsi veren bir insanı karşımıza çıkar. Dreiser bu genel özelliğe ya da 'tipikliğc,' Car bu güç sayesinde etkileyebilir; bu güç yal rie'yi toplumun dışına çıkararak değil, nızca sanatçının yaşamında değil, seyirci Carrie'nin çevresindeki toplumu derinden anlayarak, toplumun bir mücadalelerin yaşamında da var olan bir şeyin nes nin verildiği alan olarak nasıl işlev gördü nel bir biçim olarak ortaya çıknıasıdır. Seyircıler kcndı gündelik yaşamlarına dön ğünü, temel güçlerinin (]arrie'nin yaşamı düklerınde, artık değışmış kışılerdir, çün nı nasıl yönlcndirdiğini, bunların bilin cindc olmadığı ıçin Carrie'nin ıızerinde o kii oyun ya?arı yaşam konusundaki şlflc denli güçlü bir biçimde etkilı oldııklarını rinı, onların malı haline getirmiştir. Seyir göstermesine olanak verecek kadar derin cılerın oğrenmiş olduldarı şey, yinelenebi den kavrayarak ulaşır Bu yü/den bi?ler lcn bir olgular dızisı bıçimini almaz. Bu, onların daha sonra yaşamı karşılayış biçi Carrie'de kendimizi bulurken, bir yandan minde; hcmcinslerini ne dcnlı daha iyi ta da, onun yoksun olduğu bilinci kazandığımız ıçın ondan farklı bir kışı oluruz. ııımı^ olduklarında kcndini gösterir. Bu Portredeki genel ya da "evrensei" öj^e, ın bilgı ne denli doğru olursa, onlara o denli daha özgür yaşama gücü sağlar. Karanlık sanın edebi ve değismez niteliklerin orta t.tn aydınlığa çıkış gıbıdır. "Yaşama sada ya çıkarılması dcğildir; burada genel ve "cvrenscl" olan öğe, insanın gelışnıesinın kat"in bu biçımitıi tanımlamanın bir baş ka yolu daha var. Bu da sanat yapıtının, ve özgürlüğünün ner zaman, bireysel ol onu kcşfcden insanların gözüne bir yan duğu kadar, toplumsal olan bir sorun ol duğunun ortaya konınasıdır. Ve bu yüz dan yenı vc tazc gorunmcsı, bir yandan den de, geçmişte olup bitmis olan bu mü da onlara öteden berı tanıyageldikleri bir şeymiş duygusunu vermesidir. Çünkü, sa cadelenin oluş biçimine ilişkin bilgi, günat yapıtı, o kişilcrin kendi gelişmelerin nümüz içın ycni ofanaklar açar. Müzikte betimlenen insan portrelerine de bir adımı temsil edı/r ya da "psikolojiler"ine de biçim veren, ti Müziğin duyguları etküeme gücü kcl bir toplumdur. Ne var ki müzik, edeBütün sanatlar gibi, müziğin de duygu biyatın yapabildiği özel toplumsal ve biları etkileme gücü, tüm insan yaşamının reysel belgelemeyi yap^maz. Sözgelimi, temelini oluşturan iki gerçeğe uayanır. Beethoven in Egmont Uvertürü derin bir Bunlardan biri, insanların dış farklılıklaMüzik anlatacaklarını pck çok biçim aracılığiyla dile getirir. insan betimini içerir. Ezici bir kederi serın altında yatan temel yakınlık olgusu zindircrek başlar; inişli çıkışlı, sarsıntılı ve Bunlar halk şarkısı gibi yalın imgeler ve bir Brahms ya da bir dur. Ortak gereksinimler ve karşılıklı gekahramanca bir çatışmadan içinden ilerBeethoven scnfonisinin bir bölümü gibi, derin iç çatışmaları ve lişme bilinci olmasa, bu yakınlık da ol ler, bir ara koparak kısa, acı bir cenaze mazdı; böyle bir durumda da sanat yapıtı, ağıtına geçer ve görkemli bir "zafer" kutçözülüşleri sunan karmaşık insan betimleri biçiminde olabilir. yaratı kadar da, Bu balumdan da, örneğin bir halk masalının kişisi gibi yalın bir bireysel birolan birolduğu olamazdı. toplu laması ile sona erer. Egmond, çevresinde mun malı varlık Öteki var olan büyük acıların farkında olan, sainsan imgesi, ya da Dreiser'in "Sister Carrie"sindeki gibi kargcrçek de, insanların işbirliğinde buluna vaşan, ölümle yüzyüze gelen, ama böyle rak birbirlerinden öğrenme yetenekleri olmasına karşılık insan özgürlüğünün maşık bir insan betimi sunan öteki sanatlara benzer. dir. Bu her iki gerçek, günümüz müzik zorbalık üzerüıdeki zaferine ınancı hiçbir yaşamında olduğu kadar, müziğin geçmiş zaman sarsılmayan bir kişiliğin insana bilir. Oysa biz, ancak bu sesler, örgüt bir tarihinde de görülür. Eski zamanların bir esin veren psikolojik bir portrcsidir. MüSIDNEYFINKELSTEIN' bütün nalinde, örneğin bir şarkı olarak, şarkısı, bugün bizleri duygulandırabili zik bizlere bu kişinin, Ispanya'nın baskısı birbiriyle kaynaştıkları zaman bir sanat yorsa, bu, çok eskiden ölmüş olan o şar altında ezilen onaltıncı yüzyıl Flandre'ınyapıtıyla karşı karşıya gelmiş oluruz. Bu, kıcıyla aramızdaki yakınlığı keşfetmemiz daki Kont Egmont olduğunu söylemez. iir, kuşkusuz, müzikten farklı bir sa~ bir bütündur, bir insan iıngesidir, besteci den kaynaklanır. Bir Afrika ya da Çin şar Egmont'un iki yüzyıldan daha eskilerde nat türü. Böyle olmasına karşın bü nin yaşamının, nesnel biçımc dönüşcn bir kısından etkileniyorsak, ya da çok uzak tün sanatlarda ortak birtakım nitekalan kahramanlığından esinlenmiş olan yanıdır. Bir kez yaratılınca, besteci göçüp ülkelerdeki insanlar bir Amerilcan folk Iiklcr vardır. Bir edebiyat yapıtında Beethoven'in ondokuzuncu yüzyıl başları gittikten sonra da yaşamaya devam eder. şarkısından duygulanıyorlarsa, bu da in Avrupa'sında, bu umut ve çatışmanın alya da bir tabloda bize etki eden nedir? Ârtık toplumun malı olmuştur. Dinleyici sanların aradaki yakınlığı keşfetmelerin Sözcüklcr ya da tablo bize herhangi olgudığı psikolojik biçimi anlatır. Ne var ki, onu benimser, ona değer vcrir; bundan den ilcri gclir. sal bir bilgi vcrmcz. Bizi etkileyen şey, bu yapıtı bugün, salt Beethoven'in "Eg böyle onu kendi sevinçli ve acılı duygulabirbiriyle kaynasarak bir bütün oluşturan Müzik anlatacaklarını pek çok bicim mont' adlı bir yapıtı olarak dinlcrsck, bu rını dile getirmek üzere kullanır. sözcüklerin ya da çizgi ve renlderin, kararacılığiyla dile getirir. Bunlar halk şarkısı toplumsal bağlam bile gözümüzden kaçaşımıza bir insanı çıkarmış olmasidır. Btıgibi yalın imgeler ve bir Brahms ya da bir bilir İnsan ıııyfltori nu, en iyi biçimde, yaşayan insanların an Bütün sanatlar, her şeyden önce insan Beethoven senfonisinin bir bölümü gibi, BteUyat ve müzik arasındaki aynm latildığı bir öyküde ya da betimlediği bir hngeleriyle yaratılır. Sözcüklerin, çizgi ile derin ıç çatışmaları vc çözülüşleri sunan Bununla beraber, müzik ile edebiyat tabloda görebiliriz; buradaki insanları karmaşık insan betimleri biçiminde olabirengin, ya da müzik seslerifıin ustalıkla iş bizden farklı, ama bir o kadar da bize lenmesı, bu insan imgelerine nesnel biçim lir Bu Dakımdan da, örneğin bir halk ma arasındaki bu aynm, bu sanatlann birbirinden tümüyle farklı sanat yasalarına benzeyen kisiler olarak algılarız. Ne var vermenin teknık araçlarından bir şey de salının kişisi gibi yalın bir insan imgesi, ya bağlı bulundukları anlamına da gelmez. ki, doğaya ilişkin anılarırnızı çağrıştıran da Dreiser'in Sister Carrie'sindeki gibi ğildir. Sanat, doğanın bize sağlamış oldu bir manzara resmi ya da, örneğin Keats'in ğu öğelerle karmaşık bir çalışma tarzıdır; karmaşık bir insan betimi sunan öteki sa Bir edebiyat yapıtında, müziğin duygulaOde to Autumn'u ("Sonbahar Od'u") gi bu öğelerin içinde insan bedcni vardır. natlara benzer. Böyle olmakla birlikte, rımızı bu denli etkileyici biçimde ilettiği işte bu nitelikler aramamız; yani yalnızca bi lirik bir şiir için de aynı şey söz konuBunun sonucu olarak ortaya çıkan ürün müzikteki insan imgelerinin ve betimlerisudur. Bunlar bize bir olgular demeti yalnızca yaratıcının değil, seyirci ya da nin, edebiyat vc rcsım gibi öteki sanatlar yüzeydeki belgelemeleri ve ayrıntıları değil, betimlediği toplumu, o toplum tarasunmazlar; bize sundukları doğaya veridinleyicilerin yaşamını da kapsar. Örne daki insan imgelerinden ve betimlerinden lcn insana özgü bir yanıttır. Başka türlu ğin bir sahne yapıtında, oyun yazarı, ger farklı olan bir yanı vardır. Edebiyattaki ve fından biçimfendirilen ve de o toplumu söylenirse, bu yapıtlar bizc, o tabloyu vaçek insanları devindirir ve konuşturur. resimdeki insan imgeleri ve betimleri, biçimlendiren insanları bizler için öncmlı ve anlamlı kılan umutlarını, çatışmalarını, pan, ya da o şiiri yazan insanı sunarlar. Seyirciler ise, sahne üzerindcki bu yaşa hem genel hem de tıkel olan bir özellik düş lurıklıklarını ve zaferleri aravıp bul Bunlar, insan betimleridir. Müzikte de ayma, bu imgelerde kendilerinden bir şey taşır. Müziktekilerse yalnızca genel özel mamız gerekir. Ve coğu zaman edebiyatta nı şey söz konusudur. Besteci, birtakım ler algıladıkları zaman ulaşırlar. Oyun ya lik taşırlar. müzik seslerini bir araya getirerek "kenÖrneğin, Dreiser, Carrie'yi 1890'lar bile, bir yapıtı gerektiği gibi anlayabılmezarı, seyircilcrin düşünce ve duygularını, dini anlatmış olduğu" duygusunu taşıyasanattakı insan imgelerinin sahip olduğu Chicago sunda, özel bir toplumsal ortam miz için, yazarın kendi çağına ilişkin top1 Miizik nasıl anlatılır? SAYFA 14 CUMHURİYET KİTAP SAYI 277 J