Katalog

ÖNER YAGCI "Kuşçu amca!/ Btzim kuşumuz da var,/ Ağaamız da./ Sen bızr bulut ver %ade/ Yüzparalıh " (Oktay Rifat Orhan Vcli, Ku> ve Bulut) {{ T p v E N Yazarlar Derneği"nce 13 YJ Mart 1995 giinü lstanbul Ata JL türk Kültür Mcrkezi'nde düzenlenen "80. Yaşında Melih Cevdet Anday Gecesi"ylc Edebiyatçılar Derneği"nce 2021 Mayıs 1995 günleri Ankara Büyük Tiyatro Opera'da düzcnlencn "Melih Cevdet Anday Günleri", "Garip" hareketinin kurucularından Melih Cevuet Anday'la sevenlerini, okııyucularını bir kez daha buluşturdu. Bu buluşmayla bir likte, PEN Yazarlar Derneği, çağdaş edcbiyatımızın izlcyicilerinc ve sevenlcrine önemli bir hediye sundu; bir "tıpkıbasırn": Garip. Ulkemiz şiir tarihinin önemli yapıtlarından biri olan ve 1941'de Orhan Veli'nin Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le birlikte yayınladığı Garip'in, PEN Yazar lar Derneği'nce sunulan "tıpkıbasım"ının, edcbiyatımız için bir değerbilir lik örneği, bir kazanç ofduğunu düşünüyorıım. Bugiin 54 yaşında olan "Ciarip" hare keti ya da başka bir deyişlc "Birinci Yeni" harckcti ncydi, hangi amaçlarla yola çıkmıştı, neleri yıkmalc, yerine nelcrı koymak istiyordu? Garip'in "tıpkıbasım ı, böyle sorııların yanıtlnnnı arayan edebi yat.severleri, haıckctin bildirisini kendi kaynağından okuma olanağına kavuştu ruyor. Iç kapağında: "Orhan Veli/ Garip/ Şiir Hakkında Düşünceler vc Melih Cevdct, Oktay Rifat, Orhan Veli'den seçilmiş şiirler/ 1941/ tstanbul: Resimli Ay Matbaası T.L. Şirketi" yazılı olan büyük boy 64 ;.aylalık Garip'in 515. saylalarında "Garip" başlıklı bildiri yer alıyor. 16. sayfada yazının girişine aldığım Kuş ve Bulut" adlı şiir var. 1926. sayfalarda Melih Cevdet'in 7'si daha önce yayınlanmamış, (8'i Varlık'ta, l'i Ses'te olmak üzere) 9'u yayınılanmış 16 şiirine yer verilmiş. Bu şiirlerden, "Garip"in kurucularıy la ilgili olan "Fotoğraf" adlı şiiri buraya almak istiyorum: "Dört kişi parkla çektirmişiz;/ Ben, Oktay, Orhan bir dc Şinasi: Anlaşılan sonbahar;/ Kımimiz paltolu, kimimiz ceketli;/ Yapraksız arkamızdaki aöaçlar./ I leniiz babası ölmcmiş Oktay'ın,/ Ben bıyıksızım,/ Orhan Sülcyman Efendı'yi tanıma Orhan vell. SAYFA 8 54 yıl sonra tıpkıbasımı yapıldı. "Garip" veniden... Ulkemiz şiir tarihinin önemli yapıtlarından biri olan ve 1941'de Orhan Veli'nin Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le birlikte yayınladığı "Garip"in, PEN Yazarlar Derneği'nce yapılan "tıpkıbasım"ı, edebiyatımız için bir değerbilirlik örneği, bir kazanç.Birinci Yeni"yi öğrenmek için edinilmesi gerekli bir kitap. mış./ Lâkin ben hiç böyle mahzun olma dım./ Olümü hatır latan ne var bu resimde?/ Halbuki hayattayız hcpimiz.." (Neşredilme miş, s. 26). Garip'in 2944. sayfalarında Oktay Rirat'ın 6'sı yayım lanmamış, (İO'u Varlık, l'ı Ses, l'i Yenilik, 2'si Sokak, l'i Oluş'ta olmak üzere) 15i yayımlanmış 21 şiirinden de yine "Garip'Me ilgili "Karaca Ahnıet" adlı şiiri burada anmanııı doğrıı olacaömı dü^ünüyurum: "Ak^aııılan parka cıkmaktı/ En büyük eğlcncesı./ Şair Ornan Veliyi,/ Melih Cevdcti scverdi hayatında./ Agaçlardan kavaöı severdi./ Yıldızları da severdi/ Ve en ralıat anasııun serdiği yatakta uyurdu/ Şinıdi burada yatıyor." (Varlık, Sayı: 103, s. 38). Garip'in 4759. sayfalarında da Orhan Veli'nin 11 'i yayımlantnamış, (8'i Varlık, 4'ü İnsan, l'i Ses'ie olmak ü/:ere) 13'ü yayınılaıınıi!) 24 şiiri var. Orhan Veli'nin şiirlerınden de "Harbe Giden"i buraya aktarıyorum: "Harbe giden .sarı sach cocuk!/ (jene böyle giizcl dön;/ Dudaklarında dcniz kokusu,/ Kirpiklerinde tuz./ Harbe giden sarı saçlı çocuk!" (Ncşrcdilmemiş, s. 58). Kitabın 60. sayfasında "Veda Müsameresi" başlığı altında Oktay Rifat'la Orhan Veli'nin ortak şiiri "Ağaç yer alıyor: "Ağaca bir taş attım;/ düşmedi taşım,/ Düşmedi taşım./ Taşımı ağaç yedi;/ Taşımı isterim,/ Taşımı isterim!" (Varlık, Sayı: 101) Kitabın 6163. sayfalarında "Fihrist" (Içindckiler) vc 6. sayfasında ise şu açıklama var: "Bu kitaptan 12 nüsha lüks kâğıt iizerine basılmış ve l'dcn 12'yc kadar numaralanmıştır. Bu niishalar Abidin Dino, Bedri Kahtni, I'.ren Fyüboğlu, Hamit Görei ve Turgut Zaim tarafından yapılmış birer krokiyi havidir." 25'i ilk kez yayımlanan ve 38'i daha önce (27'si Varlık'ta olmak üzere 6 dergide) yayımlanmi!) toplam 63 şiir "Garip" narekctınin çıkış amaçları konıısunda önemli ipııçları verse de hareketin temellerini kitabın ünsü/ünü oluşturan bölümde bulu yoruz. Bu bildiri ve şiirler henı o dönemin (194()'lı yılların başı) hcm dc o dönemden sonraki dönemin şiirini ve özel liklerini belirleyerck önemli ölçüde etkiledi. Diliıni/iıı doğallıgını, içtenligini, dolaysız ve süssüz anlatım olanaklarını şiire katarak böyle bir şiir dili kurarak kendi şiirini yaratan hareket; gelenekselleşmiş şiir kalıplarıyla kendi ustalarını tıkaran ve ulaşılmaz sanılan şiir örnekJcrini ortaya koymuş olan eski şürimizin karşısına yürekli bir tavırla çıkmış oldu. Bu karşı çıkış, aynı zamanda şiir tarihimizde pek az gerçekleşen bir yeniliöin ve öncülüğün de bayrağını taşımak anlamına geliyor. Şiirimizi lıâlâ etkilemckte olan bu dil anlayışı "Garip"in temelini oluşturmuştu. Bu doğal dile katılan incc alaylar, ironi, toplumsalhk ve coşkıı da "Garip"in temel özelliklerindenai. Nâzım Hikmet'in şiirinıizde gcrçekJeştirdiği büyük yenilikle, konu, anlatım ve bıçim özcllildcrini tümüyle değiştiren ve yeni bir şiir anlayışını egemen kılarak yepyeni bir siirsel yapı kurmasın dan sonra "Garip" hareketi ile şiirimizde yeni bir büyük yenilik daha gerçekleşmiş oluyordu. Bu yeniliği gerçckleştircn "Garip" ha reketinin bildirgesinden kimi düşünceleri şöyle aktarabiiiriz: "Şiir, yani söz söyleme sanatı, geçmiş asırlar içinde birçok değişikliklere uğra mış ve en sonunda bugünkü noktaya gelmiştir. Bu noktada şiirin doğru dürüst konıışmadan bir hayli farklı olduğunıı ka bul etmek lazımdır." (s. 5). Bu Kabullenişten sonra "Garip" kendini tanımlamaya başlar. Örneğin gelencklere karşı çı kış"Garip"in anlayışlarından biridir: "Ananc, şiiri nazım dediğimiz bir çerçeve içinde muhafaza etmiştir." (s. 5). "Garip" işte bu "çerçeve"yc çıkmaktadır. Şiirin kaynağı konusunda genel yaklaşı mın pck uzağında göriinmeyen "Garip", "Şiirin dc menşeınde diğcr sanatlarda ol duğu gibi... oyun arzusu vardır." (s.5) deıııekte ve ardından "Nazmın bellibaşlı unsurları" olan vezin vc kafıyeye güle güle diyerek bıınların yerine "aneıık 'i kabul etmektedir: "Bir şiirdc cğcr takdir edilmesi lâzımgelen bir ahcnk mevcutsa, onu temin eden vezin veya kafiye değildir. O ahenk vezinle kafiyenin haricinue ve vezinle kafiyeye rağmcn mevcuttur. " (s. 6). "Garip", vezni ve kafiyeyi "maharet" sa yanların, "safdillerin en muhteşemi" t>lduğu görüşündedir. "Köklerini vezinle kanyeden alan", "şiir dilinin kendine has yapısı" olduğunu söyleyen, "birtakım şiirleri... konuşma diline benziyor" diye reddedenlerin tavrını da "acayiplik" olarak kabul et mektedir. "Garip"in "teşbih" konu sundaki düşünccsi dc gclcncksel şiir anlayışına ve yapısına karşıdır: "Teşbih, eşyayı olduğundan başka türlü görmek zorudur.. teşbih ve istiareden kaçan, gördüfiünü herkesin kullandığı keliınelerle anla tan adamı bugünün münevveri 'garip' telakki etmektedir... Yazının peyda olduğu gündcnberi yüzbinlerce CUMHURİYET KİTAP SAYI 277 Melih Cevdet Anday Oktay Rifat.