Katalog

MİMARLIK TARİHİ Benzersiz başyapıt: ‘Osmanlı Mimarisi’ Doğan Kuban, mimarlıkla kent ve kültürü sentezlemiş, mimarlıt tarihimizin önde gelen bir bilim insanımız. Üzerinde yazdığı, düşündüğü, araştırdığı, yorumlar yaptığı Osmanlı Mimarisi üzerine şimdi dev bir eserle karşımızda. Y CBT 1059/2 6 Temmuz 2007 apı Endüstri Merkezi'nin (YEM) yayımladığı Osmanlı Mimarisi eserinin Topkapı Sarayı bahçesinde yapılan tanıtım toplantısında konuşan Kuban, bugüne kadar Türk araştırmacıların bu alanı bakir bıraktığına işaret etti ve Türklerin bu konuyu Goodwin'in 1971'de yayımladığı kitaptan öğrendiğini, bir mimarlık tarihçisi ve araştırmacısı olarak bugüne kadar bu boşluğu dolduramadıkları için bir Türk bilim insanı olarak utandığını anlattı. Cemal Emden'in olağanüstü güzel fotoğraflarlarıyla da büyük değer kazanan kitabında, Kuban, “Osmanlı Mimarisi” kitabında Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarında hüküm süren Osmanlı'nın mimarlığa yaklaşımını dünyadan örneklerle anlatıyor. Bu içeriğiyle Osmanlı'nın kültürel mirasına ilgi duyan herkes için büyük bir kaynak niteliği taşıyor kitap. Yazımı ve yayıma hazırlık çalışmaları 5 yıl süren, 720 sayfa ve 1000'den fazla fotoğraf, çizim, gravür, karşılaştırmalı tablo ve haritanın yer aldığı, OsmanlıcaTürkçe Mimarlık Sözlüğü'nü de yer verilen kitabı, aslında Kuban'ın yarım yüzyıllık araştırma ve birikimlerinin bir ürünü olarak görmek gerekir. İngilizce baskısı 2008 yılında gerçekleştirilecek olan ve Sosyal tarih ve mimarlık tarihi arasındaki ilişkileri de inceleyen Prof. Doğan Kuban eserinin başlıca amacını, “Osmanlı tarihi, kültürü ve sanatına ilişkin önyargıları ortaya koymak ve 19. yüzyıldan bu yana Türk ve yabancı tarihçiler tarafından oluşturulan klişelere son vermek” olduğunu belirtiyor. Sinan öncesi ve sonrası Osmanlı mimarisini referans almak üzere iki ana kategoriye ayrılan kitap, 57 bölümden oluşuyor. Osmanlı mimarisinden seçme yaklaşık 300 yapıtın, özgün kaynaklarından yararlanılarak yeniden oluşturulan plan, kesit ve rölövesine, 220 yapıtın ise fotoğrafına yer veriliyor. Kuban, Mimarlık Tarihi yazınına ilişkin genel bir değerlendirme ile başlayan, Erken Osmanlı Dönemi'nden, Cumhuriyet'e dek Osmanlı'nın mimari mirasını inceliyor. Osmanlı döneminde yaratılan kent çevresi ve mimarlığın dünya mimarlığı içinde karşılaştırmalı panoraması, bu alanda yapılmış en son çalışma ve bulguların verileri de dikkate alınarak yapıtta sunuluyor. Kuban, bu çalışmasında yalnızca sanat ve mimarlık tarihi çerçevesinde kalmayıp, mi marlık tarihi ile tarih arasındaki ilişkileri de irdelerken, mimari ile onu yaratan kültür ortamı arasındaki bağları, şimdiye kadar alışılmış olan yaklaşımlardan farklı ve ayrıntılı biçimde ele alıyor. Osmanlı Mimarlık tarihî ilk defa bu yapıtla, İmparatorluk'un çoklu kültürel yapısının bilinciyle ve tarihi gelişmelerle ilişkilendirilerek yeni bir boyut kazanıyor. Doğan Kuban soruları yanıtladı: Osmanlı Mimarisi adlı yeni kitabınız nasıl bir motivasyon ürünü? Birincisi doğal olarak didaktik bir amaç; yarım yüzyıldan fazla bu konuyu anlatan, konu üzerinde oldukça çok yayın yapmış bir öğretim üyesi olarak, Osmanlı Mimarisi'ni tümel bir tarihi olgu, başlamış ve bitmiş büyük bir kültür ürünü olarak dünyaya tanıtmak; ikincisi kişisel bir motivasyon. Türk sanat tarihçileri Osmanlı Mimarisi üzerinde Cumhuriyet'in başından bu yana binlerce çalışma yayınladılar. Fakat çok genel programlı, daha çok deskriptif, görece küçük boyutlu yapılar dışında bir tarih yazmadılar. Sadece bir kompilasyon niteliğinde olmasına karşın, daha ayrıntılı bir Osmanlı Mimarisi Tarihi (A History of Otoman Architecture) Godfrey Goodwin tarafından 1971'de yayınlandı. Amerikan Koleji'nde tarih hocası olan bu amatör yazarın kitabı Türkiye'de 30 yıldan fazla neredeyse tek başvuru kitabı olarak kullanıldı. Kuşkusuz yazara teşekkür borcumuz var. Bunun beni utandırdığını söyleyebilirim. Çok yayın yapmış bir akademisyen olmama karşın, bu alanda daha doğru ve ayrıntılı bilginin sahibi olarak topluma karşı ödevimi yapmadığımı düşünmeye başladım. Ve sonucunda bu kitabı yazdım. Kuşkusuz Yapı Endüstri Merkezi'nde Doğan Hasol'un desteği de yayının gerçekleşmesini sağladı. Bu kitabın yazılmasında yöntemsel yenilikler var mı? Kitabın içeriğinde mimari olguyu tarihi, kültürel ve sosyal olgulara bağlamaya çalışan bir çaba var. Özellikle 14. Yüzyıl toplumsal yapısının doğası üzerinde durdum. Ve bu ortamda anıtsal zaviyelerin oluşumu üzerinde durdum. Sinan'ın yaratıcılığının Osmanlı Mimarisi'ne kazandırdığı evrensel boyutu ve bunun dünya mimari tarihinde karşılaştırmalara dayalı olarak tanımını yapmaya çalıştım. Avrupa'ya öykünme bağlamında son dönem mimarisinin kültürel ve üslupsal boyutları üzerinde genel kitaplarda fazla olmayan açıklamalar getirdim. Bütün bunlarla birlikte şimdiye kadar olmayan bir yoğunluk ve ayrıntıda, yüksek kalitede görsel malzeme eşliğinde mimariyi sunmak, kanımca, kitabı daha okunabilir yapıyor. Osmanlı toplumu ve tarihi üzerindeki bilgiler bir mimarlık ve sanat tarihini yazmak için yeterli bir didaktik çerçeve oluşturuyor mu? Mimarinin ortaya çıkışı, sadece sultani bir irade, geleneksel bir yapı formülü, yetişmiş bir iş gücü ve yaratıcı bir sanatçıdan ibaret değil. Mimari gelenek karmaşık bir etkileşim ortamında toplumsal isteklerin, zevklerin, toplum örgütlenmesinin, toplumun özümsediği geleneklerin, yapıların inşaatı sırasındaki koşulların, teknik ve malzeme olanaklarının ve bilemeyeceğimiz psikolojik olguların biraradalığından meydana geliyor. Bütün bunları hiçbir tarih yazmaz. Bizde tarih dışında anı, roman, biyografi türünden bir yazın da yok. İnşaat defterleri, vakfiyeler gibi bilgi aldığımız kaynaklar var. Biz daha çok yapıların değerlendirilmesi temelinde mimarlık tarihi yazıyoruz. Burada tarihçinin bilgisi, sezileri, estetik duyarlığı ya da tarihi koşulları yorumu, herhalde bazı öznel değerlendirmeleri de oyuna sokuyor. Mimarlık tarihçisini fazla abartmaktan koruyan şey gerçekleri saptırmama iradesi, ideolojik ön yargıları temizlemek ve deneyimidir. Sonuçta pişman olmadığım bir Osmanlı Mimarisi Tarihi yazdım. Genç kuşaklar daha iyisini yapacaklardır. YEM YAYIN Kitabı yayımlayan YEM Yayın www.yem.net, YapıEndüstri Merkezi'nin bir kuruluşu. Mimarlık, yapı, inşaat mühendisliği, sanat alanında dergi, katalog ve teknik kitaplar yayınlayan YEM Yayın, Mimarlık, şehircilik, kültürel miras, fotoğraf, sanat, endüstri tasarımı konu başlıkları altında, bugün sayısı 150'ye yaklaşan ansiklopedi, sözlük, kitap, dergi ve katalog gibi ürünler yayımladı. Kuruluşunun 40. Yılına giren YapıEndüstri Merkezi, yapı sektöründe mal ve hizmet üreten kuruluşlar ile yine bu sektörde çalışan profesyonel yöneticiler, mimarlar, mühendisler, müteahhitler ve yapı malzemesi kullanıcısı tüm kesimler için hizmet üreten ve uzmanlık fuarları düzenleyen bir bilgi merkezidir. www.yapi.com.tr