Katalog

Fizik tutarlılığının kontrolüne de olanak vermektedir. Madde miktarında gözÖzel rölativite teorisinin gelistirilmesinde Einste lenen eksiklik enerji olarak ortaya çıkin 'ın ayrıcalıklı konumu asla îartışılamaz. Çünkü mış demektir. Biraz önce klasik Nevvton mekaEinstein teoriyi. Lorentz ve Poincare'nin niğinin tutarsız olduğundan, daha önöngörmediği iki yönde çok ötelere götürdü. ce de Foucault sarkacının övgüye değer büyük başarısından söz etmiş olmamız bir çelişki gibi görünebilir. ler. Teorinin gerçek sahibinin kim olduğunu tartışanların Bu konuda şöyle bir açıklama yapabiliriz: Hızların göz önünde bulundurduğu önemli nedenlerden biri de (ışığın hızına kıyasla) küçük olmaları durıımunda Einstebudur. in'n mekaniği Nevvton mekaniğine indirgenir. Bu nedenYayına sunulmuş makaleleri hakemlere gönderen le, Foucault sarkacının klasik Nevvton denklemleri ile ineditörler, genellikle, referans listelerinin yeterli olup olcelenmesi kabul edilebilir bir yaklaşıklık sağlar. Ayrıca madığının, önceki çalışmalara yeterince kredi verilip vebelirtmekte yarar vardır ki; Foucault sarkaç problemini rilmediğinin incelenmesini de istemektedirler. Bu nedençözerken de bazı küçük terimleri diğerleri yanında ihtnal le, Einstein'ın hiç referans içermeyen makalesinin olduederek sonuca erişmiştir. ğu gibi basıma kabul edilmiş olması çok ilginçtir. Ayrıca, Burada bir hususa daha değinmek isterim. Nevvton Lorentz ve Poincare'nin çabalarından haberdar olmadan denkleminin ve o denklemin temellerini oluşturan (zaEinstein'ın aynı problemi kendisine iş edinmiş olması da man, kütle vb) kavramların Einstein tarafından değiştiriloldukça ilginçtir. miş olması, Nevvton'un üstün dehasını ve mekaniğinin Yukarıda sözii edilen tartışmanın sonu nereye vaönemini asla küçültmüş değildir. O, çağdaş bilimimizin rırsa varsın, özel rölativite teorisinin gelistirilmesinde ve soyut düşünme yeteneğimizin en önemli öncüsüdür. Einstein'ın ayrıcalıklı konumu asla tartışılamaz. Çünkü ŞÜKRAN BORÇLUYUZ Einstein teoriyi, Lorentz ve Bugün özel rölativite teorisi hemen hePoincare'nin öngörmediği iki men bütün kitaplarda Einstein'ın yüz yıl önyönde çok ötelere götürdü. ceki makalesinde yapılmış olduğu biçimde, Zaman Amerikalı bilim adamından yeni takvim sistemi Takvimin durmadan yeniden basılmasını önlemek isteyen bir Amerikalı bilim adamı tamamen farklı bir takvim sistemi geliştirdi. T İKİ BÜYÛK KATKI Bu yönlerden biri, bugün Lorentz dönüşüm formülleri olarak tanınan formüllerin geçerlilik alanının sadece ışık olayı olmadığını, bunların, evrenin bir özelliği olduğunu iddia ederek fizik, kimya ve diğer tüm bilim dallarında uygulanmalan gerektiğini işaret eder. Henri Poincare İkincisi ise bütün fizik /asalarının birbirine Lorentz jönüşüm formülleri ile dönüşen bütün koordinat sistemerinde aynı biçimde yazılmaları gerektiğini iddia eder. Bu varsayımlara dayanarak Einstein elektromagneik alanın bir referans sisteminde bilinen ifadesinden haeketle, diğer sistemdeki (öncekine göre sabit bir hızla ıareket eden sistemdeki) ifadesinin nasıl bulunacağını şösterdi. 0 gün bulmuş olduğu ifadeleri biz bugün hare;etli cisimlerle ilgili elektromagnetik problemleri çözaekte rahatlıkla kullanıyoruz. Aynı varsayımla Nevvton denklemini dönüştürmeğe .alkıştığında, Einstein, bu işin mümkün olmadığını faretti ve, büyük bir başarı göstererek, bunun mümkün 'labilmesi için Nevvton denkleminin nasıl değiştirilmesi erektiğini buldu. Bu, o zamana kadar herkes tarafından benimsenıiş ve belleklere yerleşmiş bulunan mutlak kütle kavraıını değiştirmemiz, onun yerine hızla değişen bir büyükjğü oturtmamız gerektiğini söylüyordu. Bu, iki yüzyılan beri Nevvton mekaniğinin başdöndürücü başarılarına ihit olmuş bulunan insanlar için benimsenmesi çok zor ir devrimdi. Buna rağmen devrin fizikçileri her şeyi helen kabullendiler. iki varsayıma dayandırılarak sunulmaktadır. Oysa aynı sonuçları, özellikle de teorinin temelini oluşturan Lorentz formüllerini ışığın hızıyla ilgili varsayıma ihtiyaç duymadan çıkarmak mümkündür. Bunun için, diğer varsayıma dayanarak, Maxwell denklemlerinin geçerli olduğu (birbirine göre sabit bir hızla hareket eden) iki koordinat sisteminde bir problemi çözmek ve çözümlerin birbirine dönüştürülebileceğini kabullenmek yetişir. Bu amaçla, örneğin, sabit bir hızla hareket eden bir noktasal yükün yarattığı alan gözönüne alınabilir. Bunun için seçilebilecek ikinci koordinat sistemi, en basit haliyle, noktasal yüke bağlı olan sistemdir. Yaratılan alan bu sistemde bir statik alan görünümündedir ve, en basit fizik kitaplarında da çıkarıldığı gibi, oldukça basit bir ifadeye sahiptir. Aynı yükün yarattığı alan gözlemcinin yer aldığı sistemden, zamana bağlı bir elektromagnetik alan olarak gözlenir. Bunun nisbeten karmaşık bir yapıda olan ifadesini bazı kitaplarda bulmak mümkündür. Mekanikle ilgili problemlerin çözümünde çok sık yapıldığı gibi, karmaşık görünümlü son ifadeyi statik hale ilişkin basit ifadeden yararlanarak elde etmeye çalışmak, Maxwell teorisinin ortaya konduğu günlerde denenmiş olmalıydı. Böyle bir işe kalkışıldığında, daha o günlerde sıkıntı ortaya çıkmış olacak ve, Maxwell teorisine güven devam edecekse, Lorentz formüllerinin evrensel niteliği gündeme gelmiş olacaktı. Neden konunun bu şekilde ortaya çıkmış olmadığını hep merak etmişimdir. Doğuşundan bu yana geçen yüzyıl boyunca özel rölativite teorisinin bizzat kendisi ve çok sayıdaki uygulamaları yüzlerce bilim adamı tarafından yoğun biçimde tartışıldı. Matematikçiler, fizikçiler, kimyacılar, mühendisler ve, hatta, filozoflar bu uygulamalara ve tartışmalara zevk ve heyecan duyarak katıldılar. O zevki ve heyacanı derinden hissedenlerden biri olarak bu teoriyi yaratanlara, özellikle de Lorentz, Poincare ve Einstein'a şükran borcumuz olduğunu, uygar insanlar olarak her zaman hatırlayacağımızı kaydetmek isterim. (*) Prof.Dr. TÜBA Şeref Üyesi Işık Üniversitesi Mühendislik Fakültesi akvimin olumlu tarafı her günün her yıl aynı haftaya denk gelmesine dayanıyor. Yeni takvim sisteminde sadece Mart, Haziran, Eylül ve Aralık ayları 31 gün çekiyor. John Hopkins Üniversitesi fizikçisi Dick Henry'nin "Calender and Time" (C&T) adını taşıyan yeni takviminde 364 gün 52 haftaya dağıtılmış. Yıllık takvimdeki eksik günün tamamlanması için beş ila altı yılda bir, fazladan bir hafta ("Nevvton haftası") ilave edilmekte. lmc2 Einstein'ın biraz once sözünü ettiğim makalesinde retmiş bulunduğu ve geniş halk kesimlerince de iyi bili;n bir formül E = mc2 dir. Nükleer enerji santrallarının ve atom bombasının limsel temelini oluşturan bu formül özel rölativite teisinin tutarlılığının da en açık bir kanıtıdır. Bu formül myasal olaylara ilişkin denklemlerin madde yönünden Yeni takvimin tüm insanlar tarafından beğenilmeyeceğini araştırmacı da biliyor. Mesela doğum günleri hep aynı haftaya denk gelmekte. Ve genelde 31.gün olmadığı için de bugün doğanların doğum günü suya düşüyor. Fakat takvim ve zaman diyagramı üzerinde çalışanlar için yeni sistem büyük bir kolaylık getiriyor. Harvard Üniversitesi astronomu Ovven Gingerich : "Yeni takvim üretimi, bugüne dek yedi günlük hafta yüzünden hep boşa gitmişti. Aynca Gregoryen takviminin kabul edilmesi de tarihte epey zaman almıştır. Mesela bu takvimi 1752 yılında kabul eden İngiltere ve kolonileri, Roma'dan 200 yıl gerideydi" diye konuştu. Henry'nin takvimi 1 Ocak 2006 yılından itibaren kullanılabilecek. Çünkü bu gün gerek eski gerekse yeni takvime göre genelde Pazar gününe denk gelmekte. Bilim adamı o zamana kadar tüm dünyada Greenvvich Saati'nin (GreenvvichMeanTime) uygulanması üzerinde çalışacak. ABD'nin doğusunda yaşayanlar bu durumda saat 17.00'de öğle yemeği yiyecekler. 931/Jİ7 22 Ocak. 2005 .