Katalog

i ?>s.j~••>/..' •y.'hy.' GenetikFelsefe Nasil koku aliyoruz? Sıradan bir insanın 400 farfdı çeşit koku alıcısı (reseptör) vardır. Ancak herkesde farklı reseptör grupları etkindir. Kadınlarda üstun renk algılama yeteneği Biz insanlar başka duyularımızdan çok görme duyumuza güveniriz. Işığı algılayışımız ve renk algımız bireyden bireye oldukça farklılık gösterir ve buHer bir nun da genetik duyu kökenleri vardır. nöronu Nevv York City yalnızca tek Columbia Üniverbir koku sitesi'nden Stepreseptör hen Tsang ışık algısıııın kökenini inceliyor. Işık algısı ile bağlantılı genlerin çoğunun farklı biçimleri olduğunu keşfetti. Tsang, Koku reseptörleri "Işığa verdiğimiz tepkiler tek bir işlevsel olan 51 yalancı gen tanımladı; farklı etnik fotonun bile algılanmasından loş ışıkta görme yetenegruplardan 189 insanın koku reseptörü genlerini inceğinin kaybolduğu gece körlüğüne kadar çeşitlilikler ledi. Sonuçta her deneğin işlevsel olan yalancı gen gösterir. Sürekli ışıl ışıl şehirlerde yaşayan insanların grupları birbirinden farklıydı ve bu da onların koku reçoğu görme yeteneklerinde bir ölçüde bozukluk olabiseptör gruplarmın farklı olduğunu gösteriyordu. leceğinin farkına bile varamaz" diyor. Rengi algılayış Ne var ki grubun üyelerinden Yoav Gilad genetik biçimimiz de oldukça çeşitlidir. Seattle'daki VVashingçeşitliliği koku testleriyle ilişkilendirmediklerini vurguton Üniversitesi'nden gen bilimci Samir Deeb "Normal luyor: "Çalışmalar koklama yetenekleri arasında büyük görüş yetisine sahip bireylerin bile renk algılarında olfarklılıklar olmasına karşın, PTC'nin aksine, bunun gedukça fazla çeşitlilik gözleniyor" diyor. netik kökenli olduğuna ilişkin somut bir kanıt yok". Genetiğin önemli bir rol oynadığının neredeyse kesin Üstun görüşlülüğün kaynağı olduğunu öne sürse de, çevresel ve psikolojik etkilerin Renk, gözün retina tabakasındaki milyonlarca de bulunduğunu söylüyor. koni biçimli hücre ile saptanır; normal bir insanda kırÖrneğin aslında aynı kokan renklendirilmiş su ile mızı, yeşil ve maviye karşı tepki veren üç çeşit hücre katkısız suyun gözleri bağlıyken aynı kokuya sahip olbulunur. Bu da bizleri "trikromatik" yapar ve teorik duğunu söyleyen insanlar gözleri açık olduğunda renkolarak 2 milyon rengi ayırt edebilmemizi sağlar. Mavi li suyun daha keskin koktuğunu öne sürüyor. koniler çok tek düzedir, ancak kırmızı görme pigmenElbette doğuştan toniğe karşı bir tiksinme duyutini kodlayan en az dört, yeşil konileri kodlayan dört suna ya da gülü koklamak üzere özel tasarlanmış bir farklı gen vardır. koku duyusuna sahip olmamızın hayatımıza önemli bir etkisi olmayabilir. Ancak diğer duyulardaki farklılıklar Bu genler X kromozomunda taşındığı ve erkekledaha önemli sonuçlara yol açabilir. rin de yalnızca bir X kromozomu olduğu için bu genAksonlar sinapslar aracılığıyla sinyalleri koku soğanına gönderir. lerin değişime uğramış halleri (varyantları) kolaylıkla "ifade" edilebilir ve bu da sık sık renk algısında sorunlara yol açar. Ancak genlerdeki bu çeşitlilik yalnızca sorunlara yol açmaz. Kadınlara üstün bir renk algılama yetisi kazandırabilir. Kadınlar iki tane X kromozomu taşıdıkları için, bir X kromozomunda normal genler diğer kromozomda bu genlerin varyantları olabilir. Bu da bazı kadınlarda fazladan bir koni türü olduğunu ve bunun da onların potansiyel olarak "tetrakromatik" olduğunu gösteriyor. "Üstün görüşlü" bu kadınlar üzerinde inceleme yapmaya başlayan Deeb bu olgunun çok da sıradışı olmayabileceğini düşünüyor. "Kadınların yüzde 15'i renk algısında bir sorun yaşıyordu. 43 kadına baktığımızda iki tanesinin 'tetrakromatik' olduğunu gördük" diyor. Yanma hissi Peki "tetrakromatik" bir kadın bizim göremediğımiz şeyleri görebiliyor mu? Deeb, "Bunun yanıtını vermeyi dilerdim" diyor. Ama yine de onların görünürde birbiriyle aynı olan iki yeşil renk arasındakı farkı görebildiklerini düşünüyor. Ne yazık ki bizleı neler kaçırdığımızı hiçbir zaman bilemeyeceğiz. Yakın zamanda yapılan araştırmalar insanların ağrı ve acı hissini de farklı olarak algıladıklarına ve bunun da biyolojik bir kökeni olabileceğine işaret ediyor. Kuzey Carolina, VVinstonSalenı'dekı Wake Forest Üniversitesi Tıp Okulu'ndan Bob Coghill. on yedi gönullünün baldırlarının arka kısmına bir sıcaklık kaynağı uyguladı. Sıcakhğı 49 dereceye insan derisinin yanınadan dayanabileceği en yüksek sıcaklığa kadar yavaş yavaş artırdı. Deneklere hissettikleri acının miktarını l'den (acımıyor) 10'a (dayanılmaz acı) kadar değerlendirmelerini istedi. Verdikleri tepkilerdeki çeşitlilik çok etkileyiciydi: bazıları ufacık bir sıcaklık değişimine dayanamazken deneklerden biri hiçbir rahatsızlık duymamıştı. Aynı denekler üzerinde bu kez MR görüntüleyicisiyle deneyi yineleyen Coghill, duyulan acı ile serebral korteksteki beyin etkınliği arasında bir ilişki buldu. Sıcaklıktan kolayca etkilenenlerin beyninde daha fazla etkinlik oluyordu. Dört duyumuzdaki bu denli çeşitliliğin Paul Breslin için anlamı çok büyük: "Eğer doğduğumuzdan itibaren edindiğimiz deneyimlerin duyu sistemlerimize bağlı olduğunu göz önüne alırsak, bireysel algımızdaki farklılıklar çok büyük önem kazanıyor..." Derleyen: Turgut Gürer, Kaynak: New Scienüst, 1 Ocak 2004 VrefH. Ökkeş Nihayet Piref. Hatis Astro mektubu artistlerinden ve onların yaptığı sanattan sözetmek istiyorum burada. Konunun ucunu muşambalara bağladığımda "sanat ne için yapılır?" sorusunun yarattığı kategorileri aramıza giren buzlar gibi eritmek Sevgili Piref ukkeş: umuduyla. Ne zamandır size yazamadım. Belki de yıllar oldu. Aramıza Hristo veJean Claude'nun yaptıkkarlar, buzlar, sıradağlar girdi. Karlar, buzlar eridi, sıradağlar ları eserler arasında kayaları paket *" değilse de aramıza bir dağ girdiği kesin. Ocak ayının başında, lemek, vadilere perde asmak, onsizden değerli olmasın, buradaki piref arkadaşlarımdan biri binlerce varili üst üste dizip piramit Kilimanjaro dağına çıktı. Gitmeden kendisine "Kilimanjayapmak, parlamento binasını paketlemek ro 'nun muşambalan" adlı bir yazı yazacağımı ve bu yazıyı yagibi işler var. "Kayaları paketlemek nasıl sanat ~ zabilmem için dikkat etmesi gereken yerleri söyledim. Gitti, oluyor?" diye soranlar olabilir. Gö'rseler kesekağıdıyla paketgeldi sağ salim, ayaklarındaki yaralar iyileşti, ponponlu terlikleriyle okula gelmeyi bıraktı. Sizinle daha önce çok irdelediği lenmiş, sicim ile bağlanmış kayaları belki farklı düşünürler miz bir konuya dönüş yapacağım muşambalan anlatırken. Sa Kalkmaz kayalara yapışanlarımız var ne de olsa. Onlar paketleyedursunlar, Kilimanjaro'nun tepesindeki büyük buzulların nat ne için yapılır? Bizim zamanımızda yanıtlar sanat için ve geçen yüzyıl boyunca yavaş yavaş eriyip ortalığın çöle dönüştoplıım için diye bölünürdü ve yapıştığımız tarafı şiddetle savunurduk. Şimdi daha çok rıedenler var ve bazen bizi bekleyen tüğünü gören çevre bilimcileri düşünmüş, taşınmışlar ve akılsürprizler. Size adları Hristo ve Jean Claude olan paketleme larına Cristo ve Jean Claude gelmiş. Onlardan paketlemelerini isteyelim demişler, güneşin ışınlarını yansıtacak, altını buz 884/17 28 Şubal 2004 gibi tutacak muşambalarla! "Kilimanjaro'nun karları" olmuş mu size "Kilimanjaro'nun muşambalar"! Cristo ve Jean Claude için üç beş futbol sahası büyük\ (, lüğünde buz tarlalannı paketlemek çocuk r ' oyuncağı neredeyse. Proje şimdi ne du+ rumda bilmiyorum ama bizim pirelin dediğine bakılırsa ortalık çırılçıplak çöl olmuş. Bunları öğrendiğimde sızı düşünA. düm elbette, ne için olduğuna yanıt bul* makta güçlük çektiğimiz paketleme sanatinın doğayı korumaya giden bu sürpriz bağlantısında.. Sizin kö'şede yayımlanan, o sözü kısa bırakan desenler geldi gözlerimın önüne. Kilimanjaro, Afrika'nın kökü, Afrika'nın ağrısı, başında sargılar. Yukarıda açtığımız delikten yara alan doğamızın yaralarının sargıları. Sanatın bilimle buluşmasındakı coşkumu sizinle paylaşıyorum Ûkkeş'ciğim. Piref. Hatis Astro Kuzey Karolayna/Amerika Bushland Devleti