Katalog

PSİ K l Y A T R İ Takside psikoterapi olur mu? Tedaviyi amaçlamadan, karşıdaki kişiyle onu 'anlama ve ona.gore davranma" ilişkisi, aynı zamanda psikoterapi yapmak mıdır? Yankı Yazgan sıkoterapı dünyasının önde gelen isımlerınden bırısı olan Michael Franz Basch, son kıtabının* açılış bölumünde, başından geçen bir olayı anlatıyor Basch karlı bır kış gunü Chıcago'da çalıştığı hastanenın önunde zar zor çevlrdiğı bır taksıye atlar, sinırlı şoför ığneleyıcı sözlerle Basch'ı bıraz tedırgın eder, ancak adamı sınırlendırmektense sözlerın ığneleyıcı yanını görmezden gelır Buz kaplı sokaklarda sinırlı bır şoförun kullandığı bır takside, şoföru kızdırmak çok akıl kârı gözukmez Şoförun taksıyı hıç de fena kullanmadığını görmek doktoru rahatlatır Ustundekı kalıtelı paltoya takılıp, "sızı gıdı zengın doktorlar " dıye söze başlayan taksıcıyı paylamak ya da "sen de çalış, senın de oisun" gıbı bır cevap vermek yerıne, bellı bır mesafeden, bır ılışkı kurmaya çalışır Kızgın şoförun soyledıklerının gerısınde ne olduğunu görebilmesı bu çabayı kolaylaştırılır Basch'ın akıl yurutmesıne göre şoför onu görduğünde başarılı bırısı olduğuna hukum vermış ve taksıcıyı kuçumseyeceğını aklından geçırmıştir Küçümseneceğı varsayımı ıle ona ve doktorlara, aşağılayıcı sözlerle kızgın bakışlar fırlatır Ancak doktor, onun usta şoförluğunü görup kendını bıraz guvenlı hıssettığınde ve şofördekı lyı suruculük pırıltısına taksıcinın kendısınden daha fazla değer verdığınde ışler değışır Ikısının bazı ortaklıkları olduğunun keşfi (askerlık yapmış olmak), şoförun kızgınlığına ılk ağızda gosterılmesını bekledığınden farklı tepkı alması anı bır değışıklıkle onun kendı mesleğınden memnunıyetsızlığını, daha "yüksek" bır meslek sahıbı olamadığı ıçın utanışını ıfade etmesıne fırsat verır Askerlık (Vıetnam) dönuşu bekledığının tam tersine ıtılıpkakılmak değersızlık hıslerını iyıce guçlendırmış, kendını 'oyle' hıssetmekten duyduğu acı ıse öfkesını bılemekten başka bır sonuç yaratmamıştır Basch, taksıden ınmesine yakın, onun şoförluğunden hoşlandığını söyler Bu kardabuzda, gıdeceğı yere zamanında varması onun ustalığı sayesınde olmuştur Doktorun taksıcıyı görüş tarzı, taksıcının görüş tarzını değıştırır Basch bırkaç gün sonra koca Chıcago'da aynı şoförle karşılaştığında dostça bır selamla karşılanır O gunku yolculuktakı bırkaç sözün kendısını nasıl etkıledığını söyleyen şoför onu kızdırıp kavga çıkarmak ısteyen bırkaç kışıyle "muhatap olmadığını" anlatır Kendıne olan saygısındakı artış bu tıp gereksız ılışkılerden onu uzak tutarken davranışlarını denetleyebılıyor olmaktan müthış bir mem20 nin sınırları sayılabilır Aılenın üyelerı, yanı psikoterapi çeşıtlen de sayılamayacak çokluktadır Ama butun bu karakterıstıklerı, psikoterapi ıçın belırieyicı ve ayırt edicı saymak mümkun değıl Araştırmacılar, psıkoterapılerın hepsınde ortak olan 'aktif madde'nın peşınde koşmaya başlayalı çok oldu Aktıf maddenın ekole özgü bır şey mı (yorumlama, kognıtıf duzeltme, davranış duzenleme gıbı), yoksa her ekole ıçkın olabılen empatı, ümıt doğurma gıbı ekole özgü olmayan bır (ya da bırkaç) etken mı olduğu araştırıldl Psikoterapi süreçleıinın ıncelendığı bu çalışmalar, şımdı yerlerını ılaçlar ıçın yapılan etkınlık ve yan etkılerı ölçen araştırma modelle/ının psıkoterapıye uygulanmış şekline bıraktılar P nunluk duyar "Aman kazasız belâsız gideceğim yere varayım" fikrıyle başlayan bu etkıleşımın geldığı nokta, şoförun kendıne guvenının artması, yeterlılığını ve potansıyelının fark etmesı, en önemlıs; kendısı hakkındakı 'ımajının değışmesı Âdeta bır psikoterapi sürecının sonunda gıbı hıssedıyor ınsan kendını Basch'ın kendlsı bu surece, 'amaçlanmamış psikoterapi' adını takmış Taksi soförunün gelışımıne, ilışkılerıne engel olan, potansıyellerını kullanmasını önleyen "kendısıne ılışkın ımajı"nın değışımı amaçlanmadığı halde ortaya çıktığına göre ortada "psıkoterapötık bır şeyler var" Hastaterapıst ılışkısı tantmına uyan bir klınık ılışkl ortada yokken psikoterapi olur mu? Takside, asansörde, otobus yolculuğunda yanımızdakı kışıyle olan ılışkımız sonucunda, o kışının "kendlsine lllskln Imajı'nda hayatında ve ılışkılerınde olıimlu açılımlar sağlayacak değtşıklıklere yol açarsak psikoterapi mı yapmış oluruz? Pslkoterapotlk tutum olarak adlandırılan, kabul edıcı, reddetmeyen, yargılamayan, nesnel olmaya çalışan, bellı bır sosyal mesafeyı koruyan, empatık davranış ve tutumlar butunu kışılerın pek çok ortamda takınabıleceğı bır şeydır Pekala kışıye lyı1 de gelebılır, hatta, terapötık olabılır Basch ın taksıcıyle "muhavere"sının terapı olmak gıbı bır amacı bulunmaması, aralarındakı etkıleşımın psıkoterapötık olarak değertendırılmesını engellemıyor Psikoterapi ne? Belkı yukarıda saydığımız durumların terapı olup olmadığı sorusunun cevabı, "psikoterapötlk tutumun vön verdiâl etklleşlmlerden hangisl psikoterapi sayılır" sorusunun cevabından çıkacak Psıkolojık yöntemlerın kullanılması, terapının amaçlanması ve planlanması gıbı ögeler psıkoterapıyı tek başına nıtelemeye yetmeyebılırler Sozgelımı, bırısının sırtını sıvazlayıp, 'pat pat' vurmak, fızıkselden zıyade psıkolojık bır yontemdır ve ınsana 1yı gelebılır Ama sırt sıvazlamaya psikoterapi demek ınsanın ıçının elvermesı kolay olmaz Bır terapı amacı ve planı yoktur "Basch'ın da bır amacı yoktu, sadece taksı şoförunu korumayı amaçlıyordu başlangıçta" denebılır Zaten "amaçlanmamış terapı, terapı midir" sorusundan gelmedık mı buralara Şımdı durup dınlenmenın zamanıdır "Psikoterapi nedlr" sorusunun cevabını arayan ABD'lı psıkıyatrıst Peter D. Kramer'a göre var olan tanımlamalara bakılırsa psıkoterapılerın bır "alle" ve 'gelenek' yapısı djışında ortak karakterıstıklerı görulmez Bır süru kural, ışleyışı açıklayan varsayımlar, süreler, ucret tarıfeleri, mahremıyet, hastaterapıst ılışkısı Psıkoterapiler arasında bir tur yarış yaratan bu yenı havanın yorumu, yazımızın kapsamı dışında Ancak psıkoterapiyı bılınen tıbbı teknolojı urünlerınden bırı gıbi ölçüp bıçerek bılımselleştırmek mumkün mü Cevabını bulamıyorum bu sorunun Ama durağan olarak gözlenmeye çalışıldığında (bır sureç olduğu ıçın) özellığını kaybeder Doğaçlama ve yaratıcılık, tıbbı dısıplınlerın cenderesınde fazlaca sıkılırsa psıkoterapının tedavı edıcı özellığı buharlaşır Psıkoterapının tedavi edıcı ozellığının ne olduğunu ırdeleyen Basch, kışınin yetkJnleşmesinl (competence) on plana koyar Yetkinlık arayışını davranışın temel guduleyicısı olarak gören pek çok araştırmacı, yetkınlığın evnm suresınce uyumu ve varlığını surdürebHİmeyı sağlayan bıreysel bır nıtelık olduğunu söyluyor Olaylar uzerınde denetım kırabılme davranışı olarak kendını gösteren yetkınliğin nöroblyolojlk düzeydekl karşılığı, beyının, gelen uyaranları ayırt etme ve sınıflandırma yeteneğıne ulaşabılmesıdır Yetkinlık, ıç dünyamızın dilinde 'berriik aaygısı'dır Psikoterapi ıse ınsanın yetkınleşme çabasının sahnesl olur Psıkoterapıst sahnenın düzeninı sağJar, ınsanın arayışı ıçın en uygun koşulları yaratmaya çalışır Yetkinlık arayışının nayatın ılk aylarından başladığını gösteren deneysel çalışmalardan bırısı 1969'da Papousek tarafından yapılmış 4 aylık bebeklere sut ödulu kullanılarak başlarını zıl çaldığında sağa, dudük çaldığında sola çevırmelerı öğretıimış Bebekler bu ödevı hakkıyla yapmışlar Ancak dıkkatı çeken bır şey olmuş Ufaklıklar sute doymuş olsalar ve pek ıltıfat etmeseler bıle, zıl ve düduk seslerıyle başlarını çevırmeyı sürdürmuşler Bebeklerı yönlendırenın sadece açlık olmadığı yorumunu getıren Papousek'e gore bır ödevı doğru bıçımde yapmak, bır beklentıye (sut) sahıp olup, bunun olmasını bızzat sağlamak bebeklerı mutlu.kılmış ve davranışlarını yönlendırmış "Empatlk olma hall" Basch'ın üyesı ve teorısyenı 'bulunduğu' ekol ıse psıkoterapının hedefını bu yetkinlık arayışını saglamak olarak koyarken temel yöntem ve araçlardan bırı olarak "empatlk olmak "ı getırır Empati ıle bır teknıkten çok, doğuştan var olan ve gelıştırılen bır potansıyel kastedılır Bundan bırkaç sayı önce, empatinın gellşımını ve baslıca ögelerını Özetlemeye çalışmıştım Empatlk olmak ıse hastanın kendısınde yarattığı duşünce ve duygulardan gıderek hastanın ıç dunyasına ılışkın olarak ortaya çıkan empatinın yönettıği davranışlarda bulunmak şeklınde anlaşılır Basch empatlk anlayıs adını verdığı empatlk olmak halını şoyle özetler "1. Hastanın bende uyandırdığı duyguların farkına vardım. 2. Biraz geri çeklllp, duygularıma uzaktan şoyle bir baktım. 3. Hastanın duygusal durumunu bellrledlm. 4. Hastanın [davranışlarıyla] llettiğl mesajlann [görunurdekı anlamının ardındakı) önem ve anlamlılıklannı anlamaya çalıstım. 5. Elde ettiğlm bilgllerl [psikoterapi surecınde] en etkln blcimde nasıl kullanacağıma karar verdlm." Empatı doğuştan ıtıbaren var olan bır Sanat ve zenaat... Yıne Kramer'a dönersek o psıkoterapıyi etkınlığı bır ılaç gıbı ölçulup bıçılerek tarıf edılebılecek bır teknıkten zıyade, bır sanat ve zanaat gıbı görür Her sanat ve zanaat gıbı bır teknıkte ustalığı psikoterapi ıçın şart koşar Ustalık ancak zaman ıçerısınde, ağır ağır oluşabılır Deneyımden suzulur âdeta Kendılığındenlık ve yaratıcılıkla bırleştığınde, bu ustalık bellı bır teknık içerısınde ışlevını görur Teknıkle ekolü bırbırıyle bağlantılı tanımlarsak, böyle bır çerçeve içerısınde olmayan bır şeyı psikoterapi sayamayacağımız anlaşılabilır Kramer şoyle bir örnek veriyor: Hortlak öykusu okurken öyku anıden bir pembe dızı öykusüne dönuşurse öykülukten çıkar Ama bu dönuşümün çok tutarlı, zorunlu gözuktuğu koşullarda yenı bır ekolun doğumu kutlanır Ne var kı böylesı dönuşümler pek sık olmaz Kramer'ın 'sanat' metaforunu dıkkatle kullanmak gerek Psikoterapi bellı bır tıbbı ve psıkolojık bılgının ustune ınşa edılmıştir Varlığını surdürmesı de hastaların "lyıye gltmesı"ne bağlıdır Sanat olma özellığı böylesl sınırlarla çevrelenmiştir