Katalog

Bİ LİM T AR İ H İ Sırt motoru ile tliinya turu' Uçmak, insanın hep düşü oldu... 'Kartal kanadından' sonra 7 kollu fişekle, "barutla" ilk uçuşu Lagari Hasan Çelebi gerçekleştirmiş... Yeryüzünde şimdilik değilse bile sırt motoru ile uçuş, uzayda başarılı oldu... I embele ış buyur, sana akıl oğretsın" dıye bır atasözumuz var Buyuk bır bılgelık saklı bunda Söz, yalnız ınsan ıçın değıl, butun canlılar ıçin doğru Hıçbır canlı az bır emekle yapabıleceğı ışı, mecbur kalmadıkça çok emekle yapmaz Eskı ıktısat kıtaplarımızda buna En Az Emek Yasası (Sa'y'ı akal kanunu) denıyordu Lıberal ıktısattakı home economlcus tıpı, bu yasayı harfı harfıne uygulayan hayalı bır tıpı sımgelıyordu Öyke kı adamın en ufak gayretınde bıle bencıl amaçlar yatıyordu Bu kısa genellemeden sonra asıl konumuza gırebılırız Uçuş, insan için hep en buyuk amaç oldu. Ve tabıı, uçuş deyınce de akla hemen kartal kanadı gelmıştır Tak kartal kanatlarını ıkı yanına, uç uçabıldığın kadar Butun kehanet kartalın kanadında ımış gıbı Oysa bır ıkı kartalın kanadı ile uçulamayacağını duşunmek gerekırdı önce Duşunulmemış Bunu ılk duşunen Evliya Çelebi'nın söz ettığı Lâgarî Hasan Çelebi olmuş Çelebi, 50 okka (65 kılo) barut macunundan yedı kollu bır fışek ıcat edıp göğe yukselıyor, barutun etkısı bıtıp de ınışe geçmek gerekınce de kartal kanatlarını kullanıyor (Cılt I, sayfa 670) Karma bır sıstem Burada onemlı olan, belkı de hayalı boyle bır haber değıl uçuşun barutla yapılabıleceğı Dunya bılım tarıhı bakımından da onemlı bır konu Evlıyaya gore Lâgarî, gosterıyı "Dorduncu Murat'ın kızı Kaya Ismihan Sultan'ın dunyaya gelışının kutlama törenınde yapmış (1633) Bu hayalı veya gerçek olaydan 150 yıl sonra Fransa'da ılk balon denemesl yapıldı Kâğıttan bır balondu bu Motorlu ılk uçak ıçın 1890 yılında Fransız Ader'ın, 1903'te Amerıkalı VVrıght kardeşlerın başarılı denemelerının beklenmesı gerektı VehbiBelgil T Motor ateşlenınce sahıbını havaya yukseltecektı Buck Rogers adlı bır Amerıkalının buluşu olan motora, "Rocket Belt" adı verıldı Motor yapıldı, denendı 50'lerde, 60'larda Amerıkan Savunma Bakanlığı'nca mukaveleye bağlandı, fakat sonunda terk edıldı Bunu Kalıfornıya'dakı Edvvards Hava Ussu'nden denemeler ızledı işın basında Wendell F. Moore adlı bır uçak muhendısı vardı Moore, ilk denemeyı 1958'de kendı uzerınde yaptı Ama gene parlak sonuç alınamadı Amaç "uçan piyade" bırımlerı meydana getırmektı Tankların, mayın tarlalarının uzerınden sıçrayarak geçecek, duşman hatları gerısınde keşıfler yapıp gerı dönecek pıyadeler Sırt motorlarına bu yuzden, "hoptlcopter" adı verılmesı bıle duşunuldu (To hop, sıçrama) Başka denemeler Muhendıs Moore, 1960'ta 40 kılo ağırlıkta bır sırt motoru yaptı Katı yakıtla çalışacak motor havalandı, fakat bır arıza yuzunden beton bır zemıne duştu, Moore'un dızkapağı kırıldı ama başarının ılk belırtılerı gorunmuştu Araç, once New York Dunya Fuan'nda, sonra Rıo'da, Sydney'de, Honolulu'da ve Parıs'te hava gosterılerı çerçevesınde teşhır edıldı Fakat ış gene fazla pratık bulunmadı Sırt motorunu hazırlayan Bell şırketı, buna rağmen ışın peşını bırakmadı 1965'te yenı bır denemeye gırışıldı Bunda deneme pılotu 15 metreve yukseldı, dakıkada 50 metre yapabıldı Motor buyuk reklam gösterılerı ile halka tanıtıldı (Iddıalı futbol maçlarında, Dunya Izcıler Gunu nde, hatta Kanada vıskı ılanlarında) Ama gene goz dolduran bır sonuç alınamadı Motor, 90 kılo ağırlıkta ıdı ve dakıkada 2 kılodan çok yakıt sarf edıyordu Aracın gelıştırme çabalarına gene mola verıldı Bu deneme motorlarından bırı New York'takı Buffalo Unıversıtesı'nın koleksıyonları arasında, oburu Smıthsonıan Ulusal Havacılık ve Uzay Muzesı'nde, uçuncusu de Vırjınya'da Ordu Naklıye Muzesı'nde duruyor Işın tuhafı, yerde bır turlu pratık sonuç vermeyen sırt motoru, uzayda başarı kazandı. Başarıyı ılk gerçekleştıren Bruce McCandles oldu 84 martında Astronot, bır sırt motorundan aldığı enerjı ile kendını uzay boşluğuna bıraktı Uzay adamları, uzayda daha once de yurumuşlerdı Ama bır kordonla uzay gemısıne bağlı olarak Bu seferkı yuruyuşte astronot, başına buyruk yuruyor, uzay aracının bo zulan yerlerini onarıyor, ışı bıtınce de yıne sırt motorunun verdığı guçle gemıye dönuyordu Gerçek anlamda uzay yuruyuşu ıdı bu Neden gerek görulmuştu buna'' Uzayda yerleşim blrlmleri kurabllmek için... Bır ınşaatta ışçı nasıl ışın gereğınce hareket ederse astronot da öyle olmalı ıdı ve oldu Ay'da, Mars'ta, Deimos'ta ve Phobos'ta Sırt motoru ile gezı Ay'da, Mars'ta ve Mars'ın uyduları Deimos ile Phobos'ta daha çok yararlı olacağa benzıyor Yolu, ızı olmayan, olsa da bılınmeyen engebelı bır yerde havada gezmek daha kolay değıl mı' Ay'da oyle oldu Ilk astronotlar "kanguru yuruyuşu"nun (sıçrayarak yurume.nın) daha pratık olduğunu anladılarsa da çok yorucu olduğunu görduler Bunun uzerıne Apollo15 ile Ay'a, elektrıkle çalışan bır otomobıl goturuldu Apollo15,16, 17'nın Ay gezılerınde bu otomobıl 3 kez kullanıldı (Toplam 22 kusur saat) Rover denen otomobıl, şu anda uydumuz uzerınde alınyazısını beklıyor Evet, yukarıda sözunu ettığımız olay, 325 yıl sonra Amerıka'da Evlıya'nın anlattığına benzer şekılde başarı ile uygulanıyor Burada onemlı olan, olayın gerçeklıgı, hayalılığı değıl, "gerçekleştınlebılır" bır duşunce olması Butun buluşlar hep böyle başlıyor önce, "olur olmaz" tartışmaları, sonra dudak bukuluyor Sonra da bırısı çıkıp ışı olur hale getırıyor Amerıkalılar fıkrı bızden aldılar demek ıstemıyorum tabıı Bılım tarıhı bırçok buluşların, bırbırlerını tanımayanlarca aynı zamanlarda gerçekleştırıldığıne aıt örneklerle de dolu O halde, Evliya'mızın olayının tamamı ile yazımızı bıtirellm: " Bu Lâgarî Hasan, ellı okka barut macunundan yedı kollu bır fışenk ıcat ettı Sarayburnu'nda padışahın önunde fışenge bındı Yardımcıları fıtılı ateşledıler Lâgarî, "Padışahım, senı hudaya ısmarladım isa Peygamber ile konuşmaya gıdıyorum" dıyerek dualarla goğe yukseldı Yanında olan fışenklerı ateş edıp, denızın yuzunu donanma yerıne çevırdı Gokte buyuk fışengının barutu kalmayıp da yere doğru duşerken ellerınde olan kanal kanatlarını açıp Sınan Paşa Sarayı önunde denıze ındı Oradan yuze yuze çıplak olarak padışahın onune geldı Yerı operek, "Padışahım, İsa Peygamber sana selam eyledı" dıye şakaya başladı Bır kese akçe verılıp, yetmış akçe ile sıpahı yazıldı Sonra Selametgıray Han'a gıdıp orada oldu Rahmetlı, yakın dostumdu " Bugünkü durum Sırt motoru ile uçuş denemelerının yapıldığı araçların uçunun muzelerde olduğunu soyledık 'Bu ışın olmayacağını anladığımız ıçın muzeye kaldırdık" anlamında değıl bu Tam tersıne, ışın olacağı deneylerle saptanmıştır Fıkır yuruyor Nıtekım, son Los Angeies Olımpıyatlan'nda bır gencın gökten olımpıyat alanına ınmesı hayretle ızlenmıştı Yakın bır gelecekte bu duşunceden yola çıkılarak belkı "gök blsikletlerl" gundeme gelecek O zaman "bısıkletıne" atlayan, ıstedığı yere uçup ınebılecek Bu ış ıçın belkı kırlılık yapmayan sentetık bır yakıt da yapılacak Evliya'mızın sözunu ettığı olay, bır Amerıkan uzay ve havacılık dergısınde yayımlanmıştı Ilk fırsatta bu çevırıyı okurlarıma sunacağım Helikopter Uçak lyıydı, hoştu, ancak kullanılması, buyuk havaalanlarının, koşu yollarının yapılmasını gerektırıyordu Derken helikopter yapıldı Dıkey olarak her yerden havalanan, her yere ınebılen bır uçak Ancak bunun da kusuru, fazla yolcu taşıyamaması ıdı Savaşta kullanılması da guçtu Kolay hedef oluşturuyordu Savaşta, barışta ıdeal olan, tek kışılık bır uçağın, çekırge gıbı atlaya atlaya yol alabılmesı ıdı Bu sayede dere tepe, bataklık, nehır gıbı engeller kolaylıkla aşılacaktı Hatta evlerın uzerınden bıle, bır sıçrayışta, arka sokağa ınılebılecektı Bunun ıçın önce bır sırt motoru duşunuldu 8