Katalog

Y A P A Y ZEKÂ T A R T I Ş M A L A R I İnsan zekâsı, bir bilgisayar programı mı? Hayır! Bir program yalnızca sembollerle işlem görürken, beyin o sembolleri anlamlara bağlar. Yazan: John R. Searle Kallfornlya Ünlversltesl Felsefe Profesörü Çeviren: Gülşat Aygen S on 35 yıldır "düfünen maklnaler" yaratma glrlalmlerl, llglnç bir baaan ve basanaızlık yumağı Içlnd» aurdü. Bllglsayartar, satranç ve »ntegral hesaplan glbl zor /ş'erde yetklnleftller. Ancak gerçek dünyayla baaa çıkacak duruma gelemedller. Sclentlflc American Derglsi Ocak 89 sayısında, 'İnsan' glbl duşunen maklneler olablllr ml? tartısmasını, lehte ve aleyhte Ikl önemll yazıyla surdürdü. Blz, makinelerln asla zeki uretemeyeceğlnl savunan llk yazıyı yayımlıyoruz Yazının devamı, uzunluğu nedenlyle haftaya. Bu yazıdan sonra, "Chuckland" ImzaD, bllglsayarların zeki üreteblleceğlnl aavunan yazıyı yayımlayacağız. B ir makıne duşunebılır mı? Bir makınenın tıpkı sızın gıbı ve benım sahıp olduğum gıbı bılınçlı duşuncelerı olabılır mı? Eğer "makıne" derken belırlı ışlevlerı yerıne getırebılen fızıksel bir sıstemı kast edıyorsanız (zaten başka ne kastedılebılır ki?), o zaman msanlar da özel bir bıyolojık türde makınelerdır öyleyse msanlar duşunebıldığıne göre elbette makıneler de duşunebılırler Bu durumda değişık malzemeleri, örneğın sılıkon yongalarını, vakum tuplerıni bir araya getırerek duşunen makıneler uretebılırız Bunun olanaksız olduğu belkı bir gun ortaya çıkacak, ama henuz kesınlıkle emın olamayız Ancak 1020 yıl öncesıne kadar, bir makınenın duşunup duşunemeyeceğı sorusuna çok farklı yaklaşılıyordu O zamankı soru şöyleydı Sadece ıçıne bir bilgisayar programı yerleştırılen bir makıne duşunebılır mı? Programın kendısı duşunmeyı sağlayabılır mı? Bu tamamen farklı bir soru, çunku mevcut veya olası fızıksel sıstemlerın fızıksel ve nedensel özellıklenne değıl, programı taşıyabılecek herhangı turden bir maddeye yuklenebılecek bilgisayar programlarının hesaplanabılır, soyut özellıklenne ılışkındır Yapay zekâ (YZ) ustunde araştırma yapanların önemlı bir kısmı, ıkıncı sorunun yanıtının evet olduğunu, yanı doğru verılerle doğru programlar yapılırsa aslında zekâ yaratılacağını duşunuyorlar Ustelık başarı ve başansızlığı saplayan bılımsel bir testlerı bulunduğuna da ınanıyorlar Söz konusu "Rırlng testl, yapay aklın babası sayılan Alan M. Turlng tarafından gelıştırıldı Turıng testı aslında şundan ıbaret Eğer bilgisayar faalıyetını bir uzmanın belırlı bir bılışsel yeteneğı olan toplama, çıkarma, Çınce gıbı herhangı bir ınsanınkınden ayırt edemıyorsa, bılgısayarın da aynı yeteneğının bulunduğu söylenebılır. Bu nedenle amaç, ınsanlara özgu bılgıyı Turıng testını geçecek kadar lyı taklıt edebılen programlar yapmaktır Üstelık böylesı bir program sadece zekânın bir modelı olmayacak, tıpkı insan zekâsı gıbı zekânın ta kendisı olacaktır Bu kadar uç bir göruşu elbette butün YZ araştırmacıları kabul etmıyor Bilgisayar modellerının tıpkı hava durumu, ekonomı veya molekuler bıyolojıyı ıncelerken olduğu gıbı zekâyı da ıncelerken çok yararlı olduklarını duşunen yaklaşım çok daha makuldur Bu ıkı yaklaşımı ayırt etmek ıçın bırıncıye guçlu YZ, ıkıncıye zayıf YZ adını verıyorum Guçlu YZ, duşuncenln sadece sembollerın Işlenmesı olduğunu, zaten bılgısayarın yaptığının da tam tamına bu olduğunu ıddıa eder Bu göruş şoyle ozetlenebılır "Bilgisayar aksamı Içln program neyse, beyln Içln de zekâ odur." Guçlu YZ, zekâya ılışkın kuramlar ıçın, en azından ıkı açıdan, alışılmışın dışındadır Açıkça ıfade edılebılır, basıt ve kesın bir yalanlamayı kabul etmektedır Bu yalanlamayı herkes kendısı adına deneyebılır örneğın bılmedığınız bir dılı duşunun Kendı adıma, Çınce'yı örnekleyebılırım Çınce yazı bana anlamsız karalamalar gıbı görunur Şımdı farzedın kı ben Çınce sembollerın bulunduğu sepetlerle dolu bir odaya koyuldum Ayrıca Çınce sembolleri bırbırlerıyle eşleştırme kurallarını Ingılızce anlatan bir de kıtabım olsun Kurallar, sembolleri anlamamı gerektırmeksızın, sadece şekıllerıyle belırtmektedır Kurallar şunun gıbı şeyler söylemektedlr "Bir numaralı sepetten kargacık burgacık şeklı alın ve ıkıncı sepettekı ecış bucüş şeklın yanına koyun " Bu arada Çınce bilen bir grup ınsanın oda dışından bırer demet sembolu ıçerı verdığinı, benım de bu sembolleri kural kıtabına uygun olarak ışleyerek onlara lade ettığımı duşunun Kural kitabı, burada "bilgisayar programı"dır Onu yazanlar "programcılar", ben de "bllgisayar"ım Sembollerle dolu sepetler "bllgl İşlem", bana venlen sembol demetlerı "sorular", benım onlara verdıklerım ıse "yanıtlar"dır Çince'yı anlama konusunda Turıng testını rahatlıkla geçebılırım Oysa Çınce'den kelımenın tam anlamıyla habersızım Sembollerın anlamını öğrenmem olanaksız olduğuna göre bu sıstemle Çınce öğrenmemın hıçbır yolu yoktur Tıpkı bir bilgisayar gıbı, sembolleri kullanabılırım, ama bunları anlamlarıyla bırleştıremem Bu duşunce deneyının anlamı şudur Çınce anlamaya yönelık bir bilgisayar programı temelınde Çince'yı anlayamıyorsam, başka hiçbır dıjıtal bilgisayar bu temelde Çince'yı anlayamaz Çunku dıjıtal bılgısayarlar sembolleri programdakı kurallara göre ışleme sokarlar Çınce ıçın geçerlı olanlar elbette dığer bılgı bıçımlerı içın de geçerlıdır Sadece sembollerle işlem yapabılmek kavrama, algılama, anlama, duşunce vs'nın varlığını kanıtlamaz Aynı şekılde bılgısayarlar, bilgisayar nıtelıklı ve sembolışlem cıhazları bilgisayar programını çalıştınrlar, ama bılgı kavrama garantısı veremezler Bu basıt tartışma, guçlü YZ Iddialannın kesın yanıtıdır Tartışmanın bınncı gerekçesı, bilgisayar programının bıçımsel karakterıdır Programlar sembol ışlemlerıyle tanımlanırlar ve semboller de salt bıçımsel ya da "sıntaktık"tır (söz dızım kurallarına ozgu) Zaten bılgısayarları bu kadar guçlu yapan da program ın bu bıçımsel karakterıdır Aynı program pek çok bılgısayarda kullanılabılır ve bir tek bilgisayar belırsız sayıda bilgisayar progra dır Içerıklerı ıtıbarıyla dunyadakı tum nesneler ve uğraşlarla ılgılı olabılırler Ancak dılı de ıçerırse semantığe ek olarak sentaks da bulunacaktır, ama dılbılımsel' anlama" en azından semantık bir çatı gerektırır örneğın, ben son başkanlık seçımlerını duşunuyorsam, aklımdan bazı sözcukler geçer, ama bu sözcükler sadece seçımlerle ılgılıdırler, çunku ben bu sözcuklere ingılızce bılgım çapında belırlı anlamlar yuklerım Bu anlamda benım ıçın Çınce sembollerden çok farklıdırlar Bu aksıyomu da şöyle ıfade edebılırım, Aksiyom 2. insan aklıntn ansal içeriği (semantlk) vardır. Şımdı Çın odası deneyının ortaya koyduğu bir noktayı da eklemek ısterım Sadece sembollerın sadece sözdızımın var olması semantığın de bulunması ıçın yeterlı değıldır Salt sembolleri ışleme sokmak anlamla rının bılınmesını sağlamaz Bunu da şöyle kısaca ıfade edebılırım Aksiyom 3 Sözdizim kendi başına anlambilımı (semantik) kurmaya yeterll değlldlr. Bu ılke (Bir anlamda) tanım olarak doğrudur Elbette sözdizim ve anlambılım sözcuklerını farklı tanımlayanlar da oiabılır Önemll olan, gerçek anlamı veya ıçerığı olmayan bıçımsel unsurlarla gerçek ıçerıklerı olan gorungulerı ayırt edebılmektır Bu onermelerden şu sonuçlara varılabılır Sonuç 1. Programlar akıl oluşturmaya ne yeterlıdır ne de bunu yapacak gucu vardır Bu da guçlu Yapay Aklın yanlış olduğunu söylemenın başka bir yoludur Bilgisayar düşünemez mı kullanabıhr Bu "aksıyomu" şöyle kısaltabılırım Aksiyom 1 Bilgisayar programlan biçlmseldlr Bu, ayrıntılarıyla açıklanmaya değecek kadar önemlı bir noktadır Dıjıtal bir bilgisayar bılgıyı, önce bılgısayarın kullandığı sembollerle kodlar sonra bu sembolleri ozenle belırtılmış bir dızı kurala göre ışleme sokar Bu kurallar programı oluşturur örneğın Turıng'ın daha öncekı bilgisayar kuramında, semboller sadece O'lar ve 1'lerdı ve programın kuralları da "O yaz bir kare sola gıt ve 1 sıl" gıbı şeyler soyluyordu Bılgısayarlar konusunda en hayret verıcı şey, her bılgının dılle ıfade edılıp sembollerle şıfrelenebılmesı ve kesın kurallarla çozulebılecek herhangı bir bilgı ışlemının programlanabılmesıdır önemll Ikl nokta daha var ilk olarak, semboller ve programlar tamamen soyut nosyonlardır Onları tanımlamamıza yarayacak fızıksel özellıklerı yoktur ve herhangı bir fızıksel ortamda kullanılabıhrler O'ların, l'lerın fızıksel özellıklerı yoktur Bu noktayı özellıkle vurguluyorum, çunku bılgısayarları belırlı teknclojılerle özdeşleştırmeyı ve konunun sılıkon yongaların fızığıyle ılgılı olduğunu ya da olağan guçlerı olan bazı fızıksel görungulerı sözdızımın tanımladığını duşundurmeyı teşvık etmektır iklncl olarak, semboller hiçbır anlama gonderme yapmaksızın ışlenmektedır Programın sembolleri programcının ıstedığı herhangı bir şeyın yerını tutabılır Bu anlamda programın sentaksı (sözdızımı) vardır, ama semantığı (anlambılımı) yoktur Dığer aksiyom, duşuncelenn, algıların, anlamanın vb ansal bir ıçerığı bulunduğuna ilışkın çok aslkâr bir gerçeğı vurgulamaktallk olarak, "bir bilgisayarın duşunemeyeceğlni" kanıtlamaya çalışmadım Hesaplamayı taklıt eden her şeye bilgisayar denılebıleceğıne göre ve beyınlerımız de bazı sevıyelerde taklıt edılebıleceğıne göre bu mantık beyınlenmızın bilgisayar olduğunu ve kesınlıkle duşunebıleceğı sonucuna varır Oysa bir sıstemın ancak sembol ışlemlerıyle tak lıt edılebıleceğı ve bunun da duşunme olma dığı gerçeğınden hareketle duşuncenın bıçımsel sembol ışlemıyle aynı şey olduğu sonucuna varmaz iklnci olarak, sadece beynımız gıbı bıyolojık temellı sıstemlerın duşunebıleceğını göstermeye çalışmadım Şu anda duşunebıldığını bıldığımız tek sıstem beynımız, ama evrende bılınçlı duşunceler uretebılen başka sıstemler bulabılırız, hatta yapay duşunme sıstemlerı yaratabılecek duzeye bıle gelebılırız Tabıı bu noktayı ulaşılması guç bir duzey olarak değerlendırıyorurn Uçüncü olarak, güçlu YZ tezı bıldığımız kadarıyla, uygun programlı bılgısayarların duşunebıleceğını, henuz saptanmamış psıkolojık özellıklerının bulunabıleceğını ve duşunuyor olmaları gerektığını çunku duşunmek denen ışın zaten bundan ıbaret olduğunu savunmuyor Dorduncu olarak, boyle tanımlanmış bir guçlu YZ tezını çurutmeye çalıştım Programın kendı başına duşunme yaratamayacağını, çunku programın sadece bıçımsel bir sembol ışlemınden ıbaret olduğunu, oysa bu konuda bağımsız olarak sembol ışlemlerının kendı başlarına anlamın varlığını garantıleyemeyeceğını bıldığımızı ortaya koymaya çalıştım Sürecek 17