Katalog

ÇEVRE S U Temiz su bitiyor! Baştarafı 1. Sayfada harının atmosferden yağmur veya kar şeklınde yağmasıyla yenılenır Ne yazık kı bu yağış sırasında suyun buyuk kısmı, ınsan faalıyetlerıyle atmosfere yayılmış bulunan gaz ve parçacıklarla kırlenır Karalarda akan temiz su da okyanusa ulaşana kadar ınsan topluluklarının atık maddelerı ve doğal bırıkıntılerle kırlenır Bölgedekı nufus az olduğunda, sudakı mıkroorganızmalar atık maddelerı "doğal arındırma" (selfpurıfıcatıon) adı verılen ışlemle temızleyebılırler Ancak nufus yoğunsa bu atık maddeler buyuk kutleler halınde okyanuslarda bırıkıp sudakı yaşama zarar verırler Su buharlaşınca atmosfere saf su buharı olarak döner, bunun buyuk kısmı okyanusa döner Karalara dönen kısmı ıse, kara yaşamının değerlı kaynağını oluşturur Ounya Kaynakları Enstıtusu'nun (WRI) tahmınlerıne göre, her yıl karalardan denızlere 41 000 km 3 su dönerek, denızden karalara atmosferık su buharı geçışını dengeler Ancak 27 000 km 3 su sellerle denıze dökulur Denıze dönen 41 000 km3un bır kısmı, bltkl drtusunce emllerek karada kalır, ama bunun net mıktarını saptamak şımdılık olanaksız Bu çevrlm, dunya çapında, ınsana kullanabıleceğı 9 000 km 3 su bırakır Bu mıktar 20 mılyar ınsana bol bol yeter, ancak hem dunya nufusu hem de su duzensız dağılmış olduğu ıçın yerel su olanakları bölgeye göre değlşlr. Her ulke Içln buharlaşma, yağış miktarları incelendlğinde sufaklrl ve suzengfnı ulkeler kolaylıkla ayırt edılebılır Örneğın izlanda'nın adam başına yılda 68 3 500 m su sağlamaya yetecek yagışı varken Bahreyn'dekı ınsanların hiç temiz suyu yoktur. Su gereksınımlerını tamamen arıtılmış denız suyundan sağlarlar Yapılan araştırmalara göre, su kaynaklarının yuzde 75'i tarım alanlarında kullanılmakta Tarım alanlarına da her yıl 3 mılyon km 2 alan eklendığı duşunulecek olursa, su tuketımı tahmın edılebılır Bölgesel su sorunları ıkı yoldan çözumlenebılır Ya barajlarla veya yeraltı sularıyla kaynaklar arttırılır ya da bılenen kaynaklar toprağın verımı arttırılarak veya yıyecek ıthalıyle, korunur Ancak bu tur bölgesel çabalara karşın nufus, tarım ve endustrı arttıkça su gıderek azalmakta Örneğın Aral Denlzl'nin ve Baykal Gölu'nun su sevıyelerı, bölgelerındekı tarımsal ve sanayı gelışmeler nedenıyle cıddı mıktarda azalmış durumda Nil gıbı uluslararası nehırlerdekı su yarışı ve paylaşım tartışmaları konunun önemını vurgulamakta Buharlaşma Soluk verme Avrupa ve Kuzey Amerıka'dakı deneyımler göllerın çok zaman ve para gerektıren bazı ışlemlerle arıtılablldiğlni göstermıştır Kıreçleme ve besleyıcı madde atımının kontrolu zamanla göllerın temızlenmesınde etkın önlemlerdır Ancak yeraltı sularını kırlendıklerınde temızlemek olanaksız Okyanusları ıse hep beraber kırletıyoruz Dunyadakı ınsanların yandan fazlası denız kenarlarında, deltalarda yaşamaktadır Her yıl nehır ağızlarından 13 mllyar ton çamur ve atık boşalmakta Patojen bakterıler nedenıyle binlerce km.llk sahil şeridlnde denize girmek ve bakterileri bunyelerlnde depolayan mldyeleri toplamak yasaklandı. Bu arada dunyanın yıllık fuel oil uretımının (5 mılyon ton) yuzde 1'ı okyanusa dökuluyor Petrol bıyolojık olarak tamamen parçalanabılır olmasına karşın, bu ışlem çok zaman gerektırmekte bu arada da planktonlarda balıklara hatta kuşlara ve denlz memelllerlne kadar pek çok canlı zarar goruyor Neler yapılmalı? • Su kaynaklarına ılışkın bır proje su kaynaklarını arttırmaktan çok, su tuketımını verımlı hale getırmeye yonelmelı Örneğın sulama konusu, tarım alanlarında sulama ıçın tuketılen suyun sadece yuzde 37'sı bıtkılerce emılmekte, kalanı boşa gıtmekte Suyu doğrudan bıtkıye veren yenı teknıkler bu kaybı kolaylıkla önleyebılıyor • Yer altı suları ne pahasına olursa olsun kullanılmak uzere çıkarılmamalıdır Ancak kullanılan mıktarın doğal kaynağa lade edılebıleceğı ozel koşullarda yer altı sularına başvurulabılır • Suyu kırleten maddelerın sayısı arttıkça suarıtma teknolojısının malıyetı de artar Bu nedenle ıçme suyuna karışan maddelerı temızlemek ıçın harcama yapılacağına, suya bu maddelerın karışmasını önleyıcı tedbırler alınması daha ekonomıktır • Aynı şey fabrıkalar içın de geçerlı Uzun vadede atık azaltmaya ılışkın harcamalar, arıtma teknolojısıne harcanandan azdır Işletmeler kırlığı kontrol edebılen fabrıkaların çevre sorunlarına duyarlı toplumlarda daha çok ılgı görduğunu unutmamalıdırlar Dunyanın en buyuk kımyasal madde şırketlerınden ClbaGelgy temsılcısı Peter Donath, geçen yıl Uluslararası Ren Konferansı'nda şöyle dedı "Kimya sanayii gelecekte ancak çevreye zarar vermeyen urunler ve uretim ışlemleriyle faaliyet gosterlrse toplum tarafından kabul görur." Kımya muhendıslığındekı bu yenı yönelımın bır örneğı olarak da naftalın sulfonık asıt uretımınde kırlılığı yuzde 90 azaltan bır ışlemden alıntı yaptı Hıdrolojık çevrımın pek çok aşaması henuz yeterınce bılınmıyor Bırleşmış Mılletler Uluslararası Hıdrolojık Program çerçevesınde bu konuda araştırmalar yapılmakta Bu konuyu cıddıye almazsak başımıza neler geleceğını kanalizasyona benzeyen nehirlerden, yuzemediğlmiz denlzlerden, suya bağlı hastalıklardan ölen ınsanlardan çok lyı oğrenmış bulunuyoruz Bu gerçeğın butun ınsanları ve butun ulkeler ın hukumetlerını harekete geçırmesını umalım ( g . a .) Sctonflc Amerlcan Su çevrlmınin başlıca üç öğesi vardır Yağış, buharlaşma ve buhar aktanmı Su yağmur ya da kar bıçımınde yağar, bunun onemlı bır bölumu okyanuslara duşer Buharlaşma halınde atmosfere gerı döner Bunun bır kısmı, karadan denıze akar Ote yandan su buharı, atmosfer akımlarıyla denizden karaya taşınır nın yuzde 20'sı tuzlanmaktadır insanların nehır yataklarındakı faalıyetlerı de sel felaketlerıne yol açmakta Ormanların yok edılmesı de sadece toprak erozyonu değıl, selleri de arttırmaktadır Son olarak da sera etkislni arttırarak ıklım değışıklıklerıne yol açan butun ınsan faalıyetlerı kaçınılmaz olarak dunyamızın su çevrimini etkılemektedır Örneğın, önumuzdekı yuz yıl ıçınde denız sevıyesının 0,51,5 m yukselmesı sadece sahıl bolgelerının sular altında kalmasına değıl, su kaynaklarının tuzlanmasına, tarım alanlarının yok olmasına, tuzlu suyun temiz suya oranının artmasına neden olacaktır Pek çok ulkenın tek sorunu yeterlı kaynak bulmak değıl, kullanılabillr su bulmaktır. Su, hıdrolojık çevrımden geçerken, ikl tür atık maddeyle kirlenir: Insan, hayvan dışkısı ve tarımsal lıflı atık ıle endustrıyel atıklar Organık atıklar bıyolojık olarak tamamen parçalanabılır olmasına karşın yıne de sorun yaratmaktadır Çunku fazlası göllerde ve nehırlerde doğal yaşam ıçıngereklı oksi|enın tukenmesıne yol açabılır Ustelık ınsan dışkısında kolera, tıfo ve dızanterı gıbı hastalıklara yol açan patojen mıkroorganızmalar da bulunur Endustrıyel atıklarda ağır metaller ve sentetık kımyasal maddelerden buyuk mıktarlarda bulunabılır Bu maddelerın en belırgın özellığı zehırlı ve kalıcı olmalarıdır Doğal koşullarda veya geleneksel arıtma yontemlerıyle ındırgenıp parçalanamazlar Atıklar suya doğrudan kanalizasyonlarla veya örneğin klrll topraktan geçerek akan su glbi dolaylı yollardan karışabılırler Bazı maddeler de su çevrımıne atmosfer yoluyla gırebılır Bu maddelerın en tanınanı, sanayı kuruluşlarının ve motorlu araçların yaydığı azot oksıtlerın ve sülfur dıoksıtlerın yayılımından çıkan asıttır Duşukalkalın duzeylı göllerın asıtlenmesıne neden olan asıt yağmurları, topraktakı bazı pozıtıf yuklu lyonları da suzer Bazı göl ve nehırlerdekı tyon yoğunluklarını bahkları öldurebılecek kadar arttırabılır Tarımın yoğunlukla hayvanlar kullanılarak yapıldığı bölgelerde, gubreden çıkan amonyak kısmen atmosfere yukselırken, kısmen de toprakta mıkroorganızmalar tarafından nıtratlaraçevrılırler Nltratlarsuda erıyebıldıklerı ıçın yer altı sularını kırletırler İki tür atık Milyonlar ölüyor NehiF yataklarında sanayı atıkları arttıkça arıtma faalıyetı de arttıtılırsa suyun asgarı temızlığı sağlanabılır Yeni sanayıleşen ulkelerde organık ve sanayı kırlılık artıyor Çoğunlukla arıtma ışlemlerı ıhmal edıldığınden (Doğu Asya gıbı) bazı bölgelerde su kaynaklarının azalması yaşamsal bır sorun nıtelığındedır Nufusun hızla arttığı ve atık arıtmanın hemen hemen hıç söz konusu olmadığı az gelışmış ulkelerde, suyun organık atıklarla kırlenmesı çok yaygın bır sorundur Sonuç olarak mılyonlarca ınsan ozelllkle çocuklarher yıl kırlı suya bağlı hastalıklardan olmekteler Gollerdekı kırlenme de nehırlerdekıyle boy olçuşebılecek duzeydedır Bınlerce gol şu anda fazla mıktarda besleyıcı maddeyle dolmakta ve asıtlenmekte Böylece fosfatlar gıbı bazı besleyıcı maddelerın buyuk mıktarlarda suya kanşması, yosunların olağanustu mıktarda buyumesıne neden olur Bu yosunlar ölunce mıkrobıyal parçalanma sudakı oksıjenın çoğunu tuketır, bu durumda su canlılarına yeter mıktarda 0 2 kalmaz Tuzlanma tehlikesi Fazla sulamayla ortayaçıkan sorunlardan bırı de tuzlanmadır. Su buharlaşınca veya bıtkıler tarafından emılınce gerıde tuz kalır Kalan tuz oranı, akan sularla suruklenenlerınkını aşınca bırıkıntı oluşur Yılda 1 mılyon hektar alan tuzlanmaya uğramaktadır Sadece ABD'de sulanan ala14