Katalog

'Alacakaranlık' dizisine dair eleştirel bir yaklaşım Alacakaranlık dizisi ve metinler arası okuma Günümüzde, insanın dış gerçekliğiyle kur- duğu anlamlandırma ilişkisinde var oluş sorunsalını gündeme getiren öyküler, ma- sallar ve söylencelerle değil, kitle iletişim araçlarının pazarladığı fantastik kitaplarla okura sunuluyor. Fantazyayı üreten ile tüketen kişinin ilişkisi biçim ve içerik ola- rak değişti. insanın dış gerçekliğine nasıl bakacağı, kitle iletişim araçlarıyla öğretiiiyor ve çağdaş toplum yaşamında, mitolojik öyküleri tüketenlerin düş gücü evcilleştiriliyor. O şükran KARA A ydınknma Felsefesi, us ile bilimi ilkece erek edinse ve kilisenin tüm değerlerini çü- rütmeye çalışsa da insanlan korkularındaıi anndıramadı; mitolo- jiyi, usun ve bilimin dışına çıkarmayı başaramadı ve ekonominin yasalanna teslinı oldu. Aydınlanmacılardan Voltaire'in usun açıklamadığı kötü- lüklerin hep var olduğunu, iyi dünyayı umut etmek gerektiğini söylemesine kar- şın, Roussaeu insanın dünyadaki kötülük- leri, zulümleri, yoksulluklan insana açıkla- mak yerine Takdir-i llahi'nin işleri gibi say- nıanın doğru olmadığını, bu sorunlann in- san ile insan arasındaki ilişkilcrden kaynak- landığını ileri sürdü (Oskay, t.y., ss. 209- 248). Mitleri konu alan fantastik kitaplann ge- nel anlamda kitle iletişim araçlanyla, özel anlamda bilinç endüstrisiyle gençlere su- nulması, okunma rekorlan kırması, filme alınması, oyunlannın ve yan sanayinin ya- ratılması arasında nedensel bir bağ var. Reklanılarla sunulan gotik yazın örneği "Alacakaranlık" serisinde, hem kurt adam hem de vampir mitleri yaşadığımız döneme uyarlanarak güncelleşir. Meyer'in Yunan mitolojisini Eski Ahit ve Yeni Ahit mucize oyunlarıyla birleştirerck kurguladığı Kızıl- dereli Quileute kabilesiyle vampirlerin yüz- yıllık savaşı ve Edward ile Bella'nın aşkı se- rinin temel izleği olur. Korku, endişe, geri- lim, kan, ölüm ve ölümsüzlük sözcüklerine soy savaşı, Tannsallaşmış lider, iktidar ça- Oşması ve güç isteği eklenir. SERİNİN YAN-METİNSEL ÖĞELERİNİ OKUMA Yan-metinsel öğelerden başlık, kapak resmi, tanıtım yazısı ve diğerleri, metni an- lamlandırmadaki rolleriyle metnin aynlmaz parçalan olur. Bu öğelerden tanıtım yazısı- nın altını çizmek gerekir. Kitabın arka ka- pagındaki tanıtım yazdan okuma özerkliği- ni engeller ve okuru etkiler. Serisinin ilk ki- tabı Alacakaranlık'ta, kitabın çok okundu- ğu konusunda ikna edici tümceler genç okura sunulur: "On Yılın En İyi Kitabı"- Amazon. "Çok satanlar Listesinin vazgeçil- mezi"- Teen People. "Yılın Kitabı" -Pub- lishersWeekly. Arka kapaktaki resmin alt kısmuıdaki "ve Alacakaranlık beyazperdede" yazısı okuru beyazperdeye davet eder. Serisinin hem ön hem de arka kapağında çok satan- lar listesinde olduğu vurgulanarak pazarla- ma gücü arttınlmışur. "Alacakaranlık" serisinin satış rakamlan- nın, Harry Potter'ın satış rakamlanna ulaş- üğı gazete sayfalarına düştü. İlk üç kitabı- nın başansının ardından Alacakaranlık ye- ni Harry Potter ilan edildi. "Alacakaran- lık" serisinin ilk kitabını izleyen Yeni Ay, Tutulma ve Şafak Vakti, USA Today'in lis- tesinde en çok satan kitap listesinde yer al- dı. Serinin ilk üç kitabı filme uyarlandı. "Alacakaranlık" ürünleri satış rekorlan kı- nyor. Tıpkı Harry Potter gibi "Alacakaran- lık" serisi gençlerde ahşkanlık ve süreklilik sağlamak ereğiyle yazılmış öz-yeniden yaz- ma örneği. Yapıtlar arasında çizgisellik, geçişlilik ve bütünsellik olduğu denli seri- nin başlıklan vc kapak rcsimleri arasında da çizgisellik ve geçişlilik var. Serinin ilk kitabının başlığı Alacakaran- lık, gece ve gündüzün başlangıcmdan ön- ceki zaman dilimi. Komanın ana kahrama- nı vampir Edward, alacakaranlıkta yaşama- yı yeğler. Çünkü günışığuıda teni ebnas gi- bi parlar. Serinin siyah ön kapağının üstün- de soğuk ve beyaz tenli ellerindeki kan kır- mızı clma, Adem ve Hava'nın yaradılış söylencesinde geçen yasak meyveyi çağrış- tınr. Yasak meyve Edward ile Bella'nın aş- kını simgeler. lkinci kitabın başlığı Yeni- ay'm anlamı kitapta şöyle açıklanır: "Bclki de bu gece ay doğmamıştı, tutulmuştu, ya da yeniaydı"'(Meyer, 2009d, s. 68). Kapak resminc baktığımızda siyah üstünde boy- nu bükük beyaz bir çiçek dikkati çeker. Çi- çeğin çizgileri kan kımıızısıyla belirginleşti- rilmiştir. Çiçek ile Edward'ın terk ettiği Bella arasında eğretilemeli ilişki kurulur. Üçüncü kitabın başlığı Tutulma'nın an- lamı, dünyanın güneş ile ay arasına girmesi ya da ayın dünya ile güneş arasına girme- siyle meydana gelen durum. Başjığın he- men altında siyah üstünde canlı, parlak kırmızı, uzun, kalın bir kurdele görülür. Kurdelenin bir ucunun kıvnlmış, diğer ucunun tam kopmamış olması, Bella'nın iki aşk arasında yapacağı seçimin crken an- latımıdır. Kurdelenin uzun ve kıvnk ucu, Bella'nın Edward'a olan bitmez tükenmez aşkını; kurdeleye bir iki iplc bağlı diğer ucu ise çocukluk arkadaşı kurt adam Ja- cob'a karşı beslediği sevgi ve koparmak is- temediği arkadaşlık bağını simgeler. Seri- nin dördüncü kitabının başhğı Şafak Vak- ti, gün doğmadan az önce beliren aydınbk- ür. Başhğın altında siyah kapak üstünde satranç tahtası ve iki taş görülür. Taş, kut- sahn malzemesidir. Arkadaki kırmızı piyo- nun gölgesinde önde oldukça büyük vezir görülür. Hem piyon hem de vezir Bella'yı simgeler. Vampirleşmeden önceki zayıf ve güçsüz Bella ile piyon, vampirleştikten son- raki yüce ve güçlü Bella ile vezir arasında eğretilemeli ilişki kurulur. Kapak resmiyle başlık örtüşür. Şafak Vakti, mutlu sonla bi~ ter; Bella'nm bir vampir olarak yeniden doğuşunu gözler önüne sercr. Görülüyor ki, serinin vazgeçilmez rengi siyah, kırmızı- dır. Siyah, karamsarlığı, gücü ve dayanıklı- lığı; kırmızı ise aşkı, şehveti, kanı, ateşi ve gücü simgeler. OKUMALAR İki ya da daha çok metin arasındaki or- tak birliktelik ilişkisi; metinlerarası ilişki- ler, açık ya da kapah olarak iki şekilde ele alınabilir. Alınn ve gönderge açık me- tinlerarası ilişki sayıhr (Aktulum, 1999, s. 93). "AlacakaranlJc" serisi çeşitli metin- lerin kesiştiği yerde bulunur; çok bilinen yapıtlara, Romeo ve Juliet'e ve Hayvan Çiftliği'ne açık göndermelerde bulunur. Alacakaranlık, Kitab-ı Mukaddes/Eski ı Ahit/Tevrat/Yaradıhş 2:17'den alıntıyla başlar: "Ama iyiyle kötüyü bilme ağacm- dan yeme. Çünkü ondan yediğin gün ke- sinlikle ölürsün." Yaradılış söylencesini açıklayan ve destekleyen bu alıntı, bilin- çli ve istemli anımsamadır. Bu alınü, seri- nin konusuyla ilgili bilgi verir. Bella'nm neyin iyi neyin kötü olduğunu bilmesi, kurt adam Jacob ya da vampir Edward ile aşk yaşama ve ölümcül gerçekle yüz- leşme ya da yaşamama seçimi, serinin te- mel izleği olur. C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 1 0 6 9 Yeni Ay, Shakespeare'in Romeo ileJuli- et adh oyunundan bir alıntıyla başlar. Ra- hip Lawrence'ın sözlerine açık gönderme- de bulunur: "Şiddetle başlayan hazlar şid- detle son bulurlar. Ölümleri olur zaferleri, öpüşürken yok olan ateşle barut gibi" (s. 82).' Bu alıntı, Edward'ın Bella ile olmasını engelleyen ölümcül gerçeklere karşın, Ed- ward'ın dayanamayıp Bella'yı ısırması ve hazlanna yenilmesi ve bu konudaki derin iç çatışmaların yasak aşkın ve ölümün er- ken anlatımıdır. Serinin hem ben öyküsel anlaücısı hem de ana kahramanlanndan bi- ri Bella, kendini vampir öyküsünün Juliet'i gibi görür ve Romeo ve Juliet'e defalarca açık göndermelerde bulunur. Alıntılar seri- nin aşk izleğine katılsa da Romeo ve Juli- et'in aşkı, dinler tarihinde öldürmenin Tanrı ayncahğı olarak görülmesine karşın, intihark sonlanır. Bella, kendini Juliet gibi görse de Renesmee'yi dünyaya getirirken - ölmek üzereyken- Edward tarafından vampirleşir. Jacob da Renesmee'ye mühür- lenir ve hep birlikte yaşarlar. Vampirlerin ve kurt adamlann kutsal kitabına göre kan yaşamdır, kan içmek yaşam biçimidir. "Kan yaşamdır" sözcesi, Stoker'ın Dracula başlıklı yapıtında da okuıtın karşısına çı- kar: "Elbette Incil'deki deyişe dayandınyo- rum, çünkü kan yaşamdır" (s. 312). Bella, iki aşk arasında Jacob'u değil, Ed- ward'ı seçer. Bella, Kızılderili Quileute so- yundan gelen, hızlı koşan, sürüsüyle tele- patik ilişki kurabilen, doğaüstü özellikleri olan, masumlan koruyan, sürüye ait kurt adam olmaktan memnun ohnayan, kayalık- lardan atlayan, motosiklet tamircisiJacob'u seçmez; düşünce okuyan, doğaüstü hıza ve güce sahip olan, Hıristiyan, aristokrat, asil, zengin, Edward'ı seçer. Bella, okuduğu kitabın adını vererek, okuru metne gönderir, romantik konulann önemini ve değerini vurgular. Onvell'in ta- rihsel gerçcği eleştiren, 1940'lardaki "ger- çek sosyaHzm"in eleştirisi olan roman, _L_ Hayvan Çiftiliği'nin konusunu oldukça ba- sit bulur. Komümzmi dert etmez: "Hayvan Çiftliği üzerinde çalışıyorduk, oldukça ba- sit bir konuydu. Komünizmi çok dert etmi- yordum. Müfredattaki yorucu romantik konukrdan sonra oldukça iyi bir değişim olmuştu. Zihnimi meşgul etmeme yardıma oldu" (Meyer, 2009d, s. 85). Romantik ko- nulara dalan gençlerimizin "Alacakaran- lık" serisinin romanlannı alması, filmlerini izlemesi sanal oyunlannı oynaması takı ve aksesuarlannı satın alması insanı hiç şaşırt- mıyor. "Alacakaranlık" bir olay. • KAYNAKÇA Aktulum, K. (1999). Metinlcrarası Dişki- ler. Ankara: Öteki Yayınevi Oskay, Ü. (t.y.) Popüler Kültür Açısın- dan Çağdaş Fantazya Bilim Kurgu ve Korku Sineması. lstanbul: Der Yayınevi. (ss. 20- 248). Kitab-ı Mukaddes/Eski Ahit/Tevrat/Ya- radılış 7:12. GÖNDERME YAPILAN KİTAPLAR Mcyer, S. (2009a). Alacakaranlık. (5. bs.). I (Hüseyin Baran, Çcv.) lstanbul: Epsilon Ya- yıncılık. Mcyer, S. (2009b). Tutulma. (3. bs.). (Eren Abaka, Çev.). lstanbul: Epsilon Ya- yıncılık. Meyer, S. (2009c). Şafak Vakti (Demet Adıgüzcl, Çcv.). lstanbul: Epsilon Yayıncı- lık. Meyer, S. (2009d). Yeniay (13. bs.). (Ön- cü Saraç Tüzüner, Çev.) lstanbul: Epsilon Yayıncılık. Stoker, B. (2010). Dracula. (Zeyncp Hey- zen Ateş, Çev.). lstanbul: Artcmis Yayınlan. Shakespeare W. (2010). Romeo ve Juliet. (16.bs.) (Ozdemir Nutku, Çcv.). lstanbul: Remzi Kitabevi. Onvell, G. (2001). Hayvan Çiftliği. (Celal Üster, Çev.) lstanbul: Can Yayınları SAYFA 13