Katalog

ği de kayboluyor netik ve tarih nt-liyor. Bu görüge göre bir dilde ev- likkr değil, evrcnsel eğilimler vardır. Dolayısıyla ;a- vetli egilimlcrin karışımı dil denilen "bıyo-kültürel" atır. Evans ve Levinson pek çok dilde gözlenen or- Jerin güçlü egilimlerin bir araya gelmesinden kay- ını öne sflıüyor. Çeşjtli faktörler dılleri benzer bir a tutuyor. Bu faktörlcrin hasında ıse hcynin yapısı, ıın biyolojisi ve iletişimin yararları geliyor. Zayıf eği- ;r ise farklı dillerdelü aykın özcllikleri oluftunıyor. ^EVRENSEL DÎLBİLGİSÎ ÖLDÜ" Levinson ve Evans evrensel dilbil^isi kııramı- ^nın Keı,x."rlilijjini snrgıılayan ilk bilim ınsanları de- "Iftil. Ancak hivhirı bu ikisi kadar karşı (jörüsü net 'bir jekilde ortaya koyatnamışM. Sonuı,' olarak on- prJarın Körüşii dilbilim diinyasında biiyiik heyecan 'arattı. Özellikle buldukları aykırılıkları ortak dil- liİKİsi kurallarına uydurnıakta zorluk tvken bi- im ınsanları bu eleştirel fjörîişü daba biiyük bir isrekle benimsediler. Hatta bazıları i«,in Levinson ve Evans'ın (jörüsü ortak dilbıl^isi ktıramını tarı- lıe nömen bir öncü bir yaklaşımdı. Almanya, eibzin'teki Max Planck Enstıtüsü Evrimsel tropoloji bölünıü yetkilisi Michacl Tomasello, ınson ve Evans'ın sağlam tezlerı ile bırlıkte evren- kuraını öldü" dıyor. Lr ıı.ii,r e Instinct isirnli kıtabın yazan Marvard ıtesı'nden Steven Pinker da Evans ve I A'vınsona ka- l'ınker'a göre diller, genlerin ve külturlerin birlik- rılmesi sonucu ortaya (,ıkmış. î'inkei Hın noktada yine evrıınsel paylaşımlar oldıığunu kabııl edıyor Bu bağlanıda ınsanların rüııııi dil ogren- me konusunda lyRiıdusel meka- nızmalara sabıptır Farklı dıl- lerın bu mekanızmalardan yararlanma kapsamı o top- lunıun kültürel tarihi ta- Levinson veEvans'.n dilbiİKİsi tartısma- Ubmçayıbilen tek kişikabul edilen Tavfik Esanç de vefatetb. (1904-1992) 1837 yılında Çar | \Nikola'nın Kafkasya'yı ziya- reti sonrasmda bu ülkenin tümden ela geçirilmesi konu- sunda ciddi atılımlara girişti- lar. 1841-1846yılları arasın- da tam 88 savas yapıldı. Haziran 1861'de Soçi vadisin- de ünlü Çerkes liderlerinin katıldığı bir kongrede önemli kararlar alındı. Ubıhlann an ünlü 60 ailesi bu savaşta ta- mamen yok oldu. 1863 yılı sonunda Ruslar Abzehler'i teslime zorladılar. Şapsığ topraklan zaptolundu. 1864 yılı Şubat'ında ise Ubıhlar çember içi- ne alındı. 6 Mart 1864 yılında Ubıh direnişi sona erdi. Çar II. Aleksandr'ın talimatı gereği Ubıhlar'a iki alternatif sunuldu: Ya Osmanlı topraklarma göçecekler ya da Kuban'da Ruslar'ın tespit ettiği bir yere sürüleceklerdi. Ubıhlar Osmanlı topraklanna sürgünü seçtiler. 21 Mayıs 1864 tarihinde Kafkasya valisi Grandük Mişel, StPetersburg'daki Çar'a Kafkas savaşla- rının bitişini duyurdu. Günümüzde eski Ubıh yurdunda hiç Ubıh yaşamıyor. 19. yüzyılın efsane halkı Ubıhlar'ın torunlan günümüzde Türkiye'de ve bazı Önasya ülkelerinde dağınık olarak yaşıyorlar. Ubıhça yaşayan dil olma özelliğini yitirmiş durumda. Ubıhça'yı bilen tek kişi kabul edilen Tevfik Esenç'in ölümünden sonra bu dil, tarihin karanlıklarına gömiildü. Ancak 0 henüz ölmeden önce Fransız dil bilimci Georges Dumesil, Ubıhça'yı kayda almış, Fransa'daki akademisinden yılda 6 kadar öğrenciyi Ubıh Dili konu- sunda eğitmiştir. Kaynak: http'j/.ianet.org www.ubihya.tr.ggAIBIHLAR.htm www.kafkas.org.tr/ larındaki en önemli nokta insan türünün ıv-sitliligi ile ıl^'ili. Insan dillerinin cvsitliligi insanları, diger hayvanlarm iletişim sistemlerinden ayırır. Bir hayvan türünün herhanRİ bir Kru- bu, dünyamn neresinde yasarsa yasasın aynı şekilde haberle- sir. Aralarında ötücü kuşjarın ve yüksek primatların hulundııgu bazı hayvanlarm, bir |-H>pülasyondan difcerine, farklılık Kösteren ögrenilmis ifade sekillerine sahip oldukları Körülür, ancak bu farklılık hictnr zaman insanlardaki dil t^jitliligi kadar birbi- rinden kopuk degıldir. Evans ve Levinson insanlardaki bu dil ivşitliliğini insan beyninin jekillendirilebilirligine baglıyor. Bir (,xK"ugun beyni, doğumdan önce soyut dil kuralları ile proKramlanmış degıldir. Tam tersi beynin ilk ayarları olduk- (,".1 basittir. Beynin ilk işj daba Kelişmış bir beyin yaratmakrır. Beyin bu amaca ulasnıak i(,in lisan t;ibi bazı ^irdileri kullanır. Bu da farklı dilleri kullan ınların farklı beyinleri oldufiu an- lamına gelir. ESKİ DOGMALAR. Hıl ct-şitlıliğini savtınan kuram, dilbilimcilere eski dog- ınaları yeniden ıncelenıe tırsatı da veriyor. Sözfjelimi, dille- rin tüınünün kolay öörenildifii iddiası bıiKÜne dek test edil- ıııemıs. Evans, dilleri sekıllendiren defjijken taktörler ^öz önü- ne alındığında, ı^tıcukların dilde usralık seviyesine ne zaman erişrıgı konusunda hunüne dek bir araştırına yapılmadığmı söv- lüvor Sorıjulaııınası yereken dıger bir klasik do),'ina da be pımızın, kın,ıu uk bir ^tKiıkken, anadılımizın temel vapısını mükemmel bir sekılde • )(Jrendıönnız ile ılyılnlır Gerçekten de evrensel dilbilgısı tıkriıun rn ıddıalı • IUHJJII noktalardan bı ri ı.iKtıkların bu usialığa ı,ok hıîyük bir kolaylıkla erışmelerıydı. tiysa hazı dillerde bu ııstalıjja ancak belirli bir yasa uelindi^ınde ıılasılabıliyor. Orncğın Avustralya'da hır verlı topluluğun ko- nustufivı Bininj Gun-wok dılinde, konusan. dinleyen vc üciıncü kısı tek bir sozcügün ı«,ıne sıgdmlır Bu dilde "al-do- ınnu", "Benim annem ve senın kızın ve sen, benıııı anne ta- rafından büyükannem olan kadın" anlamına Helir. Ve bu bir ıstısna degıldır. Bu dilde buna benzer yüzlerce yapı bulunuyor . Bınınj üun-wok dilinın konıısanlar ancak 20'li yaslarına Kel- diklerınde anadillerini doğru bir şekilde kullanmayı öğrene- biliyorlar. KAYBOLAN DİLLERİN TRAJEDİSt Dil ^vsitlilijji aynı zamanda kayKılan dil- lerin yarattıgı trajediye de ışık tutuyor. Eski modelde bütün diller aynı teına üzerine bes- telenmiş varyasyonlar Kibi aİKilanır. t")ys;) ye- ni modelde dünyadaki yaklasık 7.000 dilin her birinin kendine öz^jü bir yapısı vardır. Bu da insan varlıgının Kİzemlerıne ısık tııtan bir ol^'iıdur. Kültürel antropt>loK Wade Davit, "A Jımmey Thrnuuh the Renlm of Vunishinı; Cuhııtvs" isimli kıtabında bir dilin ölümii ile doj>al zenyınliklerin yok olmasınt aynı ke- feye koyuyor. Davis'e Köre diller yalnızca söz- cüklerin vücut bııldııiîu bir yapı degildir, kendine öz^'ü düsünmc ve al^ılama yolları oluşruran bir iletisim sistemidir. Dillerin ölü- mii, ortak insan düşuncesini oluşturan par- V/aların teker teker kaybolması ve sonunda tek bir ınsan tipinın ortaya (.nkısına zemin hazırlamaktır. R&yhan Oksıy Kaynak: New Scientist, 29 Mayıs 2010 http://www. telegraph. co.uk www.nationalgeographic.com www.scribd.com/doc www 11ni-leip7ig.de/~bickel/ http://en.scientificcommons.org/55261124 Olümün bilmediğimiz 20 yönü l'lspanya'nın Atapuerca böljje- sinde bulunan ve i<,inde Neandertaller ile cağdaş insanların olası atası olan Homıi heidellıergensis türünden 27 in- sansının fosilerini banndıran yakla^ık 14 ınctrelik (,\ıkurdan anla^ıldıgı kada- rıyla, ölüleri )<öınme uyKUİaması î 50,000 yıl öncesine uzanıyor olabilir. Z'Asla (>ldü demeyin: bu anlama Kclen "sonsuzluga Kl >V»i". "bakkın rab- metine erdi", "terki diyar etti", nalları dikti" j;ibi binlerce deyim var. 3-ABITde 1^51 yılındanberihiç kinue yaşhlıktan ölmedi. 4*Aynı yıl Anıerikan hükiimeti bu sınıflandırmayı ölttm belgelerinden (,'ik.ırttı. 5*Tüm dunımlarda ölütnün tetik- leyicisi oksijen yetersizliğidir. l ^ksijen düzeyinin düsmesi kasılmalara ya da can (.lekısmesine neden olıır. O'Olümii izleyen li^'ijün ı^vrısin- de, daha önceleri yediginiz akşam ye- meğini sindiren enzimler sizi yemeye başlarlar. Car^-.ılanan bücreler bagır- sakl.ırdaki ıanlı bakterıler ı^-ın besıne dönüşiir. Bunların yaydıkları zararlı i'a:lar bedenin si^ınesine vc gözlerın dısarıya (ırlamasına yetecek yü(,tedır. 7-Gcn dönüftürulemeyecek denli çdk.: ABD'de ^önıülen >ılulerden ber yıl < milyon litreden lazla tormaldebıd, meranol ve etanol ^ıbı tabnıt sıvıları toprağa karışıyor Olülerın yakılınası da bavaya dioksinlerin. bidroklorik asit, kükürt dioksit ve karbondioksiı yıbı yazların yayılmasına neden olııyor. O'Bir başka se(,\:nek daba...Promessa adlı bir İsvı\ ^ırkelı bedeni sıvı azotta donduruyor, ardın- dan yüksek frekanslı titresimlerle toza dönüstüniyor ve elde edilen bu tozu mısır ni^astasından yapılı tabuta kapa- tıyor. Şirket bu "ekolojik gömme" yön- temiyle bedenin 6-12 ay ignde ayrıştı- gını öne süriiyor. 9»Hindistan'daki Zerdüştler ölen kisinin bedenini dışarıda tutarak akba- balar tarafından yenmesıni safilıyor. 10*s>imdilerde kendilerine diklo- fenak adlı anti-enflamatuvar ılaı,Tan verilen büyiikbaş hayvanlarm leşlerinı yiyen akbabalar ölüyorlar. ll-Kırali(,v Viktorya vasiyeti iize- rıne uzun zaman önce ölen kocası Prens Albert'in bornozu ve elinin alc/ıdaıı kalıbıyla yıunüldü. 12- Madagaskar'da aileler olen ya- kınlarının mnıuıt- lerinden ı,ıkar- dıklan keınıkleri- ni t,ıın.hlıh,ın;ı adı verilen bir törenle köyiin <,vvresin- de dola^tırır. Ardından bunları yeni bir kefene sarıp yeniden toprafia yömerler. Eski kefen, yataklarına örııilınek ü:ere, yeni evli ve (,\ıcuk>.uz bir ı,itte verılir. Bu yıintem işe yarama:sa, tiip bebege bel bafilanır! 13"Mısır'da insaat sirketleri 19. yüzyılda bir demiryolu jjeııisletıne (,-•'- lı^ıııası sırasında o denli ^nk sayıda nuımyayı yün yiizüne ^ikarttılar bıınla- rı Inkomotiv yakırı olarak kullandılar. 14-Bılimsel vonteım bıılan Inyılı: düşun adamı Francia Bacon 1626 yılın da, soğu^un koruyucu bir etkı yaratıp yaratmadı£ını Mnlamak ;mı.K ıvl.ı, bir tavu|>u karla doldurmava ı^ılısırken ya- kalandığı zatürreeden öldü. İJ'Eıııbrıyonık uelışiın sırasında or^'anların olıışabilınesi «,'in kımı biic- relerin kemli kendilerını ı'ıldürmeleri (jerekir Bu rür bir proyramlanmıs hüc- re öliımü olmasaydı, hepımı: doğuştan ördek ayaklı olurduk. lO'Massachusetts'li bir doktor, I l >07 yılında, ı>zel olarak tasarladığı bir ölüm yatağı ile yaptığı deneyın sonıı- cunda, ınsanın son M>lu£unu verdıgı anda 21 gram yitirdigini ortaya koydu. O j;ün buKündür insanlar bunun ger- (,vk oldııguna ınansılar da, durum hiç; de sanıldıgı «ibi deijildir. 1 7 * 19- yiizyıl Avrupasmda yaşa- dıklan balde yanlıjlıkla öldü sanılan insanlarla ıl^ılı ("lyküler o denli ^ıktu ki, sonunda (,n:ünı olarak kadavraların önce "ölü hastanelerine" kaldırılmaları ve baslarındaki kişilerin (tVırüıııe ya da kokıışına belirrilerıni beklenıelerı yolu- na t^ıdildi. İO-ABI Vde yasayanlann %80'inin hastanede öldükleri belırrili- yor. 19-New York kentinde intihaı ederek ölenlerin sayısı cinayete kurban (jıdenlerın sayısını Köl(jede bırakıyor. 20'Yapılan besaplamalar insa- noğlunun var oluşundan bu yana yak- laşık 100 milyar kişinin öbür dünyaya göçtüğünü ortaya koyuyor. Rita Urgan, kaynak Discover