Katalog

I ı I I Bilgisizlik mutluluktur! Bunun ne denli tehlikeli olabileceği konusunda kimse bir şey söylemez: Saat başı, gün be gün pompalayıp dururlar. Şu anda da, ne gibi sonuçlar doğurabileceği konu- sunda en ufak bir ipucuna sahip olmadığınız halde, onu tüketmektesiniz. Işin daha da kötüsü, evrimsel sürecin beyninizi buna programlamış olması ve bedenin tıpkı yağ gi- bi, şeker gibi buna gereksinim duyması. Nitekim, bu günlerde ona- tıpkı yağ ve şeker gibi- her yerde ulaşılabiliyor. B unun ııedeni bilgi çağında yaşıyor olmamız- ve çekince yaratan unsurun da bilginin kendisi ol- ması. Kimi bilim ve düşün insantartnın da öne sürdükleri gibi, bilginin ortaya çıkartılması ve yayılması niteliksiz bir lütuf olmanın «,x>k uzağında bir şey. Çok fazla bilmek de tehlikeli olabilir. Oxford Üniversitesi'ne bağlı tnsanlığın Geleceği Enstitüsü'nün Başkanı, düşün insanı Nick Bostrotn, "Bilgi son derece tehlikeli olabilir. Bilgiden doğabilecek zararlı etkiler son derece ciddi olabilir," diyor. Bu tehlike özellikle de bilgiye ulaşmaya oldum olası can atan insanoğlu için söz konusu. Oxford Üniversitesi insanbilim uzmanlanndan Robin Dunbar ve meslektaşlan insan- larda oo O bilgiye ulaşma ar- zusunun kesinlikle evrim süreci için- de gelişen bir özellik olduğuna inanıyorlar. Kuşlar ve primatlarda beyntn boyutunun akıl yürütme, beslen- meyle ilgili yeni startejiler geliştirme ve yok olmaya karşı direnme yetisiyle bağlantılı olduğunu ortaya ko- yan gözlemler de bu görüşü dcstckliyor. Dunbar, çevre ile ilgili yeni bilgiler keşfetme yetisinin oldukça eskilere dayandığının açıkça ortada olduğuna dikkat çekiyor. BİLGİ ÜSTÜNLÜK KAZANDIRDI Yeni bilgilcr gevmişte insanlara evrimsel açıdan açık bir üstünlük kazandırdı. Ucu sivri dcğneklcr, kadırgalar, uzun yaylar, barut ve tüm öteki askeri teknolojilcrin tc- meli yeni bilgilerin ortaya çıkmasına dayanıyor. Bunların hcr biri huluşa imza atanların yarışmada bir adım önc gcçmelcrini sağladı. Termodinamik yasalarla ilgili bilgiler son derece elverişli buhar motnrlannın ge- liştirilmesine ve hemen ardından bolluk ve gönence ulaşılmasına neden oldu. Şimdilerde kafamızı kurcalamaya başlayan sonı, in- sanların artık çok fazla bilgiye ulaşıp ulaştnadıkları. Son dönemlerdc, öncelikle de internet sayesinde, yaşanan mevcut bilgi patlaması acaba beklenmedik tehlikeleri de berabcrinde mi getiriyor? Böyle bir tehlikenin söz konu- su olabileceğinden kaygı duyan Bostrom, "Araştırma ve eğitim herkes tarafından önemsenip, el üstünde tutulan, zararsız, erdemli ve karşı çıkılması olanaksız kavramlara dönüştü. DuTutn böyle olunca, insanlann bilginin değeri konusunda çok daha incelikli ve nitelikli bir bakış açısı gcliştirmelcri gemkiyor," diyor. Bu tür görüşler insana biraz şaşırtıcı gelcbilir. Sonuçta, nc dcnli öğrcnirsck- bizi çcvreleyen dünya ile ilgili nc denli çok bilgiye ulaşırsak- bizim için o denli iyi olacağı çoğumuz için bilinen bir gerçek. Düşün adamı Frands Bacon'un da yüzyıllar önce öne sürdüğü gibi, bil- gi güçtür. Ne var ki sorun, gücün iyiyc kullanılahilcccği dcnli kötüye de kullanılabilcccğinden kaynaklanıyor. Bostrom, "Söz gelimi, şu sıralar biyoteknolojinin kötüye kullanılmasına yol açabilecek giderek artan bilgi akışı- nın önüne geçilmesine çalıştlıyor," diyor. BİLGİ RİSKİ Bostrom bilgiden kaynaklanan tehlikeye "bilgi rtaki" adını veriyor. 1918 yılında tüm dünyayı saran ve 50 milyonu aşkın kişinin ölümüne neden olan grip virüsü bunun tipik bir örneğini oluşturuyor. Artık bu virüsün gen dizgesine GenBank'ın verita- banından ulaşmak ınümkün. Gerekli araç ve bece- rilere sahip olan herkes bunu yeniden oluşturabi- lir. Gelecekbilimci Ray Kumveil ve bilgisayar mühendisi Bill Joy, 2005 yılında New York Times'da yayımlanan makalcde, genomun ka- muya duyurulmasının "büyük bir saçmalık" ol- duğunu öne sürerek bunu yapanları lanetliyor- lar, verilen bilgilerdcn yola çıkarak virüsü yeniden oluş- turmantn atom bombası yapmaktan yok daha kolay ol- duğuna dikkat çekiyorlardı. Böyle bir girişimin geriye dönüşü çok daha büyük yıkımlara neden olabilirdi. Ancak bu karamsar görüşe katılmayanlar da yok de- ğil. Kurzweil ve Joy'un tersine, bilgi' lerin sansür edilmesi- ne karşı çıkan Imperial College uz- manlanndan Goefrrey Smith biyo- teknoloji ile ilgili çe- kincelerin abartıldı- ğına inanıyor ve bu alanda yapılan araş- tırmaların güvenlik açısından doğurabile- ceği çekincelerin fon oluşturma aşamasın- dan itibaren farklı aşamalarda gözden geçirildiğine dikkat 60.000 50.000 40.000 30.000- 20.000 10.000 çekiyor. Smith elde edilen verilerin sürekli yayınlanma- sı gerektiğine, böylelikle gizli işler çevrildiği duygusu- nun ortadan kalkacağına inanıyor. İnsanlann bilgiye ulaşma arzusu herhangi hir bilgi riski karşısında sansürü özellikle sorunlu bir tepkiye dönüştüriiyor ve bu durumlarda genelliklc saydamlık yeğleniyor. Domuz gribi yayılmaya başladığında Dünya Sağlık Örgütü gibi kuruluşlar vakir yitirmeden kamuyu viriisün yaratabileceği tehlikeler konusunda bilinçlen- dirme yoluna gittiler. Acı deneyimler insanlardan bir şeyler gizlendiği yönünde bir kuşkunun egemen olması- nın ne denli tehlikeli olabileceğini bizlere öğretti. İnsanlann gerçekleri öğrenme konusundaki açlıkları tırmandıkça, yalan yanlış görüşlerin güvenilir ve inanı- lır duruma gelmeleri de o denli kolaylaşır. Bilginin gizli tutulduğu korkusu haşka alanlarda da yıkıma neden olabilir. Örneğin, insanlar bir bankanın borçlannı karşılayıp karşılayamadığı konusundaki bilgi- leri denetleyen kişilcrc güvcnmemelcri durumunda vez- nelere akın edebilir. Bu durum tehlikenin daha da ola- sılıklarını önceden ögrenmelerini sağlıyor. Bu durum si- gortacılığın temeli olan "risk paylaşımım" yerle bir etti- ğinden, ancak geleceğin tam olarak bilinememesi duru- munda varlığım sürdürebilen sigorta piyasasının gelece- ğini tehlikeye düşürüyor. Gelgelelim, Isviçre'deki Futurizon adlı danışmanlık şirketinin uzmanlanndan Ian Pearson bu tür sorunların kaçınılmaz olduğunu düşünüyor vc gizlilik, sansür, bi- limsel araştırmaları kısıtlama gibi seyeneklerin halkın güvenini sarsacağına ve toplumu olası yararlı buluşlar- dan yoksun bırakacağına inanıyor. Bilgi açlığını gider- meye can atan bir insanın bilgi büyümesine neden olur. Kaynakları azalan bankanın- güçsüzlük belirtisi olduğıı gerekçesiyle- devletin desteğine karşı çıkması, saygınlı- ğını daha da yitirmesine neden olur. Bilgi riski sağlık sigortalan sektörünü de olumsuz yönde etkiliyor. Gcn tarama hizmetleri veren şirketle- rin ortaya çıkması insanlann biıtakım hastalıklara ya- kalanma tüketimini denetlemeye çalışmasının da en az dışarıdan uygulanan sansür denli kötü olduğuna inanan Pearson, "Bilgi kıtlığının tehlikeli olduğu söylenir. Oysa, bizzat bilginin gücü ve önemiyle ilgili bilgi kıtlığı çok daha tehlikeli olabilir. Ne yazık ki, başımıza gele- cekleri bile bile, bu konuya gereken ilgiyi göstermiyo- ruz,"diye ekliyor. « Rrta Urgan, kaynalc New Scientist 16 Ocak, yazan Paul Parsons, bilim yazan. ^oı] 199S 2000 «0OT 07 KknlornıttmtttB? lntamtta arifimiolan insanlann sayısı hızla artıyoHntamat arişmiolanlann dOnya nOfusuna oram Aşın bilgiabşımı? TahmkıiaylıkkOnselveritnfiği {1petabaytyalda§4k1milyongigabayt)