Katalog

/alet kâğıdı kları, gerisinin sırf ortalıkta oldukları içtn maÜne- ' lıkları göriilüyor. Tek bir polyester bluzun kullantidığt ;•' oyunca çevreye yaydığı karbondioksit miKtan, " en fazlasının yıkanıp kurutulması sırasında meyda- ıfor. Bu değer, kolay kurumayan pamuklu ürünler- ıa da yüksek. u lımların nasıl bu denli arttığım kolayca görmekjola- makine dolusu çamaşır yıkanırken her bir döfyüşte ;k 1.2 kilovat saat elektrik harcanır ve tamburlu ku- sırasmda bu ıniktara 3.5 kilovat saat daha eklenir. her yıkamada 2 kilogramın üzerindepırbondioksit demek. Çamaşırlan ipe asıp kurutmak, daha düşük ıkamak ve makine tam dolmadan yıkamamak su- , çamaşırlann yol açtığı salımlann azaltılmasınatcid- catkıda bulunabiliriz. Y İ Y E C E K İ S R A F I ı tüketimin insanlar ve sel çevre üzerinde yaratüğı olum' :tkilerin en çarpıcısı yiyecek israfı. B.D'de yiyeceklerin yaklaşık %30'u israf ediliyor. ı yıllık değeri 48 milyar dolar. Britanya'da da yılda ık 6.7 milyon ton yiyecek çöp tenekesini boyluyor. atılan yi- ler isten- ı giysilere yor ve bir- Lirüyüp ay- c çevreye rece etkili ıgazı olan yayıyor. /ecek isra- rtkileri su- jincirine arak depo- caşıma ve leme ge- imini art- Ancak sa- lığımız he- :üm yiye- ınyolaçtı- Î gazı sa- " • " \ ının büyük bir bölümü, üretim aşamasında meyda- iyor. Bu durum özellikle et ve süt ürünleri için ge- İ)rneğin, Britanya'da yılda 40,200 ton süt israf edi- e bu da fazladan 40,000 ton karbondiokside denk )r. mi ülkeler şimdilerde yiyecek israfını önlemek ama- lirtakım kampanyalar uyguluyor. Tüketici olarak kleri daha iyi korumanın yollarını araştırmak, alış- çıkmadan önce gereksinilen yiyeceklerin bir listesini ık ve en önemlisi, aç karnına yiyecek alışverişine mak suretiyle çevremize katkıda bulunabiliriz. karıdaki liste eksiksiz değil; gündelik yaşamımızda ırimizin aldığı kararların küresel çevre üzerinde a çok büyük bir etki yaratabileceği kuşku götürmez çek. Derleyen: Rita Urgan, New Scientist, 28 Kasım TRAKYA ÜNİVERSİTESİ'NDEN ÖNEMLİ BİR ARAŞTIRMA Karıncalarda yeni keşfedilen bazı « ınsanı ozellıkler cû UJ Karıncalar da insanlar gibi aynı rengin tonları ara- sında ayırım yapabiliyor, öğreniyorve unutmu- yorlar. Prof.Dr. Yılmaz Çamlıtepe Uzm.Dr. VolkanAksoy Trakya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Biyoloji Bölümü, yilmazc@trakya.edu.tr B öceklerin görme organları olan petek gözlerin dünyayı bi- zim gördüğümüzden çok farklı şekilde algıladıklannı açık- layan "Mozaik Görme Teorisi" bir tarafa bırakılırsa böcek gözü ile insan gözünün dış dünyayı algılamalarında ortak bir yön her ikisinin de renkli görme kapasitesine sahip olmasıdır. Bununla birlikte böcekleri insanlardan görece olarak üstün kılan bir durum var ki o da ultraviyole (UV) ışığı algılayabilecek fotoreseptörle- re sahip olmalarıdır. Böceklerdeki renkli görme konusunda en po- püler canlılar kuşkusuz ki zarkanatlılar (Hymenoptera) takımı içe- risinde sınıflandırılan, iyi birer polinatör olan bal ve yaban arıla- rıdır. Arılar trikromatik görme (ultraviyole, mavi, yeşil) sistemi- ne sahiptirler, kınnızıyı ayırt edemezken ultraviyolenin yanı sıra görünür spektrumun mavi ve yeşil bölgelerini de algılayacak fo- toreseptörlere sahiptir. Son bir- kaç yıldır yapılan araştırmalar an- lar ve bazı kelebeklerin insanlar gibi renk tonları arasında ayırım yapabildiklerini göstermiştir [1,2,3], Trakya Üniversitesi Biyoloji Bölümü Davrantş Ekolojisi la- boratuarında, Prof. Dr. Y. Çamlıtepe ile Uzman Dr. V. Aksoy tarafından yürütülen ve TÜBİTAK (TÜBİTAK-TBAG Proje No: 106T187) tarafından da desteklenen bir çalışma [4] ile karıncaların da insanlar gibi aynı rengin farklı tonlarını ayırt ede- bildikleri bilim dünyasına duyuruldu. Çalışmanın sonuçları say- gınlığı yüksek bilimsel dergilerden Journal of Experimentaî Biology'in Ocak 2010 sayısında makale olarak yaytnlandı. Araştırıcılar çöl karıncalarından olan Cataglyphis aenescens türü ile çayır karıncalarından Formica cunicularia türünün işçi- leriyle kontrollü laboratuar ortamında ilişkili öğrenme temelli dav- ranışsal renk ayırımı deneyleri yürütmüşlerdir. İşçilerin spektru- mun aynı renk bölgesine karşılık gelen birbirlerine çok yakın iki dalga boyu arasmdaki ayırım yeteneklerinin ölçüldüğü bu deneyler, seçim noktasında karıncaların iki ışık uyaranmı da aynı anda görmesine olanak sağlayan 120°'lik açıya sahip Y-boru'dan oluşan bir ikili seçim dü- zeneğinde gerçekleştirildi (Şekil 1). İki hafta boyunca işçi karıncalar bir tane- si besin ödüllü (+) diğeri ödülsüz (-) ve arala- rında 40 nm gibi dar bir renk aralığı bulunan monokromatik ışık uyaranlarına [UV'de: 340 nm (+) ile 380 nm (-) arasında; yeşil'de ise: 510 (+) nm ile 550 nm (-) arasında] eğitildiler. Eğitim prosedürlerinde hem tekli şartlandırma (denek tek bir uyarana ödüllü ilişkilendirme ile eğirilir) hem de ayırımsal şartlandınııa (denek ödüllü bir uyaranı ödülsüz bir uyarandan ayırt etme yönünde eğitilir) kullanıldı. Eğitim sonrasında üç farklı test gerçekles,- tirilmiştir. llk testte her iki şartlandırma pro- sedürü ile eğitilen işçiler eğitim ile aynı koşul- larda test edilmişlerdir (Kontrol testi). İkinci tip testlerde tekli şartlandırma prosedürü ile eğitilen işçiler ayırımsal prosedürdeki eğitim koşullarıyla, ayırımsal şartlandırma prosedü- rü ile eğitilen işçiler da tekli prosedürdeki eğitim koşullarıyla test edilmişlerdir. Üçüncü tip testlerde ise işçiler her iki eğitimde de "+" olarak kullanılan dalga boyunu alternatif, duyarlı olduğu en uzak başka bir dalga boyundan ayırt etme konusunda test edilmişlerdir. Eğitim ve test sürecinde görsel, koku, idiyotetik, manyetik ve yerçekimi ipuçlan ortadan kaldırılarak karıncaların kullanabileceği ipucu ola- rak sadece ayırt edilmesi istenilen renk tonlarına sahip monok- romatik ışık kaynaklan bırakılmıştır. lşık şiddetine bağlı ayırımı ortadan kaldırmak için her renk uyaranının eşit fotonlara (1,1x10" foton) sahip olması radyometrik ölçümler ve hesapla- malar yapılarak sağlanmıştır. Testler esnasında besin de uzaklaş- tırılmış, uyaranların yerleri de sürekli değiştirilmiştir. Sonuçlar işçi karıncaların elektromanyetik spektrumun bu iki bölgesinde (UV ve yeşil), insanlar kadar hassas olmasa da onlar gibi aynı rengin farklı iki tonu arasında (örn. açık ve biraz koyu yeşil) ayırım yapabildiklerini, öğrendiklerini, hatta hafızalarında depolayarak daha sonra bu bilgileri besinin yerini bulmada kul- landıklarını ortaya koymuş- tur. Diğer yandan ödüllü ve ödülsüz uyaranların bir arada bulunduğu ayırımsal eğitim koşullannda karıncaların ayırt etme ve öğrenme başanst çok daha yüksek çıkmıştır. Bu durum, karıncaların simültane iki farklı uyaranın özelliklerinden yaptıkları çı- karsamanın daha etkili oldu- ğunu da göstermektedir, biz- de de öyle değil mi? Bu ycni bulgu basit yapılı da olsa can- lılann doğal koşullara uyum sürecinde geliştirebildikleri adaptas- yon mekanizmalarının ne derece sürprizlere açık olacağını gös- termekte olup evrimsel ve ekolojik bağlamda da yeni araştırma- lara kapı aralamaktadır. [l]Dyer, A. G., Chittka, L (2004). Fine colour discrimination requires differential conditioning ın bumblebees. Natunvissenschaften, 91, 224-227. [2]Giurfa, M. (2004). Conditioning proccdure and color discrimination in the honeyhee Apis mellifera. Natunvissenschaften, 91-5, 228-231. [3]Kelber, A. (2005). Altemative use of chromatic and achromatic cues in a hawk- moth. Proc. R. Soc. B., 273, 2143-2147. [4]Camütepe Y., Aksoy V. (2010). First evidence of fine colour discrimination ability in ants. Journal of Experimental Biology, 213, 72-77. Açıkveya biraz koyu / yeşil fark etmez, hatta I yerini değiştirseniz de \ ben nereye gidecsğimi -- biliyorum. Şekil 1. İkili seçim düzeneği.