Katalog

SAYFA CUMHURİYET 9 EKİM 1996 ÇARŞAMBA 10 DIŞ HABERLER rahtadan ve sacdan yapılmış tek göz ev lerden oluşan mülteci kamplarında, yiyeceğin yanı sıra giyecek sıkıntısı hemen göze çarpıyor. Erkekler ve kadınlann birçoğu hâlâ savaştan kalma, artık eprimiş asker elbıselerini üzerinden çıkarmamış Savaşa her an hazır olmalanndan değil, yokluktan. Çocukların yüzleri kirlı ve elbiseleri paramparça. Kadınlar arasında tecavüze uğramayan yok gibi. Bu konu açıldığmda konuşmaktan kaçınıyorlar. Kendilerine yardım eli uzatılmamasından yakmıyorlar. Evi komşuları tarafından yağmalanan İsmeta Çuhov: "Hiçbirşey birdenbire başlamadı İsmeta Çulo\ \eoğiu Edin.vaşama tekrarsıfırdan başlıyor. Gorajde'de evını ıkı kez kaybedıp ka\ uşan İsmeta Çulov e\ ını yenıden yaşanır hale getırmenın sev ıncmı yaşıyor Tecavüze uğramayan ender Gorajdelı kadınlardan bın O Bosna'dakı gazetecılenn "Mama'sı Gorajde'nın gınşmde bahçe ıçınde bırkoy evındeyaşıyorÇulov ailesı İneklen. ta\uklan ve kuçuk baş hayvanlan ıle bırlıkte Aıleden kımse savaşta yaşamını yıtırmemış Sadece oğullan Edın cephede ayağından ve başından >aralanmış Kurşun ızlen yuzunde derın ızler bırakan Edın'e evlennın nasıl olup da bo>Ie saglam kalabıldıjını sorduğumuzda gulerek "Chle mi sanıyorsujıu/" dıyerek vıdeoya bır kaset takarak ev ın eskı halını gostenyor Çatısı uçmuş. pencere ve kapılan bıle yağmalanmış [çerıde ne var ne voksa kınlıp dokulmuş sıvaları bıle kazınmiş Ev lerını Sırp komşularmın vağmaladığını oSrenmce ılışkılerımn nasıl birdenbire bozulduğunu anlatmaMnı istıvoruz "1992referandumuna kadar her şe> iyivdi. Referandumdan sonra Sırplar telev izvonlardan bağımsızlığı savunan BoşnakJann ulkeyi İslamlaştıracağı propagandasını \apmava başladılar. Bir sure sonra bizûn evimizden çıkmavan Sırp komşulanıni2 gelip gitmez selam vermez oldular. Sırplar bir a\ gjbi bir sure içinde vataş jataş Gorajde'vi tcrk cttiler. Bu arada .Saravbosna'da saıaş başladtgı haberı geldi. İki ay sonra da bir gece anıden Gorajde"nin tepelerijıi saran Sırplar. ateşe başladı. Kent ikı kez Sırplar'ın eline geçti. Ama her seferinde gençlenmiz savaşarak geri aldı. Çok zor durumdavdık. Çunku Gorajde dağlarla çevrelendiği için tek vol Sırp bolgesinden geçıyordu. Lçjıl boyunca bize hiçbir vardım gelmedL Ne cephane ne erzak vardımı alabildik. Elektriğimiz, suvumuz. gazınuz kesildi. Su>u. Dnna Nehri'nden alıvorduk Doğadaki otlar ve mevveİerle bu uç seneji gecirdik. BM'nin zaman zaman tepelere attığı vardımı gençler gidip topluvordu. Gençleri bulunmayan va da cephede olanlar dağlarda vardım da toplavamıvordu. Gorajde've bağlı koj lerin (arnamı Sırplar tarafından boşaltıldı. Erkekleri oldüruldu, kadınlan tecavuzden geçti." Bosna-Hersek Federasyonu'na ve Dayton Antlaşması'na rağmen Boşnaklar dışmda ortak bayrağı kullanan yok Barış sadece kağıtüzermdeSavaşın getırdıgı yokluga karşın Saraybosna'da hırsızlık, gasp ve fuhu- şa alenen rastlamak mumkun değıl Gece yansı bır başimza sokakta do- laşırken çanta kaptırma va da boğa- zınıza bır bıçak day anarak cuzdanını- zı gaspettırme nskı yok Bu nsk Londra. Nevv York ve istanburda çok daha fazla Bu kadaraskenn bulunduğu \erde eh. fuhuşun olması doğal Ancak bu- nu askerler ve asken bolgelere vakın yerlerde oturanlar so> lemezse bılme- nıze olanak yok Bosna'nın dolaştığımız butun şe- hırlennde hummalı bırorlanm çalış- ması var Bınalar, yollar ve kopruler BM askerlennın onculugunde onan- lıyor Yerlı halk da işçı olarak çalışı- yor Bu arada Boşnak. SırpveHırvat- lar savaşta yıkılan evlennı kendı ola- naklanyla onanyor Bu durumu go- runce ınsanın akîına ıster ıstemez ağa ıle marabanın hıkâyesı gelıyor Ma- dem sonunda barışıp yaptıklarınızı onaracaktınız da bu "haltı'1 nıye ye- dınız Dayton Antlaşması Kentı çevreleyen dağlan ele geçı- ren Sırplar, Saraybosna'ya tonlarca bomba ve mermı yağdırmışlar An- cak Mostar ve Gorajde'vi gordukten sonra > ıne de Saraybosna şanslı sa> ı- lırdıyeduşunuyorınsan Gerçıençok ınsan Saravbosna'da yaşamını yıtırdı ama kent olarak en buyuk tahnbat Mostar ve Gorajde'de olmuş Mostar'da Hırvatlar ve Musluman Boşnaklar arasında çok şıddeth çar- pışmalar olduğu bınalann hallennden bellı Kenlın Ösmanlı'dan kalan tan- hı mahallelerı tumuyle harap olmuş Muslumanlar. nehnn ote vakasında- kı ana cadde>ı kaptırmamak için uzun sure dırenmışler ve başanlı da olmuşlar Ama artık bu cadde nere- devse dumduz bır arazı olmuş Her evde delınmedık tek bır santımetre karelık alan kalmamış Ikıncı Dunva Savaşı 'nı da yaşamış olan bu kentler- de tanhı doku bu kadar tahnp edılme- mış Kendı ıçlenndekı savaşın tahn- batı çok daha fazla Hırvatlar ve Boşnaklar nehnn ıkı >akasınıboluşmuşler Anlaşmayago- re her ıkı tarafa geçış vasagı kaldınl- mış Ancakgelıngorunkı. ne Hırvat- lar Boşnak tarafına geçıvor ne de Boşnaklar Hırvat bolgesıne Boşnak tarafından bındığımız taksıcı butun ısranmıza ve tazla ucret teklıfımıze karşın Hırvat bolgesıne geçmedı Bır- bırlennın bolgesıne geçenlerdovulu- yor Ama v ıne de bu paylaşımdan Hır- vatlarkârlıçıkmış Çunku Hırvat bol- gesı Boşnak tarafına gore daha gelış- mış ve savaştan daha az zarar gor- muş Hırvatlann ekonomısı çok gelış- mış Sırplar askerlıkte, Hırvatlareko- nomıde soz sahıbıîer Boşnaklara ıse çıftçılık ve kultur-sanat alanı kalmış Mostar Koriiolosumuz Murat AdaJı. genç bır dıplomat \ncak Bal- kanlar'm tanhıne ve bugunku gelış- melere çok hâkım bın Hırvatlann mıllı gelınnın vuksek olması nede- nıyle Boşnaklarla ortak federasyona ıtıraz edenlenn savısının fazla oldu- ğunusovluyor Yanı zengın Hırvatlar voksul Boşnaklan sırtında taşımak ıs- temıvor Barı$ kalıcı olacak mı? Bosna-Hersek Federasvonu'na ve Davion \ntlaşması"na ragmen Boş- naklardışmda ortak bayrağı kullanan yok Hırvatlar hâlâ kendı bayraklan- nı veozelplakalannı kullanıvor Sırp- lara zaten cumhunvet kurma olanağı tanındığı ıçın onlarda kendı bavrağı- nı kullanıvorlar Sırp Cumhun>e- tı'nın ordusu da federasvonun ordu- sundan ayn Hepsı de Slav ırkından gelen ancak dınlen farklı olan Boşnak. Hınar ve Sırplar arasında banş. sadece kâğıt uzennde sağlanmış Savaştavaşanan- larhenuzçoktaze O nedenle halkla- nn bırbınne olan kını kısa surede gı- denleceğe benzemı>or Her akşam Sırp ve Boşnak telev ız- vonlarında muhtemelen avnı toplu mezarlar gostenlerek karşı tarafkat- lıam vapmakla >uçlanı>or Mostar'dan Saraybosna ya don- mek ıçın bındığımız taksının şoföru karşı vonden gelen her Hırvat plaka- lı arabavı gorduğunde tukurerek ku- fur savuruyordu Çatişma sırasında Hırvatlar tarafından varalanan şofbr, bır sure Istanbul'da Bakırkov Fızık Mostar'da Hırv.ıiıar ın giizabuu ugravan Usmanlı'dan kaJma tarihı Mostar Köprüsü artık vok. Nererva Irmağı ü/erine Mimar Ha>rettin Kalfa tarafından 1567 vılında vapdan tarihi koprünün \erine venisı inşa edilivor. Turkive kopru vapımını ustlenmek istedivse de Aliva Izzetbegoviç. kendi adına kurulan vakıfa vapıJan bağışlarla köprünün inşa edüeceğini belirtti. Travnik Paşası Derviş Ali Paşa'nın torunu Emine Horiç, Sırp komşularınm özür dilemesini bekliyor 'Yaşamımı dedeme ve Türkiye'ye borçluyum' Emine Horiç, sa>aş sırasında doğan torunu Armi'nin doğum güniine vetişmek için İstanbul'dan apar topar avnldı. Emine Horiç'le Istanbul Atarurk Havalımanı'nda tanıştık Bılet işlem- len ıçın kuvrukta beklerken bızı suzen ve kendısını geçırmeve gelen arkada- şına. ~Şu hanımın elinde Turk pasa- portu var. BI/JITI Boşnaklardan adama havır gelmez. Ona sovlevelim: belki kabul eder" dıven Emine Horıç'ın derdını sonra anlıyoruz Top *\ır taz- la bagajlarıçın kılo başına 10mark alı- yormuş Bavullanndanbırkaçtanesı- nı yukumuz az olduğu ıçın geçırmev ı ustlenınce çok ^ev ınıyor Saravbosna'vı sellerın goturduğu bırgun telefonlaşıvoruz Oguntoru- nunun doğum gunu olduğunu ve do- ğum gunu pamsme bekledığını sov- luyor Bedenımızın hersantımetreka- resınden _\ ağmur sularının suzulduğu bıranda kapısını çalıvoruz Çığltk çığlığa gelınını çağın>or Hemen bır kazak v e blucın bulunarak cebırle uzenmızdekını çıkarıp değı^- tınyor Sobanınvanmdaderhalbırver açılıvor Savaş başlar başlamaz solu- ğu Turkıve'de alıvor Emine Honç Oğlu Ibra'hım'ı Istanburagoturmeve ıkna edemıvor Dort vıl suren ;>a\aş- tan sonra Saravbosna'va ılk kez gelı- vor Şaşkın "Kenti o kadar değişmiş buldum ki tek başıma sokağa çıkma- >a cesaret edemedim" dıyor Kendısı İstanbul'da ıken oğlu bır Boşnak kı- zı> la ev lenıvor Bır vıl sonra da toru- nu oluyor Gelınını ve torununu ılk kezgoruvor Gelını mutafağa gıdınce başlıvor ıçını dokmeve Oğlu daha once bır Sırp kızıjİa çıkıvormuş "Onunla evlenccek dhe odüm kopu- T^Trnine Horiç'in /-/ İstanbul'a kaçışı Â-J ilk değıl. II. Dünya Savaşı sırasında da soluğu Türkıye'de almış. Belgrad Sefin Hüsrev Gerede. o dönemde kaçışına yardım etmış. Bu kez de kaçması için yine Türk diplomatlannın yardımı olmuş. vordu. Çok şukur bir Boşnak kıavla e>lendi"dıvor Emine Horıç'ın İstanbul'a kaçışı ılk değıl II Dunya Savaşı sırasında da soluğu Turkıve'de almış Belgrad Se- fın Hüsro Gerede, o donemde kaçı- şına vardım etmış Bu kez de kaçma- sı ıçın yıne Turk diplomatlannın var- dımı olmu^ Emine Horıç'ın Saray- bosna'da olduğu kadar Istanbul da da gavrımenkullerı var Çunku o son Trav nık Paşası Tezkereci Deniş Pa- şa'nın torunu Avusturva-Macanstan Imparatorluğu Bosna-Hersek "ı ışgal ettığınde dedesı Osmanlı Imparatorlu- ğu tarafından İstanbul'a çağnhyor Aılecevuzyılınbaşında Istanbul'a do- nuvorlar travnık'te kalan mallannı gen alması ıçın babası gen gelıyor Ancak 1918'de Sırplar aılenın malla- rına el koyuyorlar Mubadele anlaş- masıvla anzılenne karşılık aıleve bır mıktar para odenıyor Aıle venıden Bosna'ya donunce kendısı de Sarav- bosna'da ev lenıp yerleşıvor Ancak ra- hatı II Dunv a Savaşı başlav ınca bozu- luyor 1943 yılında Istanbul akaçıyor Kardeşlen asker oldukları ıçın done- mıyor Bır kardeşı savaşta oluyor Savaşbıtınceevedonuşve 1991'de başlavan ıç savaşla tekrar litanbul'a ka(,iş Honç. "Bana "Sen Turkıve've bır daha kaçacaksın" deseler hiç inan- mazdım" dıyor Oğlu Ibrahım Horiç, Sırplar tarafından hemen her gun bombalanan, ama yayınını hıç aksat- mayan Obladonje gazetesınde çalışı- yor Konuştuğumuz sure ıçınde tele fonlar ve kapının zılı hıç susmuyor Sırp ve Hırvat komşulan "Hoşgeldi- niz" deyınce yanıtı pek de yumuşak olmuyor Sertlığınınnedenınııseşoy- leaçıklıyor "BenSırpveHınatkom- şulanmın>erindecrfsam Boşnak kom- şulanmdanozurdilerdim. Ancak ben onlarda en ufak uzuntu belirtisi dahı gormüjorum." Emine Honç en çok savaştan son- ra teserture burunen genç Boşnak kız- larına bozuluyor *"Bizim kızianmız savaş o'ncesinde mini etek ve blucinle dolaşırdı. Aman Tannm bunları da mı gorecektık.""dıye!>ızIananHonç ı oğ- lu Ibrahım "F^nik vapnıa anne, bir sıire sonra hepsi açılır. Bosna'va şeri- atgelmez, merak etme" dıverek tesel- lıedıvor Evden ayrılırken Emine Honç'ın son sozu "Bilmem ki İstanbul'un has- retine nasıl dayanacağun" oluyor Tedavı \e Rehabılıtasyon Vlerke- zı'nde tedavı gormuştu O nedenle tarzanca da olsa bır mıktarTurkçe ko- nuşabılıvordtı N'eden Hırvatlara m- kurduğunu sorduğumda. "Onlar ka- tilTurko^dıye kendmce vanıtverdı Hırvatlara sorsam aynı su«.lama> ı on- lar da Boştiaklara yapacaklardı ku^- kusuz Sırp bolgesıne girdik Bosna ya ındıgım gun Sırpların Gorajde d'en Saraybosna ya gıtmek ıçın Sırp bolgesinden geçen 4 Müs- luman Boşııağı gozaltına aldıklannı oğrendık Sırp bolgesınde bır yanma- da gıbı kalan ve savaştan en çok za- rar goren Gorajde'ye gıden yol. Sa- raybosna'yla arası dağlık bolge oldu- ğu ıçın Sırp bolgesfden geçıyor Go- rajdelı Muslumanlar, Saraybosna'ya gıtmek ıçın Sırp savaş suçlulannın en yoğun olduğu ya Rogatıca'dan ya da Pale'den geçmek zorundalar Sırpların Gorajdelı Boşnaklan go- zaltına alması nedenıyle Gorajde'ye gıtme karan aldık ŞerifTurgırt, Ame- nkalı gazetecıler Laura. Kasandra ve Helsınkı Grubıı nda çalışan Max ıle bırlıkte 5 hatun Sırp bolgesıne doğru vola çıktık Sırp bolgesınde kesınlıkle Turkçe konuşmamam tembıh edıldı Yol bo- yunca Sırplar tarafından boşaltılan Boşnak koylennıgorduk Sırplartam bır etnık temızlık yapmışlardı Uç dort evden oluşan mezraları bıle yer- le bıredıp Boşnaklan kaçırtmışlardı Ama Sırplann hâkım olduğu bolge- lere sankı savaş hıç uğramamıştı Ev- lenn çogunluğu bakımlı, tek tuk kur- şun ızlen goruluvordu Rogatıca'da ılk durağımız BM ın karargâhı oldu Gozaltına alınan dort Boşnağın akıbetmı oğrenmek ıçın gıt- tığımız karargâhta 10 Boşnakın daha gozaltında olduğunu oğrendık Ilk gozaltına alınan dort Bo^naka ısnat edılen suç. sarhoşluk Gen kalanlar ıse dağdan ızınsız odun kesmekle suçlanıyordu Hepsı de ışkertce gor- muştu Demek kı Sırp bolgesınde Boşnak- lara sarhoş olma ve her tarafı orman olan bolgede odun kesme ozgurluğu yoktu Karargâhta memur olarak ola- rak çaiışan \\e\ adlı Sırp kız. surat- sız bır şekılde bızı suzuyordu K.or- kumdan ağzımı açmadım Bana yo- neltılen sorulan Almanca yanıtlaya- rak vartayı atlattım Alex adlı genç kızla donuşte sohbet olanağı bulunca benım dılım de çozuldu A!e\'ın ba- bası ve ağabeyı Boşnaklarla savaşır- ken cephede oimuş Annesı. yengesı veyeğenıylekalakalmış Savaşonce- sınde Saravbosna'da yaşıyorlarmı^ Babası \e ağabeyını kaybedınce Ro- gatıca'ya goçmuşier Sanıldığı gıbı Boşnaklara kın gutmuyor Sırpları sevdığı de soylenemez Savaş nede- nıyle her ıkı kesımden nefret ettığını ve annesını de alarak Portekız'e yer- leşeceğını soyluyor Mülteci kampları Gorajde Dnna Nehn nınıkıyebol- duğu kuçuk ve şınn bır kent Her ta- rafı yemye^ıl dağlarla çevrılı Bos- na da hemen hemen butun şehır ve kasabalar dağların arasındakı vadı- lere kurulmuş Hepsının de ortasın- dan nehır geçıyor İlk durağımız Çu- lov aılesının evı oldu Arabadan ınen yol arakadaşlanm "mama!" dıye çığlık çığlığa koşup evden çıkan ka- dına sanlıyorlardı Sarılma ve opuş- me seremonısı bıttıkten sonra bız de hane halkını selamlayarak ıçen geç- tık Evın hanımı İsmeta Çulo\ anne- lığı o kadar benımsemış kı aç olup ol- madığımızı sormadan hemen sofrayı kurarak once karnımızı doyuruyor Savaşta harabeye donen evını onar- mış Yenı taktığı perdelennı gostenr- ken mutluluktan gozlennın ıçı gulu- yor •*Mama"nın evını Sırpkomşula- n ıkı kez ışgal edıp yağmalamış An- cak yoğun çarpışmalar sonucunda evıne venıden kavuşmuş Gorajde'de ıkı yıldan fazla Sırp kuşatması altın- da kalmış Butun yolları kesılmış Ağır doğa koşullanna bır de savaşın zorluklan eklenmış Erzak. cephane, elektınkten y ıllarca yoksun kalan Go- rajdelıleryaşdmlannı Dnna Nehn'ne borçlu olduklarını sovluvorlar Su borularından silah Nehırden aldıklan su. doğadan top- ladıklan ot ve meyveler yaşamalan ıçınyetmış Cephane sorununu ıse su tesisatlanndan soktuklen borulan sı- lahyaparakgıdermışler BM'yebağ- lı uçaklann dağlara zaman zaman at- tıklan y ıveceklen yoğun Sırpateşı al- tında toplayan Gorajde halkı yıne de bu koşullara boyun eğmeyıp dıren- mış Kent uç kez el değıştırmış Go- rajde'de evler oturulacak gıbı değıl Ancak multecı kamplannı gorunce evı olanlar yıne de şanslı sayılır dıye duşunuyoruz Multecı kamplan hayvan bannak- larını andırıyor Tahtadan ve sacdan yapılmış tek goz sıra sıra evlerden oluşan multecı kamplarında, yıyece- gın yanı sıra gıvecek sıkıntısı hemen goze çarpıyor Erkekler ve kadınlann birçoğu hâlâ savaştan kalma. artıkep- rımış asker elbıselennı uzennden çı- karmamış Savaşa her an hazır olma- lanndan değıl yokluktan Çocuklann yuzlerı kırlı veelbıselen paramparça Kadınlar arasında tecavüze uğrama- yan yok gıbı Bu konu açıldığmda ko- nuşmaktan kaçınıyorlar Kendılenne yardım elı uzatılmamasından yakın- ıvorlar THY yonetıcılennın gonder- dığı beş on blucın, kapanın elinde ka- lıyor Dnna Nehn'mn iızenndekı kopru. savaş donemınde sık sık bombalandı- ğı ıçınkoprununaltınayayalanngeç- mesı ıçın ıkıncı bır kopru yapılmış Gorajde'nın varsıllan da savaş nede- nıyle yoksul duşmuş Kosovalı Peri- han'ın aılesı bunlardan bın Savaştan once kuyumculuk yapan Penhan'ın babası. terk ettığı kente gen donmuş Turk olduğumuzu oğrenen Penhan. "Hoşgeldiniz" dıyerek boynumoza sanlıvor Hemen arkasından da "Ba- şınız sağolsun. telev izyondan öğren- dim ve çok üzuldum" deyınce yure- ğımızı hoplatıyor Çumhunyet aıle- sınden bınne bır ^ey olduğunu duşe- nerek heyecanla "Hajrola ne oJdu" dıyesoruyoruz "DuvmadınızmıZe- krMurenöldü?" dıyor u Ha> Allah müstehakını versin" demek gelıyor ıçımızden ama kendımızı tutarak baş- safilığı dıleğını Turk halkı adına ka- bul edıyoruz Onun arabası var' Annesı savaş sırasında kalp knzın- den oluyor Babası ıle bırlıkte yaşa- yan Perıhan'ın şu aralar en bilyuk zevkı uydu kanalından Turk T\ 'len- nı ızlemek En çok yenı yetme Turk popçularını soruyor Mustafa San- dal'ı tanıyormuymuşuz. Turkıye'de en çok hangı pop stan sevılıyormuş turunden sorulara muhatap oluy oruz Bu arada Mustafa Sandal'ın "O'nun arabası var" şarkısında geçen bazı sozlen anlamayan Penhan'a mını bır Turkçe dersı verdıkten sonra evının balkonunda hazırladığı Turk kahve- lennı vudumluvoruz Bızı bırakmava nıvetıyok "Dolma\apnm,vedirme- den gondermem" dıye ısrar eden Pe- nhan'ı ıkna etmek zor oluyor Goraı- de zıyaretımızden "\lama'" sayesın- dekarlıçıkıyoruz Zıraarabayasepet- lerdolusu uzum. elma ve enk doldur- muş Gorajde"den aynldıktan sonra başlavan Sırp bolgesinden yıne so- ğuk terler dokerek geçıyoruz Roga- tıca'da gozaltına alınan Boşnaklarla bızı goruşturme;)i ıçın randev ulaştığı- mız BM komutanını donuşte goremı- yoruz Nedenıgulunç Çunku bır gun once y erel saatı bjr saat gen alan Bos- na-Hersek hukumetının bu karanna SırpÇumhunvetı uvmamış Oneden- le bızım saatımızle komutanın saatı bırbırını tutmuyor Sonuçta Sırplann dedığı oldu ve Saravbosna'da saatı ge- n alma karan kaldırıldı Siırecek