Katalog

SAYFA CUMHURİYET 22 EYLUL 1995 CUMA 12 DIZI YAZI ABD'nin Michigan eyaletinde, Detroit kenti yakınlannda Recep Baba'nın kurduğu Bektaşi dergâhı. Detroit'tebir Bektaşi dedesi A levi Bektaşi toplumu. yalnız Anadolu'da ya- şamıyor, başta Arna- \utluk olmak üzere Balkanlar'da Bektaşi ta- rıkatına bağlı önemlı bir nufus var Balkanlar'daki Bektaşili- ğın tarihı 16 yüzyıla kadargider. Yapı- sındaki hoşgörü ve ınsan sevgisıyle Bek- taşılık, bugün Arnavutluk, Bulganstan. Yunanistan. Makedonya. Bosna-Hersek gıbı de\letlenn yeraldığı coğrafyalarda genış kitlelerce benımsenmiş bulunu- yor. Arnavutluk tarihinde Bektaşilık çok önemlı rol oynadı. Bektaşılerin, ulusal uyanışta. Latın alfabesıne geçışte, faşıst ttalya'nın ışgalıne karşı dırenışte önem- li etkilerı oldu. Arna\utluk'takı siyası elıtin önemli bir kısmınm Bektaşi köken- li olması, bu savlann kanıtı sayılabilir. ABD'nin Michigan eyaletinde. Detro- it'e20 km uzaklıktakı Taylor'da Bekta- şi dergâhını kurup 15 Mayıs 1954"te in- sanlığa kapılannı açanlar, Arnavutluk "tan bu ülkeye göç eden Bektaşılerdır. Bu işin mıman ise Recep Baba'dır. Recep Baba. 1901 'de Güney Arnavut- luk'ta dünyaya gelır. Bugün 94 yaşında olan bu pir-ı fani, Hacı Bektaş Velı'nın yolunda dünya insaniığını aydınlatmaya. pınn ocağını yakmaya devam edıyor. Arnavutça olan anadıli dışında Türk- çe, Arapça. Farsça. ltalyanca. Fransızca ve Ingılızce de öğrenen Recep Baba. da- yısı Selim Ruhi Baba'dan el alıp Bek- taşilığe ıntisap etmıştır. Asım Baba Dergâhı"nda yetışen Re- cep Baba, 1917'de muhıp, 1922 yılında derviş ve 1925 yılında ıse mücerret der- vişoluştur. Yanı evlenmeden "yol"a hiz- met etmeyi gönüllü olarak 24 yaşında seç- mıştır. Binncı derv ışlık makamına yük- selince Selim Baba'nın halifesı olarak görüliiyordu İçsavaşınardından 1944'te Komünıst Partı iktıdan alınca ulkeyi terk etmek zorunda kaldı. İtalya'dakı kamp- larda 4 yıl süren mültecı yaşamı. Kahı- re'dekı Kaygusuz Abdal Dergâhı'nda noktalandı. 1952'de ABD'yegöçtü. Det- roit'tekı Arnavut Bektaşilerinden oiu- şan cemaat, hayli uğraştan sonra 1954'te dergâhlannın kapısını dünyaya açtı. Bu tarihlerde Recep Baba hâlâ der- vişti. Dergâhı yönetmesi için gereklı ba- balık makamını, Kahire'deki dergâhın post babası Ahmet Sırrı Baba verdi. Bugün Recep Ferdı Baba. tum dünya Bektaşılerinin en büyük dmsel önden oian Doç. Dr Bedri Noyan Dedeba- ba'ya bağlı hiyerarşık yapı ıçınde yer alıyor. Bedrı Noyan. Recep Baba'ya "el" vermiştır. Recep Baba dışında Türki- ye'de vedünyanın çeşitli yerlerinde Bed- ri \oyan Dedebaba'ya bağlı halife ba- balar bulunuyor. istanbul'daTurgut Ko- ca Baba. Ankarada Teoman Baba. Ha- cıbektaşta Mustafa Baba bu hıyerarşi ABD'nin Michigan eyaletinde, Detroit kenti yakınlannda 120 dönüm arazi üstünde kurulu Bektaşi dergâhında, 500 ağaçlı meyve bahçesi, tahıl arazileri ve bostanlar bulunmaktadır. Ayrıca büyük ve küçük baş hayvanlarla iki bin tavuk beslenmekte, ürünlerin bir bölümüyle dergâhın ihtiyaçları karşılanırken, artan kısmı gelir getirmek amacıyla satılmaktadır. Dergâh çiftliğinin ürünleri, çevre marketlerde beğenilerek satın alınmaktadır. 13. yy'da yaşayan ve "Horasan erenlerf'nden kabul edilen Karaca Ahmet Sultan, yaşadığı dönemde, bugün çağdaş tıbbın bile çare bulamadığı akıl hastalarını tedavide oldukça başarılı olmuştur. Karaca Ahmet Sultan dergâhlannın akıl ve ruh hastalarının tedavisinde esası semah olan dinsel bir müzik, telkin ve cevher adı verilen bir ilaç kullanılırmış. Bu maddenin lıtyum tuzu olduğu ve melankoli nöbetlerinde etkili olduğu söyleniyor. C e m a l Ş e n e r Eryek Dergâhı postnişini Turgut Koca Baba ve eşi Adviye Anabacı, Bektaşi giysileriyle. Detroit Dergâhı postnişini Recep Baba'ya, Bedri Noyan Dedebaba tarafından verilen hilafetname. içindekı halife babalardır. Daha sonra 4 dervış dergâha gelır. Bu dervişlenn 2'sı hakka yürümüştür. Ikısı halen dergâhın hizmetindedir. Kolhoz gibi dergâh Dergâhta daha sonra "Bektaşiliğin Se- si" adlı bir yayın organı çıkmaya başla- mıştır 120 dönüm arazı üstünde kurulu dergâhta. 500 ağaçlı bir meyve bahçesi. tahıl arazileri, bostanlardan oluşan toprak- lar vardır Tekkede ayrıca büyük ve ku- çük baş hayvanla ıkı bın tavuk beslenmek- tedır. Elde edilen ürünün bir bölümü. der- gâhtn ihtiyaçları ıçin kullanılırken. artan kısmı gelır getirmek amacıyla satılmak- tadır Dergâh çıftlığının ürünlen. çevre marketlerde beğenilerek satın alınmakta- dır. Dergâhın yerleşim kısımlannda salon. "baba"nın odası. misafır odası. ikıncı katta dervışler ve dergâha hizmet eden- ler ıçin 4 oda yer alıyor Toprak altında ıse mahzen bulunuyor I963'te inşa edilen ve birçok odadan oluşan ikincı bınada, muhiplerin toplan- dığı meydanevı, cemevı. büro kısmı. kü- tüphane, baba ıçin bir oda. meydan hız- metinde bulunan dervış içın bir oda bu- lunuyor. Ayrıca Nev ruz v e aşure günü tö- renlerı ıçin düzenlenmiş büyük bir salon var Bu kısımlara sürekli yeni bölümler eklenerek dergâh gelışiyor. Zengin bir kütüphaneye sahıp olan dergâhın anayo- la bakan çatı kısmının ön yüzünde yeşıl ve beyaz boyalı metalden yapılma 12 dı- lımlı Bektaşilenn Teslım Taşı, dergâha ge- len canları ve yoldan geçen konukları AnadoluAlevıBektaşılennın 12imam\e Hacı Bektaş Velı sıcaklığıyla selamlıyor, Hacı Bektaş Veli'nin bereket kazanı Ye- ni Dünya'da kaynamaya devam edıyor. Karaca Ahmet Dergâhı Hacı Bektaş Veli'nin "Velayetna- me"sınde. "Bu sırada 57 bin eren soh- bet mevdanındavdı; Karaca Ahmet de Istanbul Büyükşehir Belediye Başkanı R. Tayyip Erdoğan'ın, Karaca Ahmet Cemevi'ni yıkmaya çalış- ması üzerine Aleviler gece gündüz nöbet tuttutar. gözcü idi" dıye geçen Karaca Ahmet Sultan. "Gözcü Karaca Ahmet" diye tanımlanır. Alevı Bektaşi Iiteratüründe önemlı bir yeri vardır. 13 yy'da yaşamış olup "Horasan erenleri"nden olduğu kabul edilen Ka- raca Ahmet Sultan. bir "hekim-evli- ya**dır Yaşadığı dönemde bugün çağ- daş tıbbın bıle çare bulamadığı akıl has- talannı tedavide oldukça başarılı oldu- ğu bılinir. Ününü de bu alandakı başarı- sına borçlu olan Karaca Ahmet Sultan. hastalarını telkin ve müzıkle tedavı eder- miş. Karaca Ahmet Sultan dergâhlannın akıl \e ruh hastalannın tedavisinde ıla- hi bir müzik. telkin ve cevher adı veri- len bir ilaç kullanılırmış. Bu cevher adı verilen maddenin lit- yum tuzu olduğu. onun da melankoli nö- betlerinde etkılı olduğu söyleniyor. Cev- her dışındaki tedavı yöntemı ise. Kara- ca Ahmet Sultan'ın hastalar üstüne uy- guladıği telkin ve esası semah olan dın- sel müziktır. Başlangıçta belki sadece akıl hastala- rının tedavisinde etkileyıci olan Karaca Ahmet Sultan dergâhlarının. zamanla halkın her derdine deva olan. şıfa ve umut dağıtan merkezlerhaline geldığı bılinir. Bugün Istanbul'da Bağlarbaşı-Selımi- ye yolu üstünde kendı adına kurulu dün- yanın en büyük mezarlığı olan "Kara- ca Ahmet >îezarlığı"nın bir köşesinde- ki türbesi. onun sevenlerinin yoğun uğ- rak yeridir. Burası dışında: Karaca Ahmet Sultan adına kurulmuş, Anadolu'nun çeşitiı bel- delerınde halkın zıyaret yerı olan 10 cı- vannda Karaca Ahmet türbesi bulunuyor. Bunlar arasında Manisa-Horoz Kö- yü'ndeki. Afyon-Karaca Ahmet Kö- yü'ndeki ve Akhisar-Karaköy'dekj tür- beler sayılabilir Alevi cemlenndeki 12 hizmetten biri olan "gözcülük" hızmetinin sahıbı ka- bul edilen Karaca Ahmet Sultan. Istan- bul'a Bizans dönemınde gelıp dergâhı- nı kurarak halkı düşüncelerı ve ınançla- n doğrultusunda aydınlatan bir Horasan dervişidır. Say ısız yararlılıkları görülen. halk ta- rafından çok sevilıpsayılanbılgederviş Karaca Ahmet, kendisıne bağış olarak ve- rilen Karaca Ahmet Mezarlığı'nınbulun- duğu genış arazıyi kabul etmeyip me- zarlık yaptırmış Bınlerce dönüm arazi- den şimdı türbe olarak sadece 500 m2'lik bir arazi kalmış. O bile çok görüldü ki Refah Partili İs- tanbul Büyükşehir Belediye Başkanı R. Tay j ip Erdoğan tarafından. sabaha kar- şı saat 03 OO'te işgal kuvvetleri gıbi bul- dozerler tarafından yıkılmaya çalışıldı. Aleviler dışındaki kamuoyu, basının ve TV kanallannın ilgilendiğı olaydan son- ra Karaca Ahmet Dergâhı ve yıkılmaya çalışılan cemev inden haberdar oldu. Karaca Ahmet Dergâhı ve Cemevı. 12 milyonluk bir megakent olan tstanbul'da bulunan yaklaşık 4 mılyon Alevi nüfu- sun sahıp olduğu 2 mekândan sadece bi- n. Sırası geldiğinde "inanç özgürlüğü" konusunda mangalda kül bırakmayan Refahlı belediye. bu ufacık mekâna bi- le tahammül edemedı. cemevını Alevi- lerın başına yıktı. İslamı Anadolululaştınp, laıkliği, de- mokrasıyi. cumhurıyetı. insan haklanna saygıyı, düşünce ve ınanç özgürlüğünü. hoşgörüyü kendine yaşam biçımi edi- nen Alev iler içın. Tayyip Erdoğan'ın bul- dozerı öğretıci oldu. lstanbul'da ve yur- dun çeşitli yerlerinde Aleviler, bulun- duklan beldelerde cemevleri inşa etme- ye başladılar Karaca Ahmet Cemevı. temeli daha sağlam atılıp çelık konstrüksıyon üstü- ne yükselırken, onu Ankara Dikmen'de- kı Cem ve Kültür Evı ile başka cem ve kültürevleri izliyor. Karaca Ahmet Dergâhı. "yıkım ola- yı"ndan sonra Alevilenn destekledığı bir merkez haline gelirken, çağdaş örgut- sel yapılanma içınde önemli adımlar at- mayabaşladı. Kurulan "Karaca Ahmet Sultan Araştırma ve Eğitim Kültür Vakfı" kunıculan, dernek başkanı Mehmet Ba- şaran ile bırlikte dernek yönetim kuru- lunu. gençlık ve kadın kollarıyla ısteyen üyelen içıne alırken kamuoyunun yakın- dan tanıdığı bazı isimlerle hizmet kapı- lannı açtı. Bunlardan bazıları, Istanbul eski Bü- yükşehir Belediye Başkanı Prof. Dr Nu- rettin Sözen, eskı JBP İstanbul Millet- vekılı Av. HaydarÖzdemir. sanatçı Ta- rık Akan. yazar Cemal Şener,bağlama sanatçısı Arif Sağ, gazetecı Vliyase tlk- nur. yazar Lütfi Kaleli gıbı ısimlerdir Yarın: şahkulu Sultan Dergâhı ANKARA...ANKA... MÜŞERREF HEKİMOĞLU Halıcı Kızlar "Kahveyı fıstık bahçesindeiçeceğiz", diyor körfez- li dostlarım, ama önce Ahmetçe'ye uzanalım, köyün ötesinde bir tepeden denizi seyredelim bir an. Kör- fez tutkuma sevgiyle bakıyor, bana tüm güzellikleri göstermek istiyorlar. Ahmetçe Köyü'nü geçtik, kızıl meşe ağaçları arasında bir tepeye vardık, Ortıan Veli'nin dizeleri çınladı kulağımda. "Gemlik'e doğru denizi göreceksin, sakın şaşırma!" O dıze belleğim- de, ancak Gemlik'e gözümü kapıyorum yıllardır. Ida eteklerinde her tepede körfezi görerek şaşırıyorum. Sonra korkuyla titriyor yüreğim. Kıyım, yağma sü- rerse bu şaşırtıcı güzellikleri de hızla yitireceğız, ge- lecek kuşaklar görmeyecek, diye düşünüyorum. Gemlık'ı bugün görenler geçmişteki güzelliğini dü- şünebilirler mı? Karşıda Ayvalık adaları, gözümü okşuyor, ama yü- reğimı tırmahyor, çünkü korkumu doğruluyor. Önlem- ler alınamadı, sorunlar büyüdü, genışledı, kısa sü- rede nasıl değişti, çarpık kentleşmeyi, çevre kırlen- mesini nasıl acı yaşadı Ayvalık! Yaşamayan yer var mı? Koruyamazsak, bu güzelim körfezi de yitirece- ğiz, denizın mavisi de ormanın yeşili de solacak çok geçmeden. Fıstık bahçesinde kahve içerken karamsarlığı aş- tım. Aşağıda fıstık ağaçları. dallarda koyu pembe fıs- tıklar. Abdullah Dikmen'den Hasanobası Köyü'nün öyküsünü, fıstıkların uzun serüvenini dinledim. Ha- sanobası Köyü'nün kurucusu Topal Hasan, Ida'nın öteki yüzünde Yenioba'da yaşayan eski bir çeteci, bir gece hastalanıyor, kalbi duracak, yaşamını yiti- recek. Bir doktora, hastaneye ulaşmak olanağı da yok. Mevsım kış, köy yollarını aşmak büyük sorun, ama Topal Hasan'ı sırtlayıp anayola, doktora, has- taneye kavuşturuyor köylüler. O da karar veriyor, öl- mez yaşarsa anayol kıyısına yerleşecek. Karannı uy- guluyor Topal Hasan, çocuklanyla birlikte Ayvacık yo- lunda bir tepeye yerteşiyor, o tepede küçük bir köy oluşuyor, adı da Hasanobası oluyor. Oğullardan bi- ri Abdullah Dikmen. Askeriığıni Ankara'da, Konya'da yapıyor, onbaşılığa yükseliyor, tezkereyi alınca ön- ce fıstık bahçesini yeşertiyor. Bir Türkmen kızıyla evlenip yaşam savaşına soyunuyor. Karı-koca bir- likte çalışıyor, bu kahveyi açıyor, birlikte ışletiyorlar, fıstıkçılığı da birlikte yürütüyorlar. Güneş doğarken kalkıyor, geceyarısına dek çalışıyor. Güç bir yaşam ama sızlanmıyor, anlatırken yüzü de sesi de gülüyor Türkmen kahvecinin. Eşınden sevgiyle söz ediyor, mutlu ve umutlu bir kişi besbelli. Çalışıyor, üretiyor. Topal Hasan. Yenioba Köyü'nde kalsaydı yaşamı böyle gelışmeyecekti kuşkusuz. Dağda bir obanın yalnızlığına gömülecektı, daha güç savaşlara soyu- nacaktı. Yeni bir yol, yenı bir yöntem, yeni bir yaşam biçimı oluşturuyor. Biraz da Ayvacık'tan söz etmek istıyorum. Orada da ilginç bir gözlemim var. Halıcılık gelişince ilçenin yüzü gülmüş birden, geçmış yıllarda Çanakkale yo- lundakı çamlıkta sergilenirdi halılar. Yol yapılınca ço- ğalıyor. Alıcılar doğrudan ilçeye gelıyor, satışları bir kooperatif örgütlüyor, ilginç bir olay, fiyat sorunca do- lar ya da DM ile yanıtlıyor kooperatif görevlisi. ABD'ye yılda bın halı yollanıyor Ayvacık köylerinden. Çoğu ısmarlama. yozlaşma da var. Amerikalıların seçimi- ne göre bir dokuda Ayvaak hatılarının özelliği yok oluyor, ama kaçınılmaz. Kırmızı bir halıda çiçekler ara- sında siyah bir otomobıl görünce haylı şaşırdık ama halıcı kızın yaşadığımız doneme bakışını yansıtıyor galiba. Otomobil tutkusunu, çağının özeliğini sap- tamak istiyor anlaşılan. Belki kara trafik canavarını simgeliyor. Belki de binip bir yerlere gitmek özlemi- ni belirtıyor! Halıları seyrederken Tınaz Titiz'i anımsadım, ANAP'ın ilk bakanlanndan, önce Devlet, sonra Tu- rizm Bakanlığı var. Parti degiştirdi ama değişmeyen bir kişi olarak tanıyorum onu. Üretken bir kişi. Ana- dolu'nun belli yerlerinde uygulanan halı projesını de o oluşturdu. Proje çok iyi yürüse de bana ters geli- yor biraz. Ayvacık da bir örnek buna, halı tezgâhla- rı köylerde ve evlerde. Kadınları, kızlan eve bağla- yan, dışa açık değil, kapalı bir uğraş. Kooperatif ip- lik boyuyor, halı dokuyucusu alıp evine kapanıyor. Kadının demokratik yaşama katılmasını önleyen bir olay diye yorumluyorum bunu. Ayvacık köylerinde, evlerinde tek başına halı dokuyan genç kızlar ve ka- dınlar bir çatı altında birleşik bir çalışma gerçekleş- tiremezler mi acaba? Bu yöntem niçin uyguîanma- dı? Konuşarak, tartışarak, sorarak, öğrenerek daha mutlu olmaz mı halıcı kızlar? Yeni hükümetin kadın bakanı değışecek mi? Aysel Baykal görevini sürdü- recek mi henüz belli değil, ama tesettür türü politi- kalara gecıkmeden son vermek gerekıyor. Kapalı değil, açık yaşam, kadın erkek yan yana, duvarları aşarak. Duvarcılar gıderek çoğalıyor ama geçen gün ne olmuş biliyor musunuz? Tesettür modasını taşı- yan güzel bir genç kız kıyıda bir siteye geliyor, de- nizde yüzenleri seyrediyor, başını açıyor yavaşça, son- ra göğsünü, bacaklarını, fıdan gibi vücuduyla dikili- yor birden, yan çıplak koşmaya başlıyor sonra... Görenler merak ediyor, nereye, diye soruyorlar. Bence denıze, güneşe, ışığa, aydınlığa. O özlemi önlemeye duvarcıların gücü yetmiyor! B U L M A C A SEDAT YAŞAYAN 1 2 3 4 5 6 7 SOLDAN SAĞA: 1/ Camı. medre- se, han. saray gi- bi yapılarda kapı- nm yanlannda bu- lunan taş ya da ah- şapsekı. 2/Güzel kadın . Su bırı- kıntisi.gölcük. 3/ Kahramanma- raş'ın bir ılçesı... Bir nota. 4/ Gur- bette yaşayan. ga- np... Baş. 5/ Sa- hıp olma, kazan- ma. 6/Tırpanaba- lığına verilen bir başka ad... Hatay ılınde bir göl ve ova. 7/ Yabancı... Bir tür hafif ve kaba ayakkabı. 8/ Fıziksel ya da kımy asal bir dış etkenın et- kısıyle hayvanın yer değış- tırmesi... Nesne, şey. 9/ Fıli- ka büyüklüğünde bir denız teknesı. YL KARIDAN AŞAĞIYA: 1/ Isparta. Burdur, Denızli yörelenndekı dağ köylennde el eğırmesı yün ıplıkledoku- nan bir tür kaba kumaş. 2/ Tez canlı, ivecen... Erzıncan'ın bir ılçesı. 3/ Raf... Sodyumun sımgesı. 4/ Doğru yola gır- me. 5/ lpekten sanmtırak dallı nakışlarla işlenmış bir tür beyaz kumaş.. Sıkıntı verme, üzme. 6/ Akarsu boylannda yetişen ağaç ve ağaççık topluluğu.. Şöhret. II Balık yaka- lamaaracı... Anadolu'nun Akdenizkıyısındaantıkbirkent. 8/ Kadmsı davranışları olan erkek. 9/ Büyük ün kazanmış sınema ya da müzik sanatçısı... 52'lık desteyle oynanan bir kâğıt oyunu