Katalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] –12 Aralık 2006 tarihlerinde Tacikistan’ın başkenti Duşanbe "Afganistan ve Bölgesel Güvenlik: Taliban sonrası 5 yıl" adlı uluslararası konferansa ev sahipliği yaptı. Konferansa Afganistan ve Orta Asya güvenlik uzmanları ile "Afgan Sorununu" inceleyenlerin yanı sıra Tacikistan, Afganistan, İran, Kazakistan, Özbekistan, Rusya, İngiltere, ABD, Kanada, İtalya, Hindistan ve Kırgızistan’dan diplomatik temsilciler katıldı. ABD’nin operasyonunun üstünden 5 yıl geçmesine rağmen günümüzde hala istikrara kavuşamayan ülkenin konumunun ele alındığı konferansın, bu sene iç savaşın sona ermesinin 10. yıl dönümünü kutlayan Tacikistan’da yapılması ayrı bir önem taşıyor. Uyuşturucu yine sorun, Taliban güçleniyor… C S TRATEJİ 23 Günümüze kadar uluslararası toplum tarafından Afganistan’a mali yardımın vaat edilenden 7–8 kat daha az olduğu biliniyor. Örneğin, 2005 yılında Afganistan’a uluslararası toplum tarafından 9 milyar dolar, ABD tarafından da 1,2 milyar dolar yardım sözü verilmişti. Ancak vaatler gerçekle uyuşmuyor. Uzmanlar ülke ekonomisinin kalkınması için 27 milyar dolara daha ihtiyaç duyulduğunu belirtiyorlar.(3) Ancak bütün bu olumsuz tabloya rağmen uluslararası toplum sorunun çözümüne yönelik lojistik destek çabalarını sürdürüyor. Bölge ülkelerinden Kazakistan, 100 Afgan öğrenciyi Kazakistan üniversitelerinde okutacağını açıklamıştı, Türkiye’de de burslu 236 kişi eğitim görüyor. Fransa askeri pilotları eğiteceğini açıkladı. Japonya hükümeti de, ülkenin kuzeyini batı bölgesine bağlayan ana yolunun bir parçası olan BamianYakaulang karayolunun inşası için 37 milyon dolar yardım yapacağını belirtiliyor. Askeri güvenlik sorununa gelince; 5 Ekim’de 12.000 ABD askerinin NATO’nun komutasına geçmesiyle asker sayısı 32.000’e yükselmesine rağmen daha fazla güvenlik ve istikrar oluşmadığı açık. Sadece İngiltere 2006 yılının Eylül ayında "Özgürlük Harekâtı"na katılmasından bu yana dört buçuk yıl içinde kaybettiğinden daha fazla asker kaybetti. Afganistan’daki İngiliz güçlerinin komutanı General Ed Butler, destek ve helikopter talebinde bulunmuş, başta 1.000, sonra da 2.500 asker istemişti. Ancak Türkiye, İspanya, İtalya ve Fransa asker gönderme konusunda pek istekli değiller, sadece Polonya 1.000 asker göndereceğini açıkladı. Ayrıca NATO’nun Amerikan ağır bombardıman uçaklarını kullanması, zaten yüksek olan sivil kayıp sayısını daha da arttırıyor, bu durum da bölge halkının hoşnutsuzluğunun artmasına ve Taliban’a destek vermesine neden oluyor. 11 NATO, Afganistan’da başarısız NATO YETERSİZ Politikacıların sık olmamakla birlikte yine uzmanlarına ve bilim adamları camiasına kulak verdiklerini belirten konferansı düzenleyenlerden Prof. Aleksandr Knyazev NATO’yu eleştirdi. Ona göre, Riga’da düzenlenen son NATO konferansında NATO komutanlığı Afganistan’daki güçsüzlüğünü/çaresizliğini teyit etmiş oldu. Bu yüzden sık sık konuşmalarda ve konferansın nihai karar metninde bölge güvenliğini sağlama görevini bölgesel örgütlerin (burada Şanghay İşbirliği ÖrgütüŞİÖ ile Kolektif Güvenlik Antlaşması Teşkilatı KGAT kastedilmekte) üstlenmesi gerektiği vurgulandı. Zira Knyazev’e göre, Amerikan ve NATO askerlerinin günümüzdeki durumu, geçmişte Afganistan’daki Sovyet askerlerinin durumundan daha zor ve söz konusu durum düşünülenden daha uzun sürebilir. Elliden fazla konuşmanın yapıldığı konferansta konuşmacıların hepsi olumsuzluklara işaret etti. Mevcut yapısı itibariyle 2006 yılına gelindiğinde iki Afganistan’ın varlığından söz etmek olanaklı: Birincisi, Amerikan raporlarında yer alan "demokratik reformların" uygulandığı ve "radikal İslamcılara karşı mücadele veren" "göstermelik Afganistan", İkincisi ise uyuşturucu ekonomisine sahip, Taliban’ın canlandığı gerçek Afganistan’dır. Afganistan’ın sorunlarının başında şüphesiz uyuşturucu geliyor. BM Uyuşturucu ve Suç Dairesi’ne (UNDC) göre dünyadaki afyon üretiminin yüzde 87’si, haşhaş ekiminin ise yüzde 63’ü Afganistan’da yapılıyor. Afganistan’ın Gayrı Safi Yurtiçi Hâsılasının yaklaşık yüzde 52’si yani 2,7 milyar doları yasadışı haşhaş ekiminden sağlanıyor. 2001 yılında Taliban’ın devrilmesinden sonra afyon üretimi hızla arttı, 2004 yılında yüzde 64 artışla 4200 tonu buldu. Bu miktar 2001 yılında Taliban tarafından uygulanan ekim yasağı sırasında sadece 185 Afganistan’da Taliban rejiminin yıkılmasının üzerinden 5 yıl geçmesine karşın ülkede ekonominin işleyen sektörü yine uyuşturucu… Bunu Karzai dahi itiraf ediyor. NATO’nun yetersizliği ise artık tartışılmıyor. tondu(1). Buna karşın Amerika’nın yüksek tirajlı dergilerinden "Time"da 4 Aralık 2006 tarihinde Afganistan ekonomisinin iyiye gittiğine dair bir makale yazıldı. Makalede bu yıl kişi başına gelirdeki ortalama artışın 2002 yılı ile kıyaslandığında iki kat olduğu ve 355 dolara ulaştığı tespiti yer aldı(2). Ancak burada belirtilen artış, sanayi alanındaki artışı temsil etmediğinden kalkınma anlamına gelmiyor, zira bu büyümenin temelinde afyon üretimindeki artış yatıyor. Nitekim Afganistan Devlet Başkanı Hamid Karzai 2005 yılında ülke ekonomisinin yüzde 50’sinin uyuşturucu gelirinden ibaret olduğunu dile getirmişti. Burada değinilmesi gereken bir nokta da, ABD askeri harekâtı sırasında Rus istihbaratı tarafından haşhaş ekim haritalarının Pentagon’a verilmesine rağmen haşhaş tarlalarına tahribat verilmemesi, dolayısıyla sosyal patlamaya yol açabileceği endişesiyle "uyuşturucu patronlarına" dokunulmamasıdır. RUS ÖNERİSİ NATO zirvesinden sonra Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, KGAT ve NATO arasında sorumluluk bölgelerinin paylaşımına ilişkin bir teklif sunmuştu. Lavrov’a göre bu yaklaşım, dünyanın farklı bölgelerinde kritik durumlar meydana geldiği takdirde KGAT ve NATO tarafından güvenli bir işbirliği mekanizmasının oluşturulmasını sağlayabilir. Ancak bu teklif aslında dünya bölgelerini bu iki örgüt arasında paylaştırma anlamına da gelebilir. NATO’nun başarısızlığı göz önünde bulundurulduğunda "bırakın, bölgesel güç olarak güvenliği sağlayalım" anlayışı çerçevesinde de yorumlanabilir. BDT topraklarının yüzde 70’ni kapsayan KGAT’nin yanı sıra diğer bir güç olan ŞİÖ’yü de göz ardı etmemek gerekiyor. Sadece ŞİÖ içindeki Çin’in 4 milyonluk ordusu bulunuyor. Bu NATO tarafından tehdit olarak algılanmasa da görünüşte bir karşı güç oluşturuyor. Bu bağlamda 22 Aralık’ta Minsk’te yapılan KGAT toplantısında örgütün sorumlu olduğu bölgenin askeri ve siyasi durumu ile Rusya ve Beyaz Rusya çevresindeki NATO’ya üye devletlerin askeri yapısının güçlenmesine bağlı sorunlar da ele alınmıştı. ŞİÖ’nün bölgedeki önemi, sadece bu konferansta değil her platformda sık sık dile getirilen bir konu. Bu konu, özellikle Kırgızistan’daki olaylarda ABD ile olan sürtüşmelerin ve Türkmenbaşı’nın ölümünden sonra meydana gelebilecek olası kargaşanın önlenmesi için önem taşıyor. Afganistan’daki durum ise daha çok uyuşturucu ticaretine bağlı olarak gelişen bir bölgesel güvenlik sorunu çerçevesinde ele alınmalıdır. Bu anlamda bölge, gerek ticari gerek siyasi açıdan daha çok tartışmalara sahne olacaktır. Dipnotlar 1 Alexia Mikhos, Afganistan’ın Uyuşturucu Sorunu, http://www.nato.int/docu/review/2006/issue1/turkish/analysis.html 2 "Time: Afganistan ekonomisi büyüyor", http://www.afghanistan.ru/doc/7494.html 3 Oleg Sidorov, "Afganistan’daki "Real Politik":Sorunlar ve Perspektifleri", http://www.apn.kz/publications/article6796.htm YATIRIMLAR Time’ın makalesinde ayrıca IMF’nin verilerine yer veriliyor. Bu verilere göre, Afganistan ekonomisi bu yılın ilk 10 ayında yüzde 17 büyüdü. Ülkede 1,6 milyon cep telefon kullanıcısı ve 16 özel banka ile 6 bağımsız büyük televizyon kanalı bulunuyor. Ayrıca Kabil’deki Asya Bank temsilcisine göre 2005 yılında ülkeye yapılan doğrudan yatırım hacmi yüzde 35 artarak 253 milyon dolara ulaştı. Ülkeye yatırım yapan büyük şirketler arasında CocaCola, Alcatel, Toyota sayılıyor. Fakat yine de bu yatırımlar üretime ve istihdama yönelik değil. Haşhaş tarlası... Karzai