Katalog

10 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası [email protected] Rusya, Azerbaycan, Türkiye ve İran da denklemin içinde… C S TRATEJİ projeye olan umutları arttırdı. Fakat diğer kuyularda teknik sorunların ortaya çıkması Gürcistan’a sevk edilecek doğalgaz açısından sıkıntıya neden oldu. Daha önce varılan anlaşmaya göre, Gürcistan 15 Aralık 2006’dan itibaren Şahdeniz’den doğalgaz alması gerekirken, bu tarih 20 Aralık’a ertelendi. Daha sonra ise, 20 Aralık’ta verilmesi gereken doğalgaz 22 Aralık’a ertelendi. Fakat 22 Aralık’ta Gürcistan beklemediği bir haberle karşı karşıya kaldı. Şahdeniz yatağında ortaya çıkan teknik sorunlardan dolayı doğalgazın verilmesi Ocak 2007’ye kadar ertelendi. Tarihin sürekli ertelenmesi Azerbaycan’ın siyasi manevrası olarak değerlendiriliyor. Azerbaycan’ın, Rusya’yı fazla küstürmemek için böyle bir bahane bulduğu iddia ediliyor. Azerbaycan’ın bu açıklamasını manevra olarak değerlendiren Gürcistan, Başbakanı Zurab Nogaideli’yi 25 Aralık 2006’da Bakü’ye gönderdi. Bakü’de yapılan görüşmelerde Gürcistan, gerçek anlamda teknik sorunun çıktığını kabul etti. Nitekim Şahdeniz yatağının operatörü BP de Şahdeniz’deki teknik sorunu doğruladı. Nogaideli, Azerbaycan’dan eli boş dönmedi ve Şahdeniz’deki 250 milyon metreküp hissesinin dışında Azerbaycan’la kış ayları için günlük 1 milyon metreküp doğalgaz anlaşması imzaladı. Anlaşmaya göre, Ocak 2007’den itibaren Gürcistan, Azerbaycan’ın Şahdeniz yatağı dışındaki doğalgaz kaynağından alacağı her 1000 metreküp doğalgaz için 120 dolar ödeyecek. Rusya’nın baskılarına rağmen Azerbaycan’ın Gürcistan’a doğalgaz vermesini "Kafkasya’da jeopolitik devrim" olarak tanımlayan Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili, Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in bu davranışını kahramanlık olarak nitelendirdi. 06’nın Kasım–Aralık aylarında Rusya’nın enerji miktarını ve fiyatlarını yeniden düzenlemeye gitmesi, Azerbaycan’ın önemini arttırdı. Buna paralel olarak Gürcistan’ın da önemi arttı. Çünkü Gürcistan, Azerbaycan'ın enerji kaynaklarının Avrupa ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkelerine taşınmasında önemli rol üstleniyor. BaküTiflisCeyhan (BTC), BaküSupsa, BaküSupsaOdessaBrodi Ham Petrol boru hatları, BaküTiflisErzurum Doğalgaz Projesi ve BaküTiflisAhalkelekKars demiryolu projesi, Rusya ve İran’a olan güvensizlik ve Ermenistan’ın işgalci tutumları nedeniyle Gürcistan’dan geçmek zorunda. Söz konusu projeler, Azerbaycan’ın siyasiekonomik bağımsızlığı ve güvenliği için önemli projelerdir. Bu projeler aynı zamanda, TürkiyeAzerbaycan ilişkileri açısından da önemli. Bu nedenle Gürcistan’ın iç ve dış sorunları Ankara ve Bakü’yü de yakından ilgilendiriyor. Ülkelerinin, Ankara ve Bakü açısından değerinin farkında olan Tiflis hükümetleri, bu değeri zaman zaman bir fırsat olarak kullanıyor. BTC’nin gerçekleşmesi açısından kilit konumda olan Gürcistan, 90’lı yılların sonunda gereksiz çevresel nedenlerle Azerbaycan’dan 300 milyon dolar, BP’den ise miktarı belli olmayan miktarda para almayı başarmıştı. Günümüzde ortaya çıkan doğalgaz krizinin çözümü konusunda ise Tiflis’in attığı bazı adımlar "fırsatçılık" olarak değerlendiriliyor. Gazprom’un, 2007’den itibaren Gürcistan’a sattığı doğalgazın fiyatını 110 dolardan 230 dolara yükselteceğini açıklaması, Gürcistan’da tedirginlik yarattı ve Gürcistan, Rusya doğalgazına olan bağımlılığını azaltmak için alternatif kaynak arayışına yöneldi. Bir taraftan Türkiye ve Azerbaycan ile görüşmelere başlayan Gürcistan, diğer taraftan İran’la olan doğalgaz anlaşmasının uzun dönemli olmasını istiyor. 20 Tiflis’in gaz manevraları Rusya’nın doğalgazı bir dış politika sopası olarak kullanması, Gürcistan yönetimini bölge ülkeleri üzerinde bütün kozlarını kullanmaya zorladı. Gelinen aşamada ise Tiflis gaz almak için Gazprom’la anlaşmak zorunda kaldı. açıklarken, bu konuda ABD’nin muhalefetini dikkate almayacaklarını dile getirdi. Fakat bu açıklamadan kısa süre sonra, 4–14 Aralık 2006’da Nogaideli’nin ABD ziyareti, İran doğalgazı için Gürcistan’ın ABD’yi ikna etme çabaları olarak değerlendirildi. Nitekim ABD ziyareti sırasında Nogaideli’nin, "Azerbaycan ve Türkiye ile görüşmelerimiz devam ediyor; eğer bu yeterli olmazsa İran’la da görüşmelere başlarız" şeklindeki açıklaması, Gürcistan’ın, enerji ihtiyacı ile ABDİran ilişkileri arasında sıkıştığının göstergesi olarak değerlendirildi. Daha sonra Gürcistan’ın Rusya ile daha pahalı fiyattan doğalgaz anlaşması imzalaması ise, İran seçeneğinin şimdilik rafa kaldırıldığı anlamını taşıyor. Gürcistan’ın Rusya doğalgazına alternatif diğer seçenekleri ise, Azerbaycan ve Türkiye’nin, operatörlüğü BP tarafından yapılan Azerbaycan’a ait Şahdeniz doğalgaz yatağından çıkarılacak 2,8 milyar metreküplük doğalgaz payı oldu. GÜRCİSTAN’IN KOZLARI İRAN GAZI Bağımsızlığından hemen sonra İran’la doğalgaz görüşmelerine başlayan Gürcistan, çeşitli nedenlerle 2004 yılına kadar anlaşma imzalayamadı. Temmuz 2004'te Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili'nin resmi İran ziyaretinde taraflar arasında yapılan doğalgaz anlaşması, kısa dönemli acil durumlar niteliğinde oldu. 22 Ocak 2006'da RusyaGürcistan doğalgaz boru hattının patlatılması sonrası İran, Gürcistan'a doğalgaz verebileceğini söyledi ve 29 Ocak 2006'dan itibaren Gürcistan İran'dan, Azerbaycan üzerinden 30 günlüğüne 30 milyon metreküp doğalgaz aldı. Gürcistan bu defa, doğalgaz sıkıntısına kalıcı bir çözüm bulmak için İran’la olan doğalgaz anlaşmasının uzun dönemli olmasını istedi. Fakat 27 Kasım 2006’da ABD’nin Gürcistan Büyükelçisi John Teft’in haftalık Kviris Palitra gazetesine verdiği röportajda, ABD’nin Gürcistanİran arasındaki uzun dönemli doğalgaz anlaşmasını kabul edemeyeceğini açıklaması, Tiflis’in İran gazı için önce Washington’u ikna etmesi gerektiğini ortaya koydu. ABD büyükelçisinin açıklamasını yorumlayan Gürcistan Başbakanı Zurab Nogaideli, Gürcistan’ın İran’la olan enerji işbirliğini devam ettireceğini ‘J 2007 yılında Rusya’dan 1000 metreküpü 235 dolardan doğalgaz almak istemeyen Gürcistan, BaküAnkara arasında adeta mekik dokudu. Bu bağlamda Gürcistan, Türkiye’nin Şahdeniz yatağındaki 2,8 milyar metreküplük doğalgaz payını alternatif bir seçenek olarak değerlendirmeye çalıştı. BaküTiflisErzurum doğalgaz hattının Türkiye bölümünün inşaatının sonuçlanmamış olması ve İran’ın doğalgazı kısmasına rağmen ihtiyacını karşılamak için Mavi Akım’dan gerekli doğalgaz miktarını almış olması(1), Türkiye’nin EOPOLİTİK DEVRİM’ Şahdeniz’deki doğalgaz payını geçici süreyle Gürcistan ve Azerbaycan arasında paylaştırabileceği durumunu Gürcistan, Azerbaycan’ın Şahdeniz yatağından ortaya çıkarmıştı. Rusya’nın sadece Gürcistan’a değil, alacağı bu yılki pay olan, 250 milyon metreküplük aynı zamanda Azerbaycan’a sattığı doğalgazın da hem doğalgazın yanı sıra ek anlaşma yapmak istedi. Aralık fiyatını yükseltmesi hem de miktarını azaltması, ayının ortasından 2006 sonuna kadar ise Azerbaycan’ı da Türkiye’nin Şahdeniz’deki Azerbaycan’dan 10 milyon metreküp doğalgaz almayı doğalgazından pay almaya yönlendirmişti. Bu nedenle planlamıştı. Azerbaycanlı yetkililerin açıklamasına 13–15 Aralık 2006’da Bakü’de, Azerbaycan Devlet göre, Şahdeniz yatağı, Şubat 2007’ye kadar tamamen Petrol Şirketi (ARDNŞ), Gürcistan Petrol ve Gaz Şirketi çalışmaya başlayacaktı. 13 Aralık 2006’da Şahdeniz’in (GPGŞ) ve BOTAŞ temsilcileri arasında üçlü ilk kuyusunun tam kapasite ile çalışmaya başlaması, görüşmeler başlandı fakat yapılan görüşmelerde bir sonuca varılamadı. Gaz fiyatındaki anlaşmazlıklar 1. Gürcistan, Türkiye’nin Şahdeniz basıncı düşürüyor... yatağındaki 2,8 milyar metreküplük payından Tiflis’e ayırdığı 800 milyon metreküp doğalgaz miktarına karşın, 1 milyar metreküpün üzerinde bir miktar talep etti. 2. Türkiye, Şahdeniz’deki hissesinden Gürcistan’a ayıracağı doğalgazı 2008–2009 döneminde doğalgaz olarak geri almak isterken, Gürcistan, doğalgaz karşılığında para veya elektrik enerjisi teklif etti. TürkiyeGürcistan arasındaki anlaşmazlık nedeniyle Bakü’de yapılan görüşmelerde anlaşma imzalanamadı ve anlaşmanın imzalanması Gürcistan Devlet Başkanı Mihail Saakaşvili’nin Türkiye ziyaretine