Katalog

Ü İran’ın dünya gaz rezervlerinde yeri lke petrol rezervlerinin yüzde 60’ını hala kullanmadı Cavid VELİEV C S TRATEJİ 11 TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası ünya doğalgaz rezervlerinde İran, Rusya’dan sonra ikinci büyük paya sahiptir. İran’ın sanayisinde son yıllarda petrolün payı düşerken doğalgazın payı artmış ve ülkenin enerji ihtiyacının karşılanmasında doğalgazın payı yüzde 60’lara yükselmiştir. İran, çevresel ve ekonomik nedenlerle önümüzdeki yıllarda doğalgaz üretimini artırmayı hedeflemektedir. Ayrıca dünya enerji piyasasında doğalgaz tüketiminin artacağı beklentileri de İran’ı, doğalgaz üretimine ağırlık vermeye yönlendirmektedir. İran yetersiz sermaye ve düşük teknoloji nedeniyle üretim bakımından ikinci sırada bulunmamaktadır. Ülkenin özel şirketlerinin yatırımları yeterli olmadığı için ciddi yabancı sermayeye ihtiyaç duymaktadır. Bir çok enerji zengini ülkeden farklı olarak İran’da enerji piyasasında Batı’nın değil Doğu’nun (Hindistan, Çin ve Japonya) şirketleri ağırlık kazanmaktadır. Doğalgaza yönelme içte petrol tüketiminin azalması ve dışta da doğalgaz fiyatlarının giderek yükselmesi ile açıklanmaktadır. Doğalgaz rezervleri 2328 trilyon m3 arasında değişen İran’da yetersiz sermaye ve düşük teknoloji nedeniyle % 60’ı açılmamış yataklar bulunmaktadır. Açılmamış yatakların işletilmesi durumunda doğalgaz üretiminde payının artacağı söylenebilir. En büyük doğalgaz yatakları Katar ile sınırda buluna Güney Fars bölgesi, offshore Kuzey Fars sahası ve Fars eyaletinde bulunan NarKangan, Aghar ve Dalan doğalgaz alanlarıdır. 1988 yılında keşfedilen Güney Fars sahası en fazla doğalgaza sahiptir. Bu doğalgaz sahasını İran ve Kuveyt paylaşmış durumdadır. Eylül 1997’de yabancı şirketlerle imzalanan anlaşmaya göre Güney Fars doğalgaz yataklarına 2 milyar dolar yatırım yapılmıştır Anlaşmada Total Fina Elf % 60, Petronas % 30 ve Gazprom % 30 pay almıştır. D D ünya doğalgaz rezervlerinde Rusya’dan sonra ikinci sırada olan İran’da, yetersiz sermaye ve düşük teknoloji nedeniyle kaynakların % 60’ı henüz kullanılamamış durumda. Ülkede dünyadakinden farklı olarak, batılı değil doğulu şirketlerin ağırlık kazanması da dikkat çekiyor. Bunun nedeni ise ABD firmalarının ambargo nedeni ile İran’a yatırım yapmamaları olarak gösteriliyor. Ş u anda sadece Türkiye ile doğalgaz hattı olan İran yeni güzergahlar üzerinde çalışmalar yapıyor. Tahran yönetimi özellikle iki doğalgaz hattı üzerine duruyor. Bu hatların İranAvrupa ve İranPakistanHindistanÇin Hattı olduğu belirtiliyor. si İran doğalgazına ve petrolüne olan ihtiyacı artırmıştır. ABD firmalarının ambargo nedeni ile İran’a yatırım yapmamaları ve İran’ın keşfedilmemiş büyük miktarlarda doğalgazının bulunması İran’ı yatırım açısından çekici kılmıştır. Türkiye, Avrupa ülkeleri, Pakistan, Hindistan, Kuveyt, Çin, Güney Kore ve Tayvan İran’ın en önemli doğalgaz ticaret ortaklarıdır. Avrupa şirketlerinden Fransa’nın Elf, İtalya’nın ENİ, İngiltereNorveç’in Shell ve Japon Petrol araştırma Şirketi ve Endonezya Petrol Şirketi ve Hindistan ve Çin şirketleri önemli yatırımlar yapmıştır. Bu şirketlerle yapılan anlaşma sonrasında ABD Kongresi’nin 30 Eylül 1996 tarihinde İran ve Libya’ya yönelik kabul ettiği ambargoyu uygulamaması İran enerji alanına yatırımları hızlandırmıştır. Aslında son yıllarda ABD enerji şirketlerinin dolaylı yolla İran enerji piyasasına girmeye çalıştıkları görünmüştür. Yabancı şirketlerin İran içinde yatırım yapması İran’ın uluslararası enerji piyasasında imajını olumlu yönde etkilemiştir. 2000 yılında İtalya’nın ENİ Şirketi ile İran arasında Güney Fars sahasını geliştirilmesi için 3 milyar dolarlık anlaşma imzalanmıştır. Rusya, Nijerya ve Katar gibi ülkelerde doğalgaz dağıtımı yapan Güney Afrika Doğalgaz Dağıtım Şirketi Sasol Gaz ile İran arasında son üç yılda yürütülen büyük çaplı projeler bulunmaktadır. Sosal Gaz’ın Yönetim Kurulu Başkanı Pat Davies, İran Milli Petrol Şirketi ile işbirliğinin devamının ABDİran ilişkilerinin geleceğine bağlı olduğunu söylemiştir. Doğalgaz hatları ünümüzde sadece Türkiye’ye doğalgaz hattı olan İran yeni güzergahlar üzerinde çalışmalar yap Doğalgaz alanında yabancı sermaye ran’ın günlük doğalgaz üretimi 189 milyon m3’dur. İran Milli Petrol Şirketi (İMPŞ) petrol ve doğalgaz arama, üretim, rafine ve taşımacılığından sorumludur. İran Milli Gaz Şirketi ise toplama, işletme, dağıtım ve ihracından sorumludur. İşlenmemiş doğalgaz rezervlerini işletmek ve üretilen İ gazı dışarıya satmak için İran’ın yabancı sermayeye ihtiyacı bulunmaktadır. İran’ın doğalgaz alanına yapılacak yatırımlara ekonomik nedenle olduğu gibi uluslararası ekonomik ve siyasi itibarını artırmak için de ihtiyacı bulunmaktadır. Enerji araştırma ve üretimi büyük miktarlarda para ve teknolojik yatırım gerektirmektedir. Yetersiz sermaye ve düşük seviyeli teknoloji enerji üretimini de düşürmektedir. Doğalgaz kaynakları itibariyle ikinci sırada bulunan İran, düşük düzeyli teknoloji, yetersiz sermaye, ekonomik ve politik istikrarsızlık nedenleri ile doğalgaz sahalarını geliştirememiştir. Şah döneminde yapılan petrol ve doğalgaz anlaşmalarının 1979 devrimi ile birlikte fes edilmesi sonucu İran’a 20 yıl yabancı sermaye girmemiştir. Ayrıca ABD tarafından uygulanan ambargo Avrupa ve Asya’nın ünlü firmalarının İran’a yatırım yapmamalarına neden olmuştur. İran’ın kendisi yüksek araştırma ve üretim teknolojisinden yoksun olmuş ve Avrupa ülkelerinin de yüksek teknolojileri İran’daki Batı karşıtlığı ve uygulanan zorluklar nedeniyle ülkeye girememiştir. Haşemi Rafsancani’nin cumhurbaşkanlığı döneminde (19891997) İran’ın dış politikasında değişiklik yaşanmıştır. İzolasyondan kurtulmak için Avrupa ve Asya ülkeleri ile görüşen İran, aynı zamanda bu ülkelerin şirketlerini doğalgaz alanında yatırım yapmaları için ikna etmeye çalışmıştır. 1997 yılında Hatemi’nin iktidara gelmesi ile birlikte görüşmeler uygulamaya dönüşmüştür. 1998 yılında hazırlanan 5 yıllık ekonomi planı ve 1998 yılından itibaren imzalanan buy back anlaşmaları büyük miktarlarda yabancı sermayenin enerji alanına gelmesine neden olmuştur. Öte yandan ülkelerin sanayilerinin gelişmesi ile birlikte enerji ihtiyacının hızla artış gösterme G maktadır. Çıkarılan gazın miktarı arttıkça doğal olarak dışarıya satması gerekecektir. Bu satışı gerçekleştirmek için güvenli ve stratejik boru hatları ve güzergahlar üzerine yoğun bir çalışma yürütmektedir. Hatlar aracılığı ile dışarıya açılım İran’a ekonomik olduğu kadar siyasi kazançlar sağlayacaktır. Aynı zamanda İran’ın Asya ve Avrupa enerji pazarına açılmasını sağlayan bu hatlara ABD müttefikleri de destek vermektedir. İran hükümeti Temmuz 2005’de doğalgaz, petrol ve petrol ürünlerinin satışını dolar değil de euro ile yapmayı kararlaştırmıştır. Amerika’nın dünya ekonomisindeki hegemonyasına zarar verecek bu strateji ekonomik anlamda İran’ın ABD’ye karşı atağa geçmesi anlamına gelmektedir. Günümüzde İran yönetimi iki doğalgaz hattı üzerine çalışmalarına sıkılaştırmış durumdadır: İranAvrupa ve İranPakistanHindistanÇin Hattı. Avrupa’ya Türkiye, ErmenistanGürcistanKaradenizUkrayna, ErmenistanGürcistanRusya –Ukrayna ve deniz altından İtalya gibi hatlarla, Asya’ya İranPakistanHindistan doğalgaz hattı aracılığı ile açılmayı hedeflemektedir. İran Avrupa ülkeleri ile imzaladığı doğal gaz anlaşmalarına göre 2007’den itibaren söz konusu doğalgaz alternatif hatları ile çıkarılacak gazı satmayı planlamaktadır. Fakat Amerikan Enerji Dairesi’nin açıklamasına göre İran yönetimi bunu ancak 2009 yılında başarabilecektir. 8 Ağustos 1996’da imzalanan 25 yıllık doğalgaz anlaşmasına göre 2001’den itibaren Türkiye İran’dan yıllık 10 milyar m3 doğalgaz alacaktı. Erbakan Hükümeti döneminde imzalanan anlaşma Türkiye’nin imzaladığı en pahalı doğalgaz anlaşması niteliğinde idi. AKP iktidarı döneminde Rusya’dan ve İran’dan alınan doğalgazın fiyatının düşürülmesini istenmiştir. Erdoğan’ın 27 Temmuz 2004 tarihinde İran’ı ziyareti sırasında doğalgaz fiyatı görüşülmüş fakat olumsuz sonuçlanmıştır. İran’ın Türkiye üzerinden Avrupa’ya doğalgaz satmasına karşı Türkiye doğalgaz fiyatında indirim talep etmiştir. Fakat bu görüşmelerden şu ana kadar bir sonuç alınamamıştır. İran Petrol Bakanı Uluslararası İlişkiler Yardımcısı Muhammed Hüseyin’in 16 Ağustos 2005’te İRNA’ya yaptığı "Türkiye’nin İran’dan gaz alımı ile ilgili tepkisi İran için kabul edilemezdir. Avrupa hattında Ukrayna güzergahı kullanılacaktır" açıklaması Türkiye’nin Avrupa hattının dışında kalma ihtimalini artırmaktadır. ? 30 Ekim 2004’te İran Petrol Ba