Katalog

L O R C A dürmüşjcrdi. Korkudan tir tiı titreyen Gabriei'ı bahçedeki kira/ ağacına bagludılar. Iv'lcrirtden biri kırbaçlamaya başladi. Olup hitcni i/leıııekte olan sair sonurtda dayanamayıp iieri uiıldı, Gabriel'in hiçbir suçu olıuadıgını haykırdı. F'ederico'yu yere calıp tckınelemeye hasladılar. Onu o saat lanımışlardı. Içlcrinden biri sırıtarak hırladı: "Kernando dc IUK Riosun a küçük eşcinsel arkadaşı deftil misln sen!" Lorca karsı çıktt: O valm/ıa sosyalisi prol'esör ve cumhuriyetçî hükünıeıın cski eğiıim hakanı De Los Rios'un arkadası degil, farklı gürüjlerden birçok insanın dostuydu. Oyle anlaşılıyor ki, adamlar sorguya çekmck üzere Gabriel'i ahp götürürlerken. Lorca'ya da evde g<U hap.sindc luiulacağını söylediler. N A S I L Ö L D Ü R Ü L D Ü kardcşi Esutran/a, L.orca'yı alıp geiirdi. lorca ncrdcysc v'okmUştit. Titriyor ve ağlıyordu. Bvdcn çıkarken, "Benim iluhi Karıİiyanım" dcdigi Fsporan/a'ya şıiyle rnırıldaııdı: "Ktiııi sıkınajHi'agıın. çunkil bir daha ^örüşıııovi'ctiimizi düfiinmek Ulemfynrum." l)ch»eıe dii$mU^ nlaıı Fcdtrico, arabada Miguel'e yalvararak, kcndi adına heınen yelkililcrc başvurmasını, hepsinden oııcc de ağabcyi Jo.sc'yi hulmasını isicdi. Hukumcı konafina geldiklerinde, Miguul, Vali Valdes'in yeriııde olmadıgnı fark erti. Akşama kadar da gelmeyccekıi. Josc'yi bıılııp en kısa lamanda gcri döncccğini snyleyerek. bii^ına bir jty gelmeyeceğine ikna edervk $uiri ya(ı>lırmaya çalıştı. Uirca'nııı usiüııü aradılar, sonra da hükümet konagıııın ilk katmdaki odalaı dan birint kapadıtar. Luis vc Jose Rosales, o akşam Granada'ya dönilp de olup biteni öğrendiklerinüe büyük bir ofkcyr kapıklılar. O gecc hukılmct konağına ptden Jose, Vuldes'ın udasına zorla girerel valiylc siddcdi bîr lariışmaya girişli. Josc Rosales, 1978'de ollımUnden iki gün oııce, valinin odasında olup biicntcri arıınısayacak ve anlaıacaktı: Vali Valdcs'in masasımn Usiilnde lx>rca'yla ilgili dakıiloyla yazılmıs bir suçlama duruyordu. İki üç sayfalık suvlama, Ramon Ruiz Alonso rarafından lıa/ırlanmıs ve tm/alanmiilı. Suçlamaya bakılırsa, yıktcı bir yazar 1 olan Inrca'nm Huerıa de San Vicenıe deki evinde gi/li bir radyostı vardı. Bu radyoyla Ruslarla ili$ki kuruyordu. Ayrıca, Lorca bir cşcinseldi. Üsrtine üsılük, Rosales kardcstcr, Kızıl olduğu apaçık bitinen birine yatakhk etmekle harekete ihaneı ediyorlardı. Valdes, kâgıiları Kosalcsin yü/.Utıc doğru salluyaruk bagırmı$tı: "Bak, Jose! Kgrr bu Mivlumalar olmasaydı onu henifiı ulıp lıunıriıın yolıırıiH'iıe scslmi vıknrmazdıtn. Ama artık çok geç, bak burada ntlcr ya/ıyor!" Vali olaıaJt her >eydiTi oııcc üuçlamaların doğru olup olmadıgını ara^ıırmak /orunclaydı. Ama soı uiiurnıa boyunca şairin ba;ına bir şcy gelmcycccğine söz veriyordu. Jose, Lorca'yia kısa bir sürc görüştil ve ertesi sabah gelip onu oradan çıkaracağına so7 verdi. Buna karşılık, Luis, sairi bir daha lıiç görıncyccekti. Hukiimeı konağında valinin odasındaki lanışntadan sonra, (Iranada'daki Talanj örgülünün şcfi vc Rosales kardeslcrin yakın arkadaşı avukaı Jose Diuz Pla, Luis'in Lorca'yı neden korudugunu açıklayan bir it'ade lıa/ulantusma yardımcı oldu. Ikisi de, böyle bir i^lcmin yalnızca şaire dcğil, Rosales aiksinc dc yardımcı olacagını umuyorlardı. Daha sonra luis, belgenin suretleriııi kcnttcki birçok isyan > <• • [ kilisine görıdcrdi. Ancak gonderilen suretler ortalıkıun yok oldu ve Ru.salch, 40 yılı a$kın bir süre suaılerin umc rasılayamadı. t!n sonunda, I983'tc Granadalı bir ga/elcci, falanj örgülunün bOlgc şcfine gönderilen sureli bulup yayımladt. Bu çok öncnılı Ivlgc, farklı grupiann Lorcalar'ın Htıerta'daki uvinc gclip gidişlerini gılnü gunılne Ukmemui, bunlunn hnngi orgoı V > kuruluslardan olduklannı aııL lamamı/j vc Lorca'nın ya^anıının son huflasında olup bitcntcrc katılaniaıın adlarını oğrenmcmizi saglıyoı. Lorca m defilşHrlyor Şair bu ke/ ürkmü>ıü. Bir daha geldiklerinde alıp gölürccekleri kendisi olabilirdi, Nercye sıgtnabilirdi? Birden akUna arkadası gcne şair l.uis RnsaJe* geldi. I ııis Rosales dc Lorca gibi temmuzdaki karıstklıklar ba$lamadan a/ dnce Granadaya dnnmUşui. I ııis'in iki erkek kardesi, Jose ve Anlonlo, kcntin önde gelen lalanjisılerindendiler Federico. Rosaksler'in cvine telefoıı etti, olup biteni kısaca anlattı. Luis ttc lıeıncn Hucrta'ya geiecegine söz verdi. Çok geçmeden oradaydı. Daha sonra olanları eıı iyi Rosales anlanyor: "Kederlco, n sauah birilcrinln geldigini, krndisini iliu kakııkhınru. kâftıllannı. beİKelerini karısiırdıklannı söyledi. Btn de kendîsine hcr lürlu vurdınıda bulunacngıma söz verdim. Ne |>l»i olanakları nldugunu duşüaüyurdu. Kcndiml onun ytrine koydıım. Federico'yıı cumhuriyelçllerin bölncsine Rcçirme olanaHını !arlı$lık. Bu i$i kolayca becerehillrdfm. Daha önce başkalannı da onıya gcçirmiş, ayru'a i'umhtıriyetçilrrin boİKcsindcn de bi/Jm bııraya ge^irdiklrnnı u)mu$lu. Ama Federico knhtıl rlıncdi. İki cephe anısındakİ vulıipsu ItuİKvdi' blr hu>ınu kalacafcuıı du^ıindukve dtrlışete knpılıyordıı. Gİdip MnniHl dc Kalla'nın yazlık köşküne sı^ınmayı da diışünmüynrdu. Bizim eve gelmeyi yegltüigfnl suylcdi. Sonıında bilim «ve gelmeslne karar vcrdJk. O gün Rtldi." Ispanya l( Savaşından Şair o gece arabayla Rosaleslcr'in evi' Bir güıı önce lluena'daki eve yine gi(ne gitıi. Rosaleslcr'in cvi iJc hükümct komijlerdi. Bu kez etlcrindc bir de tuiuklanağı arasında yalnızca (iç yttz mctrc varmu emri vardı. l orca'nın arlık orada kaldı. Yeni Vali, Konıutan Valdes (iu/.man, madıgını anlayınca evin altını üstünc geuygutanacak baskıların OrgUtlenmesiyle tirmişler, işlerinc yamyacak bir şcy bulaujUu}tyordu. Üedikodu, ihbar ve suvlabilmek, belki de lıuyuli radyoyu ortaya çımalarla kaynayan bu şiddei ve nefıet yukarabilmek amacıyîa kısa kuyruklu piyavasıntn bu kadar yakmına luvmmak bir noyıı sökıip parvalamiflardı. Somıııda, bakıma intthardaıi farkıı/dı. Ama öyle şefleri, aile Uyelcrinc gözdağı vererek. şaanlajılıyor ki, Rosaleülcr'in feralı cvi Loririn ncrtdc oldııgunu bildirnıe/lorse onun ca'ya bir güvenlik sıgınağı gibi görünmüsyerine babasını alıp gAtilreceklcrini söyIlı. ledi. Korkuya kapılan Concha. I'Cdurico^ Evdckı kadınların gösterdiği C\?cn so nun kaçmadığmı, kendisi gibi şaır olan falanjist bir arkadajuutı cvinde kaldıftınucunda şair eski huzuruna yava^ yavo; nı kaçirdı ağzından. Lorca'nın peşindekiyenidcn kavuştu. lvdekilere sanılerce ler 15 ağustos gnu sairin ncredc gizlendiNew York'ta, Buenns Aircs'ic, Küba'da ğini ögrenmişlerdi bile. yaşadıklannı anlauyor, odaiina yerleştirilen piyanoda halk şarkılan çalıyordu. Rosales'İBrtn evlnde O koşullarda yazması olanaksı/dı. O da zamanının büyUk bir bölümunü Idegeçmeden onu Rosalcsler'in evinal Gazetesi'ııi okuyaruk. daha çok da hem de buldular. 16 ağııstos gUnü öglcden soncumhuriyetçilerin lıcnı dc asilerin radyora Fcdcrico'yu tutukiayıp götürdaler. Silannı dinleycrek geçiriyordu. I.uis'in lıka vil yönetim tarafmdan yürüıülen geniş basa kiıap dolu kuıüphanesinden de yaçaplı bir opcrasyondu. Rosalcsler'in evirarlunıyordu. Yayımiamayı düşunduğu nin bulundugu blok kordon altına alınsoneler kitabından, yıllardır tasarlayıp dı, polisler vc nıuhafı/lar tarafından kudurduğu ve artık otıırup bir un öncc yazşaiıldı. Bu da yeımiyormuş gibi, Fcderimak İMedigi "Ad«m" adlı bir epik şiirden co'nun kavmaya kalkıjabileccği dilşUııcesöz edıyordu. siyİL danılara silalılı adamlar ycrk'jıirilŞaîrin vakıi doluyordu. 16 ağusıos padi. zar giinu gUndoğumundan kısa bir stıre lnrca'yı luiuklamak vc göcUrmek Üzere üncc, Manuel ffrnandc/Motııcsinos, 29 Rosalesler'in evinc giden adanı, Granatmukluyla birlikte mezarlığın Oııünde da'da iyi tamnan biriydi; Gil Kobles'in kurjuna dizilmifli. Fernaııdezsağcı Koalisyon Faıtisi'ndcn Kamon Ruiz Montesinos'un isıegi Uzerine, tanıdıgı bir Alonso, eski bir parlamento ıtycsiydi. rahip de idamda hazır bulunmuşıu. RaBuyan Rosales, lclcfona sarılıp oğullahip, idamı i/ledikıen sonra hiç de imrerıııı bulnıaya valıştı. Sonunda Migucl'i, nilmcvcLek bir işi üsılcıımi;, C'oncha (>arfalunjivtlerin karargâhında buldu. Tcicfon cla lArra'ya kocasının öldüftüııu bildirkonu^ması sotuında, Ruiz Alunso'nun mi$ıi. Koıkuııc halıcr v»k «eı; meden Feurabaya atlayıp hemen karargâha gitmcdcricu'ynda utaşıı. icdcrico allak bvıllak bi, nc yapıtacağı konusunda Miguel'lc göoldu. Fcrnande/Montcsinoü'i]rı öldurUlrüsmesi kararlaştırıldı. Çok gcçmedcn. düğünü öğrendikten sonra, hafta ignde cski parlamento Uycsi, Miguel'lc birlikıe bir ölvüdc cdindigi dinginliğini lümdcn geri döndil. Arabada gelirlerken, Ruiz yitirmiş olsa gerek. Alonso, Miguel'c, Lorca'nin hir "Rns Asiler, Muiıtcsinos kadar suvsu/ insanrasuüu" ofdugunu, "onıın kalcmiylc vcrları *ırf poliıik bir mevkide bulundukladigi /urarın tnışkatannın silahlunyla verrı için kurşuna dizcbiliyorlarsa, "Kızıl" dlkleri zanırdan daha biiyiik oldugunu" bir şair canını kurlarmayı nasıl umabilirsöylemi^ti di? Gazetelere birçok kn faşi?mc karşı dcmevlcr vcrıncmis miydi? Kaıolik ga/eMiguel, annesine, o koşullarda Ruiz telet, Yerma udlı uyununu gelencksel deAlonso'nun Federico'yu hükümeı konağerlcre bir saldın ve ahlaksı/hk diyc niğına gOlürmesinc izin vcrmckıcn başka tcleycrck hoşnuisu/Iuklarıııı belittmemi^seçcncği olmadığını soylcdi. Kendisi de lcr miydi? Uşcinsel olduğu için Granadaonlarla birlikte gidccck, tşin aslinı öğrenda birçok kişi kendisiııdcn ncfret etmiyor meyc laiışacakıı. Şairc biçbiı /arar gelmııydıı? Belki hepsinden öncmlisi, ünlu mcyearkiı, Hcrlıatde bütun istcdikkri, nidugu ivin Uaamuncı'nun deyişiyle ona bazı sorular sormaklı. Mcscleyi vaIspanyol kusuruııun, yani kıskanv'lığın liylc dc görilşüp onun kanalıyla hallctmekıırbarıı sayılmaz ntııydi? yc çalışacakn. Bunun üzcrine, Luis'in kız Lorca kayıp brlesi sabah luSt Rusales, askcri komutanlıktan Uirca'nın sahvcrilmcsini bil dircn bir enıir çıkarllırdı vc doğruca hukümeı konagtna gitti. Mosmor kesilcu Valdes, aı ıık ı;uk geç oldııgunu, Lorcanııı alıınp götürüldügünıl, aııık Jose'niıı olaya karışan kardcsi Lııi.s'i kurıaıınaya bakması gcrckıtğini söyledi. öylc anlaşılıyor ki, Valdes Lorca'nın artık konakta EyU11989 Ç E R Ç E V E