Katalog

B İ R K O N U B I R Y A Z AR YRD. DOÇ. DR. FERYAL İREZ 'Saraylarımız birer mobilya müzesidir' Doç. Dr. Feryal İrez, tarih öncesi dönemden günümüze kadar mobilya sanatıntn geçirmiş olduğu evreleri mimarltğa biçim veren üsluplann etkilediğini belirterek, "J9. yy. Batı eklektizminin Osmanlı saray mimarhğma yansıması, mobilya sanatında da kendini duyurmuştur" diyor. MÜRŞtT BALABANL1LAR XIX YÜZYIL OSMANLI SARAY MO BİLYASI / Yrd. Doç. Dr. Feryal irez / Atatürk Kültür Merkezi Yayıniarı. "XIX. yy. Saray Mobilyası" adlı kitap elimizegeçtiğinde. türünde yayımlanmış enderkttaplardan biriolduğunu duşunduk. Öncelikle bu alandaki çatışmalan. daha sonra da kendtkitabı konusunda Feryal irez'le bir söyleşi yaptık. Sunuyoruz. Saray mobtlyasını ve öze/likle 19. yüzyıh seçmenizdeki amaç neydl? İREZ Üniversiıeyi bitirdikıen sonra, mcslege ilk adınılartını Milli Saraylarda aitım. Yine aynı mrüılçıdc doktoraya başladım. Te/ dam$manım ve lıocam Prof. Dr. Nıırhun Aiasoy dikkatimi şimdiye kadar iiru^ıınlıumnı^ biı koııu olun "Osmanlt Saray Mobilyası"na çckti. Bu konudaki tcşvikleri ile beni destcklcdiği ivin kendisiııe burada bir kere dalıa teşekkür cdtTİın. Ara>iırınamtla, Batı Mobilya Sanatı ile ilgili TUrkçe yayın azlığım göz önunde bulıındtırarak mobilya sanan tarihi ile (bavlangıcından günümuze dek) 19. yllzyı) Osmanlı saray mobilya.smı birleşıirmeyi uygun gördüm. Bu çahşmam Prof. Dı Nurhan Aiasoy'ıtn ve Ankara Aıatütk Kulıılr Meı kezi'nirı yardıınlarıyla kilap lialine getirilnıek isicııdiğindc. ııray tırmanın Türk küliür lurilıi aciMiıdun itncnıli olaıı bölümünıı ele aldık. Ncdcn ft/cllikk l'J. yü/.yıl olduğuııa gelînce; larih önccsi dıintnıdcn gUııtımuzc kadar, mobilya sanatının geçirmiş olduğu cvrclcri miınaı Uga biçim veıen Usluplar ctkılcnıışiır, 19. yü/yıida Butı sanatımn birtakını ycni arııyışlar igne girdiği vev'özüımı kendi yeçnıişlcrindc buldııklannı gürtlyoru/. 19. yu/yıl Baiı cklckıi/minin Osmanlı saray rııimarîıgıııa yansıması, bu < t ? kİTiin mimarlıktan soyuıla.vanıa.vacağtım/ mobilya saııaiında da kendini duyurması ile bu uiidtki Baiı ınobilyası Osmanlı saraylarınu dü^cmc uiKuru olarak girmi>> tir. 19. yiizyılın yaşam bn,ıınıııdı. bir yandun Batı'ya yönclik bir antayı^ savunulurkcn, di^eı yaıulaıı da koklu gelcnekleri yaşaima ı^ıbasm) kcndi bütıycsinde cn canlı şekilde yansuan somııt örncklcr oldukları ivitı, 19. yuzyıl saraylannı mobilya açısından dcgerlendirmeye çatı^Lım. 79. yüzyılda Battltların yeni arayışlar içina ginfiğlni söylediniz. mobilya sanatında endüstnieşme ile gelen yenilîkler yok mu? İREZ Tabii ki var. Bu yuzyılda mnbtlya yapımında endüstri gücünüıı varlı gını kaınılayan, hepimizin az çok bildiğı O/guıı hir ((isanntcıyt, Michatl 'f honel'i goıüyoıu/. Almanya'mn RIK.MII hrtlgcsiııdc yaiayaıı Ilıonei 1830'larda dngal ahşap mal/cmcyi buharda ısıııp yumu^aiıyoı ve çelik kalıpların yardımıyla biı,imlcndirlyoıdu. Bu yomem alışılagelmiş ah>ap (ckrıiğirıdcki gcvıtıc ı^lcııılcriııi ortadan kaldırmakıa vc ok paryabrda vida vcyu civaıa kııllanılmasını sağlamaktaydı. Thuncı'in gL'li>tiıdiği bu yontcm, sökıılıip takılabiliı hir mobilya tckniğini dc bcraberindc gcıirmiştir. Bu ö/.Llligiııdcıı do layı da Thoııci tıruııltri kolaylıkla düt>yunın lıcı taıarma gondLTİlmL'kıcydi. 1853'ıc Ihoncı buııuuııdüstriycl biı >ck lu s.ıkaıak scri iıııa|a(a j!iris,lı vc tubıikuyı ağuilanna devıctıi. lioylccc "Thoncı Uiradcrk'i" tirnuı^ı kuııılnuıs oldu. Ko!onilc.vncııİM gcdrdigi cy/<ılik vikiııiıı vonııcııyla hambu gibi U/uk Do^u alı>ap cinslfii dv bu liır mobüyada kııilamlmıv tır. llıuncl mobilyalaıını hlı anlaımlu modcrn çclik mobilyaıım öm.usü suyabı liıi/ Enctustrileşmeyte gelen toptumsal ve ekonomık koşullann mobilya yapımına ne gibi etkileri olmuştur? İKK/. • Taplunılaıdaki sosyal veekonomık gclı^mc mobilya gtifksinimini an nrdı. Arıık mobilya yalnu saraylaıdu su nıılsat cieöer ıa$ıvan bir yapıt olarak dc Seylerteyl Sarayı'ndatd 19. yuıyıl neobafoK usluba ait bır masa urnefll. iv killdcriıı guııdelik kuilanım aracı olur. Guv'ini^tc bırkav yvıeııckli uslatuıı ö/enli valısmaları .sonııcu ortuya kuyduğu anıt niteliğindcki sanatsal mobilya ycriiK, ıııakine ııreıinıine yatkııı, yalırv ve standaıı bir mobilya tipı gcıckli ülmuştur. Bu lip mobilya IIL'ITI gcrcv' gidcrlcri ve tıeııı de İH"tMjli a/altan makiıie ı^afışmasıyla ucu/a mal olıluğu it;iıı pa/arlaması da dalıa kolay olnuı>ıuı. Bu doniMiıde bir dc l'abrika ile müjtcıı aıusıııa gıleıı mobilya tuccarlanm gOrmekK'yiz. L.ndııstrı ıııobılyası ı;e>itli vc v'ok (ilmasıııa kar^ılık /aralelleıı yuksııııdur. IV. yufyı lın .sonlarına dogrıı j>L\'mişt dOnlı^ün biliiKM/lipi. tnrihscl ihlııpların eccmenliğiııduıı kurtuliiıu vv yvtıi gcrcksiıııncler i«,in çabalar aritığıııdu ARI NOÜ VfcAtı (Yetıi Satıaıt. UJt.l NDS1II. (Ciunv* us lıi|>». STY1.I I IHI Rl V (()/giırl(lk üslııbu) vc bcıı/fi isınılcık tiiıımaıı hir akıııı ortaya ı;ıkıu. Bu akımııı bu>lutıgKmd<ı makincııin dc^erst/lc^ıırdıgı cl sunailarıım « k ı dt'ğcı iııi ycıııdcıı kavandırmak gi bı gLıiyc Uoıııık bir atııacı vaıUıı. AııcaV. ııtiikincııın UILIIIUI VC ı>tcvı (uı uıııaca (,ağ J.iV biı aıılaııı ka/andıtını>uı. Saııai /x ııaal [riıdUMri aıasıııda ycııi hir iti>ki kuımak. A n Nouvcau saııalı,ılan makî nc Uruıılcriııin bivım yuteisi/liğiııi gidcr mok vc pıttıka 1 anaıı lukcııci lopluınuıı bcğcnisiııt kit/aıımak gorcviııi k'tdiı. Islanbulııımıztla da /engin bir A n Nuuvcau mimari kolcksiyuıuı vaıdn. (Pc ra, Osınanbey ve Harbiyc scııııkrı, Arnavutkfty, Buyilkdcre, licbck çt\'rcsi gibi....) A n Noııveau Avrupa'da dalıa çok demirçclik malzLMtıcııin yıtti kullam> biçiınlc rinc dayanır. İManbııl'da isc gclcııeksfl ahjap ma(/enw ıiıı plana gcçcr vc bu da ycrli ıısialaıa ycııi biçimleri ktıllanabilmc Türkler mobılyayı ilk dela Tanzimatla mt tanımışlardır? İRK/. Liskı 1 (irklcıin dcvamlı goçer kuııaı bir vajanıılan Mİdugundaıı kolay nakil ulubik'iı halı, şilıc, vasiık vc sandık gibi cşyaları icrcih ciıııi^lcrdir. Aııcak Turkkrdc cc^illi işkrdc ktıllunıluıı oiuı mu Qyalaı ı vnrdır ki, bımlarm bu^hıtıgıv iarını üi" li'inck* ilayaıulırabiliri/: 1. Taht; hııgıınku kollııkların prmo ti pidir. 2. Srdir; dı\un vcya divaııa Ivıı/cr mitv diMİi oıurma ycrlerının ba*laııgıcı. $. Otıırok; olıırgav vcya oı ıtrgiv olarak iMiııIcııdiıiIeıı poriatil lahutclcı (ivııcldc ycrlc$ıni> biı kuııı ı.n. I'urkkritt Haıı mobilvasıııı ilk ıkf'a 1x^4 K'ı ıııiı Itaıhı sırasııula laıııdıklan konıısıııı d.ı Itıııu pık kalıimıyorum. ^'aptığım ura>tırmudu buUıbildigim en crkctı (arıhlı bclgo, AmMcıdaııı "ComjıagDİc van lack II. Empir îtsiıtbunia Beyierboyi Sarayı Kaplanı Derya Üdası'nın II. Etnpire uslubuııdakı lakımımn sandalyesı. II Ç E R Ç E V E Eylul 1989