Katalog

D Ü N Y A D A N Peçenin ardındaki dünya ŞEBNEM ATİYAS New York Kudınlunn Nziki ve ruhi l/olnsyoııu vı pollgami «sadece Türkiye'ye «izjt" bir dıırıım dcgildi. Haremler larihie v^i'ü «ımıınlarda vryitli i>iınltr ullıntia Asya dııııyusındn var «ılam'ldiUT. Ornegin llindistun'da Purduh'da (perde), Iran'ıtu l.ııdiTun'da >a du /.enune'de, Çln'ric Pckin'in yasıık keıılindc kadınlar kapatılüı. barem ağalan larafından kurundu. gozelildl. Ancak en bııyuk ve en Ki'lişmiş harem Topkupı .Sarayı'nm haremiydi." Kısa bir stıre önce Ncw York'ıa Abbe ville Yayııvevi tarafırıdan basılan " H a rem, Pecenin Ardındaki Dunya" Jdlı kitabıyla itgili ularak, Alev l.ylle ( ruulier. kitahın önsözünde bunları soyluyür. Crouıtcr'nin kertdiüini ve gt,\ıııi>i ara>ıuıtıa luıkusu 15 yılhk bir aynlıkıan sonra Utanbııl'a dondüguııdc İ'opkapı'nın o /amanlar ycni açıluıı lıatcm daırcsini gezisiyle başlamış. Çucukluğuııda bııyılkannesiııin keııdi ya^antıvından akıardığı harem hikâyelcrıni, lopkapı'nın harem daitesinde bir bir hatırlamıy Üsielik Baıılı bir kadın olarak ycti>ririlip 18 ya>ında AUU'yc gclcrck yine Batıtı bir cgifim gördukıcn sonra. Dogulu kadınlaıa dait. usiclik yitıc Doğulu bir kadının detaylt araştırmasımn sonuvlarını ta^ıyan kitap, bir yandan Baiıda halcn oryantali/min etkisinde silregelen üügu mistisizmini yıkıynr. Bir yandan kcııdıylc otan v?li>kilerini oriaya koyuyur, bir yandan Alev l^ite (cıullcr'nin nin kcndini arayışım ve ifade cdivini yarısıııyor. Halen San Fruncisa>'da Merctıry House Yayınevi'nde v<ılı$rnakta olan Crouıier, kendisiyk" yaplığımı/. gorüjmede. "Ayııı zamanda bu bcnim kendimi anlaiı^ını. Ben kiminı, buııu crtürik bir iTadeyle aıılatnıak islcmedim, gcneliikle kitupta imajlar Balılı erkck lanıe/isinin yaraııığı resimlcrlc anlatıliyor. Ama nıelni okudu|unıi7da nrtaya lam tcrsi cıkıyor. Böyle bir diyalektik oluşiurnıaya v alıştım, soyleyaegimi dugrudaıı söylcmck yerine insaıılaıa scçme hakkı vcrdim, haııgi iınai daha fa/la ho>laı ına gideıvsc... Metinde kadının kölcligındcn sozediyoruz, bunun fclsefi anlanılarıııdun sü/ediyoruz, tarihi kökfiılcriııdcn sü/ cdiyoru/.. Harenıi sadece rüıkıye'dc, Orladuğu'da, Hiııdısiau'da, Çin'dc bir kurum olarak «lcğil, insanların sureç ivindc yaratııkları bir ycr olarak bir ifade olarak anlatnıaya valıştım, yani hem erkck hem kadın, bir ba$ eğmc vc ÜMünlük anlayifi icinde bu fanıeziyi yaraııı. Patriark yapıyla ba$layan bu ilijki yüzyıllarca, bııgüne değin çeşitli bicimler alaıak sürdü." Crouıier'nin ifadesiııdcö/gün, bitincli bir feminizmin vurgulan hisscdilıyor. Croutier Ingillerc'de, Fransa'da, lıalya'da, Almanya'da. Ispanya'da, Japonya'da. Isveç'tc, Brc/.itya'da yayımlanacak olan, !)U anda PbS vc [ ransı? tcicvi/yonunun Uzerinde ortakla^a lllm calışınalarını sürdürduğü kiıabıyla ilgili olarak: "Ama şaşırtıcı bir şey oidıı, kadınlar kiEytül 1989 EVRİM İÇİNDEKİ KADINLAR KOZASf: HAREM "Bir Harem kadımyım, bir Osmarılı kulesı AşaOılık bır ırza geçme sonrasında peydah oldum Babam sıcak kumiardır. annemse Bogazıçı ' n: P«çmln Anhndakl DDnyai Alev Lytle Croutier/Abbeville Yayınevl, New York. labı oktKİııklarmda v'ok scvdiler, h e n m yanlarını huldular, vok dcsick oldıılar, crkeklerdcn aynı ses çıknıadı. Haiıa hiı,sesçıkmadı. l)u koıuıda konuşınak İMemcdilcr kanısındayım" diyor. Toplam 224 sayfalık ku$c baskı kiıabın kapafü Jrıın>Aııgıı*iip IK»miniquv Ingres'in "l.« Gnnu *>tttdis^uc" lablosu. Arka kapakta ya/ann kulcksiyonundan ya^maklı bir kadın resmi var. Atıf sayfasında da gilzcl bir harcm dansözunii, arkaüinda Mısırlı şehirli kadınlann tirtundtlğü tar/da peçcli bir kadın scyrcdiyor: Aiıf isc iiiyk: " \ > d i rüi dansı yapımların lümiinc, annemc, buyükunne ve halalarıma." Alev Crouucr'nin kiıabı arınağan eilifei buyıtkanncsi ve halalan son harcm ku^ağındaıı. Croutivr harcm konulu araştınnasını babaamıesinden vc hatalanndan dinlfdifı hikâyelcrlc siıslcycrck OrUmir'dc harem «ahibi l'aik Paşa'nın konagında kalabalık bir ailenin hirlikic yaşamı. AlevC'rovıticr'nin bu ailenin gcleneklerine gore yıtişnıesi AJda yapmasını, iyi kahve pi>irtncsini, kurbanın fakirlere dagıiılmaMiıı, na/arlık [akmıısını oğrenmcsi Ruhv'acı kadınlaıından haınamda kullandıgı oıiası balıklı alıın kaplamalı lusa dcğin lanıdık bır hatıralar silaUcai ura>tırma sonııçlarının aralarına scr pijtirilmiş. Crouıier harem kontısunun Batıda oryantalistlerin etkisi ilc halcn vt'ktciligini koruduğunu, bir ölçude bu tür erotizıııin de bu çekiciliği amudığıuın son dcrccc farkında olarak usiclik bu zeminin ktndi dcyijiylc 'üMunc aılayarak' kiıabı ya/dıgını belirtiyor. "Batıda bu fomcıi gerçekıcn Binbiı Gece Masallan'nin (cvrilmesiyle bu>ludı. Baiı kcndi kcndini son derece ozurnsemiş, narsist, kendtne dönuk bir loplunı. örnejiin hııgıln Anıerika'da küçük bir a/ınlık elit dı>ındaki bııyiık kitlcyi dünyanın ba^ka ycrlvrindc ya^anarılar hiı; ilgilendirnıtyor. Bu kundinc dOnüklük bir süre sonra narsı/mdcn .sıkılmaya donüvuyor. l$(c böylc bir anda başladı orynn(alum, Bclki ikinci dalga Mareo Polo ile 19. yy'da gcldt, romantiklerle hirlikte. Üvünclı dalpa ise eııduslritcvnc. Baıı'ııın kcndini yeniden laııutılayıjı, yenidcn enicgrasyonu ile. Şimdi yeni bir dalga daha gcliyor. Bakın betı ıı/uncii bir sUredir, Mercury Hoıiie yayınlurında «alı^ıyorum, önunic gıındı.' binlerce kiıap gcliyor. Aıııerikalı kadın vc erkcgin orıa yaş krizinin uıunu ulaıı bu kitapları gormekıcn bıkıını usandmı, a ncılenlc degi>ik ic'V lcrc bir ilgi var. tsabelle Allendc'nin kilapları ondaıı saııynr ornrğin. Emik ö/c. ctnik gclcncgc ihıiyacımı/ vat, dolayısıyla (iryantali/m yeniden gundemde. Erkeklerin ncden ilgilcııdiklcıiııt gclincc; herhalde poligaıııik doğalanudan olsa gerek. Hepsi, birden ta/la kadınla biriikıeolma, ellerinin alıında birden l'a/la kadın bu tunmasını isiiyor. Bu nedenle harem fikıi ca/ip gcliyor. Ama kiıapıa ben bu faıılc/iyi fa/la dcitfkleyemedim. bira/ bekk'diklcrinin tersinc bir man/ara v'klı orlaya." C'routicr. ara>tırmasında Türkce kaynakların yani sıra nek çok yabancı kaynak kullanmıy Kiiabın içindeki resimlerin hcmcn hemcn ııımll Baıılı oryaıılaliit rcssamlara ait. Crouıier kjtabı Gtıgvniıeim vakfından ko/andığı burs iı,in yaptığı çalısmalardan yola vıkarak hu/ırladı. Burs harem kadııılan ılc ilgili bir 1'iltn meıni icin yapiı ğı araşiırmanın sonucunda orıaya çıklı. liLm olmayı hcdefledi^i icin kiiabın en onemli ozellijii porscl ağıılıklı olması. Alev I.ylle Cruulirr 1944 duğumlu, 27 senetlir ABD'de yusıyor. Roberı Kolej'de kafşıla>iınnalı vdcbıyaı, Oberlin Koleji'nde saııai tarihi eğitiıni g(>rdııkıen sorıra Japoııya vc Avrupa'da lilm çalıvıııalarında bulundıı. Ncw York'ıa Wnel'dc dukiimantcr çalı^maları yapııgı sırada Ncw York Üniversiıesi'ııde lisans üslü i'ilm ejSiıimi gördiı Yazdıgı lilnı mclinleri aıasmda Tillie Olsvn'in romanıııdan uyarladığı ' lell Me a Kiddle' bıılunııyor. Crınııia haltıı iki kitap ü/crinde yalıViyor: Biri yinc hamamlar ü/erine bir uravlırma, ıkıncısi dort kuşak kadını anlaiarı bir roman. Ya/.ımızı l'hc New York Times Book Rcvieu dahil tcşiili dergilerıle ovguylc bahscdilen kiıabıntn giri'j bolumunde yapılan sahip.si/ bir alıntıyla bitiıelitıı: "Bir harem kadınıyıın. bir Osmanlı kttlesi, uşugdık bir ır/a Kt'vrne sonrasında peydulı olduııı. Zengin bir saruyda düııyflta Ki'ldiın. Babam sııak kumlardır, anni'niüü Boftaziçi. llikmt't kadvrimdir, ccbakl İNC maltkumiu'ifm. Çtık >a>aulı Kİydirillr. çok sönük eikilerim. Kolelere üahlbim, ama ben de bir koleylm. Adım sanım yok, kiınse heni ııınıma/. yine de Hinlıir <îece Musullun henim için yaül<tı. Fvim işlv bu laıırdarın Homıılııp $eylanın hukmelliftt. kuisal lopraklar, ıvhenncmin arka Inral'ıdır." : I Ç E R Ç E V E 19