Katalog

B İ R Iıklan daha üstün bir vey oldugunu hissciti... Isa'nın karşısmda ycrlcre kadar eğildi... Hiçbir sanaiçı da Incil'in vcrdiği şıı dersi nndaıı daha iyi ııygulamayı hileıııcdi gcrçcktun: "Her kiın ki cıınını kurlarmıık isler, onıı yitirei'rktir her kim ki baııa olaıı srvgİNİ ugrıınılu cıııiını vereıeklir, onu gerçeklen nınlı hult stıkacaktır." Nictzschc'nin Uostoycvski'yi dc kıskanmış olduğunu soylemek sanırım yanlıj olma/. Dosloycvski'yi Isa'sından vc Rus'undaıı ayrı dllşünmck olma/. Aslında olıır, çünkü o vok /engindir, her aç itısan ondan bır parça kopaıabilîr. Dostoycvski bireycilik U/LTİnc hem avukut lıcın savcıdır, insan adına bireyi sonuna kadar bütUn ol ımsıı/luklan ile savunurkcn aynı /a nıarıcla irısuniığa kalılnıayan/kuiıfamayan bireyın anlaminı da sonuna kadar sorgular. Anıa insaıılık adına çagda;lı£ın yuilurmaya çalıştığı her >eye kur^ıdır; fırsalçılıga, maddecilig'c, usçuluga, bilimciliğc, nıodern hııkuka, nihilizmc, sosyali/me. Dostoyevski'de hiçbir yazarda göremediğinıiz kadar büyük bir hoşgörü gorebiliyoruz, başta bahscıtiğim ahlaksal ilkeleriıı /.enginle^nıc döncrnindc loıe dcnilcn şcye saplaıuııayı bir gcricilik olarak görcn bıı bUyllk (immoralisı) alılak adamı bircyin vcbirt.'yLİligiıı ka^'iııılma/ kadcrini görup, onu Luılıııı kalbiylc kabul ctmiş(i. Bireycilik anar^ısi ahlakııı tvüııü uı^ıdiğı /arnan her bircyin (opluma cşsiz katkısı anlamını lajır. Aııcak solcusu, sağcısı, aydını, dcvlct udiirnı ile sun derece kan vc hosgttrUsılz olan toplumumuzda her kim bireysc ilişki bağlanıısında,sonsu/ca baskı ultuıdadır. Vc karşımızda Yentllındnn Nollar var, kuulnıaım bu kitap ivin "bircyciliKin ifililmemif bir czftiler «gi«l" diyor, Kaufmann'a gOrc "Dostoyrvskî'ye vnrolu$(u dcmek için hlybir ncden" yok. "Aıtm Yerallından Nolların varolufçulıık için yazılngeltnif en iyi başlangıç yapıtı." K.ıurmaıın'ııı vtylvdiğine uygun biı biçinıdc pck tok varolu$vu kiiap nercdcysc bu yapııın larııjılmasıyla Ija.şlar. Sarrıtuic'a nöıv, "I)cı<it»yev!tki' nin »çJıgı gcni> ulunlur ıı/oriııde Kufka, bir yol, ılur, u/»n bir yul Vi/mif, bu >olu lck yonde u/alıp sonıınu kadar yünimuv tür... Knfku'nın llostoyrvski'nin yapılında buldugu "çtkı$ noklası'nı kesin ularak e, bu vıkıj nokta Y A Z A R B İ R K İ T A P «tgU Kaufmann "VBfaldndan Notlar" için "blreyclliuln ışitllmemiş bir Bzgiter «zgisi" diyor Ninı... Doslnyevskl'nin yapılının ııır nokla.tını oluyluran Yerultıııdun Nnflar'du antflırınaını/ jjcrrkir." Insaııııı kcndisi lıukkında düşündp. yaşama vcrilecek en önenıli yanıi oiarak keııdi (ikarıııın rasyoıifl ^ckildc duşünülmusinc erdiği bır dilnyaya bir absürd dalgası yaraıarak «,'arpar hıı kitabın kalıramanı. Bireysd ^ıkarcılık vc fırsaivılık dııııyasıııda ucıı/ libcrali/ıııin insurıi vurlıgı cpcycc budayarak kolaylu^ngını savladığı yaşama, bir başarı ahlakını, bir ilerlemc ahlakını hiç dllşünmeden benimseyerek dalan. ürncktipiııi ıcklaıncıda ya da yuppidc bulan modern insan lipi kendi dcğcrinc inannıaya ve başkalannı da buna inaııdırmaya kalkııgınUa ycraltıadanıına görc bir travostidcn ba^ka bir $cy degildir. IUWlc bir dttnyada ya^anıa verileeek yanıtlar nylcsine kolaylıkla btılunaDostoyevski • bilir, o kadar sağduyuya uydurulmu*, apa^ık gibı görlinmckıedir ki, sanki hor kötüye doğrtı gitme e|ilimi kazanır. Kö•>cy insanın kendi ırıkarmı en iyi bir biı;iıııtuye d u g ı u irade kullantnak. ıradeyi hiç de bulabilnıesi için beccrikli bir aT/.miıı k u l l a n m a m a k ı a n daha iyi bir biçime geeliııdcn vıknıi!, gibidir. Akıl, dcğcr yargılir. Toplumsal iyikötü ba/ı insuntar için lurı. victlan. aigı tmana, gıkarını ( I ) ayırı yetersiz olmaya ba»ludı|mda, bunların clmesi, (2) amav halinc getirmevi, (3) ıısaraüiudan iradtsı ve aklı daha güçlu olaııüallaşlırması. (4) en iisiün gtirnicsi ve gular kaçınılmaz ularak acı çekıneyc başlarruı duynıa.sı için vvrilmi^ gibidir. Yaşaının lar. Bilincin dıınyaMiıa derinlenıesiııe giıLLsd)$ı boyutıı başa (,ıkılnıası /or halc gclmek, insanııı hem keııdini hem dt kar^ıdi^indc, ııssallığa d^ndş oiarak kişisd v°ısındakilcri bir nesııe kunumunu dllşUımekar düsüncesinc surılanların urasındu sinc ncden olacagı için, ycraliı adamı karyeraldadamı bir karşıkahraman, kar^ıjiMiıdakilcrin göztinün içine bakamaz. ınsan oiarak usdışı dünyasının içine daKendini larc veya bocck gibi görmc isicha da gftıtıillmeyi tercili edeı. Bflyiete inğinc kapılır, karjısındaki ise kendinden sanda, "Fn dcgerli ve en bnemli >f>i. yal'arklı bir cin.v, yani insandır. Duydugu ni ki^ili^i, ktviliıKimi/i koruduguna inasuçhılukla diğerlerini nesııe gibi görmeknır." Usıııı krndini bu kadar dtışurdu£u leıı kuriulur. aına kendini böceklcn bile hir dilnyada ycıallı adamı iLssal, luiarlı bir aşağı u l n m k ı a n kurlaramaz. Dtlince gedıı>i)ni'tyc labi olnıuyı reddcdcr. UUnyada cu iyi diyc savunulaıı $cyc hit,bir inanç bcslenmcdifti /anıan, iyinin yerîne bir $ey koyulaınadıgı, "iyi" tükctim ııcsnesiııde içkinlc$ıirildi$indc ve htrkesc eş sahip olma olanağı tamnıyormuş gibi yapılıp da tüketim kuçılk bir zümrenin tekeliııe alıııdığında, bu /ümrc tüm gururunu vc dcğcrini sahip olunanlar ile Ozde$ tutmaya ba^ladıgında, bu inançtan. tüketimden, iyiden nâsibini alamayanlar rck duymayan, her şeyde kendi yansısmı gormek isteyen.boşgururlu bir loplunıun içinde çarpık bir cntelekiOelmanque oiarak çıkar ortaya. Dosıoyevski'de en Ustün değcr olan ki$ilik her zamaıı için bir feda etme soruııu oiarak ortaya çıkar, üstün kişilikler hcp mcrkczdcnkaçıkıır ve kcndilcri bağımsız birer merkez oiarak eırallarına diğer kişileri toplarlar. Oysa yeraltı adamtnın ne saygı duyacagı bir kişisi, ne de ona saygı duyabilecek bir insan Andri Gide vardır; kendini feda cderck baglayacagı ki>iU&tü bir değcr bularna/; anıa ba>arıya, yararcılığa, iıısanm çıkanna baglı bir degere de hiçbir zaman iıibar göstcrmcz. Kişilısiü değerleri arzu cden, ancak bulaınayaıt bir kişinin yaşantısına ki$idcgerleri ile yaktaMifiımızda clde edcbileceftinıiz ana içerik saçrnalıktır. Doskoyevüki kahnımanlarının yaşamları bu saçnıalıklurla dolup laşar, sıradan insaııları şu^kına döndiirUrler. Bu ki$ileı tüm üslün gflriınılvlerine ragıııen kuriulamadıkları bir a^agı durumdadırlar vc diğeı leıinin kuısısında sık sık ııtanç içine düşerler. Dostoyevski'nin eseri uıanç eorıinümlıri İİL dolar ıa$ar. ben de sık sık düşünen insanın kendi dııydu^u utaııcı hcrkcse yaymak isteyip isteınediginden kuşku duymuşumdur. Her na.sit.sa diğer insanların yanındu kendini bir piç, yetinı. digeri. dı$arıdaki gibi hisseden ki$i dcrin bilinciyle, dtğerkrini de (cmsil cıtiklerini sandıkları insanlık degerleri konusunda uıandırmaya girişebilir, en basil haliyle yaşamı bırakıp tüm imanhgı yaşamaya kalkan, onun derirılerinc i^lcıneyc kalkışan duyarlı iıuanın öykusüdUr bu belki dc. a Nlsan 1989 •A ÇERÇEVE » v y > so ? •