Katalog

B İ R Y A Z A R B İ R K İ T A P Dostoyevski ve çağımız Dostoyevski'yi İsa'smdan ve Rus'undan ayn düşünmek oimaz. Aslında olur, çünkü o çok zengindir, her aç insan ondan bir parça koparabilir. Dostoyevski blreycilik üzerine hem avukat hem savcıdır, insan adına bireyi sonuna kadar bütün olumsuzluklan ite savunurken aynı zamanda insanlığa katılmayan / katılamayan bireyln anlamını da sonuna kadar sorgular. ALPER OYSAL ırafımdaki herkcsın okuması ve anlamasını isıeyccefiim yazar Dosıoyevski. Kejke her mrlu insatıi soıunuınuzda Dosioyevski'yi de anabilsek vc ona ba$vurabilsek. Içinde huhınchıgumu?. "mudcrn. çagdıı$" insunlık durunıuıuın en ttnenıli giriş sorularım kvşietmcdc karşılaştığımı/ sorunlann bilyllk otçllde üstesinden gelebilirdik. Modern zaman, ahlaklaruı ı;o/Uldüğiı. tüielerin (üınüyleortadan kalktıgı bir zaman. Bu çözulme, orradan kaybolııp girıne deftil de aynı pota U'indc bir i'Ozelıi uluşiurma egilimi gibi anlaşılır tse daha zcngin ahlaklarm yeııiâen kdstalleştirilebilefegi vc bu daha /cngiıı iihlaklnrdan daha mukkcmmel torclerin yaralılabikvegi hayal cdilcbilir. E Dostoyevski insaniık adına çağdaşlığın yutturmaya çalıştığı her şeye karşıdır: Fırsatçıhğa, maddeciliğe usçuluğa, bilimciliğe, modern hukuka, nihilizme, sosyalizme. Normal insanı ynlunu bulamamak, yönünü lutturamamak. bir yerlere tutunanıamak, kimliksi/ olmak pek üzer. Bir şeylere inandığını hem kcndinc, hem haşkalarına ispatcımek isler. Irıanınanın ne oldugunu unutıugu ivin, manrnanın ne oldııfSunıın kendisinc hatırlatıtmasından net'reı eder. inananlardan da nefrcı cdcr. Bu arada inarKa ivt"i ik olamayacak $eylere inanır. Bllıün bunlarm gı/.li zcıııbcrrği sadece ve sadece kolaylık ar/usu nıu? Kcıiıiiıu saygı ilc kolaylık kadar birbirtne ıcrs iki $cy olatnaz. Kolaylığm gLldiği anlamı anlamak için bir soytıtlamadaha yapmak gerekli; kolaylık bir sonııca varnıak için cn az çabayı harcaınak denıek olabilir. Bu çaba aıılacak adımlarırı suyısıyla da ölçülebilir. Bu arada en a/ sıkınlı, en a/ acı da kolay yaşanlının ekonomisindc baş küştyi tular. Ancak v'ileti yaşamdil$manı bir l'clsef'cnin izini silmck içiıı, sıkıntı ve acırtın yuccltilnıcsiyle tüm var oluyun kükunüıı ka/ıııniasııun da bıırada bulısetıijim kolaylığm üeı;eneği olmadığmı bclirımeliyiın. Insanlara hilinen potansiycller açısından bakıııca onları bir potanhiycl yumağı olarak görcbiliriz, Bu da yavan lıınmınistik olur. Oysa ya^am, potansiycllcrin sona erdiği yerde ba,lıyor; yaşam hir yanıl ını ya da bir v*>k yaıııl ını? Kimine ise NictVM.hc ilc karvılaviırmak gcrckli. Ahlnkın Ktikblljminde Nictzsıhe; Dostoyevs ki'de vc tııcıi'dc büyuk örıt'in ıa>ıyaıı acıtna. nıcrhanııi duygulanııı sonsu/a kadar clotirir. Muse\ilcri yerin dibine sokar, (tnların en koıtı yanlarınuı "en layır' ol ınalaıında vc bir ralıip halk ulmalannda yattığını süylcr, bu halk insanlık larihindcki "en akıllıca inlikıım"ı almış ve duıı yanın "arudıknıtlurıııı". "Kiiçliilerini", "tftndiltrinl" vc "niicıı clindr luıanları" ala$ağı ctmiirtr. Niei/sche, /ayıf Musevileri 1 giiçliılcıe kar^ı duyduğu Musc%'i nef1 rclindeıı "yvni bir srvgi"nin, tüm sc%t;i v'cjiılerinin cn derin veen yiiasinin dogdıı gıınn kabııl cder; arııa şu yolu kapaıııak İMcr: Bu sevgi, bu ncfrcıirı bir antıtc/.ı gibi onu aşarak, yepyeni bir ı$e>r gihi yaratıl mamıstır. Teısinc boyle bir sevgi ancak nefret bitkisitıiıı gOvdcsiııdcn tuılanabilir vc 0 govdcnin uzcrındc durıııaktadıı. Bu büyuk (immoraliste) ahlak adamı bireyin ve bireyciliğin kaçınıimaz kaderini görüp, onu bütün kalbiyie kabul etmişti. Nietzschc iyicc ileri gidvıvk siyahsavlı sö/cUğUnıın etimolojik kokıinun ajagı ırk anlamı na gekligini, "köiü dü$nıan" diyc tanınan "burlnırlann", "(jöl" ve "Vandal"ların güçleri vc /.al'crleri ile bu kara saçlılara ddı>cl sakiığım. sarışın TrMoıı canavarının ga/abının Avrupa'yı saıdıgıni, "Almıın"ıtı gUvlcndıği /amaıı clrafında nasıl derin. bu/ gibi bir güvcnsiylik uyaııdırdığıııı anlatrııakıadır. Dostoyevski'niıı IIILİI'İII tüm insanhgın üslündcki kııisal yaııını rııhunda ta^ıdığı içın insanlık sahnesindc başıole getirmeyi dıışıiiv dUğU Rııs ilc Nict/schc'nin, lıicil'deki scvginin tam karşıtı olarak düşündüğü, ruhunda. yaııi kamrtda insanlığın cn cski (en ilkel) dcğerlcrini ve en soylu kuvveıini laşıyan, Hittcr'in önderüği altında bay role çıkan sarı, vahşi Töton barbarı arasindaki farkı i/alı etmck için Gide'e haşvuralım. Oidc, ikisini kar$ıla$lırmak için tncil'i okudukları /aman uyunan apayrı ıcpkilerini ele alıyor: "Nict/.sche'dcki ani, derin (epki, kıskançlık olmıışlur. Nict/sche'nin cscrlerini bu duyguyu hesaba katmadan iyi aıılanıaııırı mürnkuıı otabileceğini sanmıyorum. Nict/schc, lsa'yı kı&kanmiîtır. (ildtrasıya kıskanmt$iır hem... Dosıoycv<ıki'de ise lepki bambaşka oidıı, Daha ilk ıcmasa gcli$indc ortada yalnı/ kendisinden değil. bf)iun insan Dar «t ınun bir ynl N. Sarrautn'ri göre. Dostoyevski'nln açtıuı gem» alanlar üzennde Katka. bir yol. dar, 112un bir yol çizmiş, bu yolu tek yonde uzatıp sonuna kadar yurumuştur bir bojluk ve sadccc bir sıkıntı gibi gftrilıindc olu^ıurulabilrniş midir acaba? rünllyor. Pek çok kişi verilen yamılan tckDnsloyevski'tıin Incit'e hayran nlduğurar etmeyi lercih ediyor, oıılara göre bavnu cklvmek gerek. Orıda Incil'deki /anka bir scvcnek de yok zatcn. Yanuları ingirıliği Kus yasamuıda ickrar bulgulanıak, celcycn karikatürün birrtrneğindc,susıurkcjt'ctmck, gliçtcndirrnek, yaşama nüfut mayı teınsil eden baskıinsanı ile susmaeıtirınek; bu ranginliğin, derinliğin, kuıyı (yanılsız kalmayı) yuşayan kişinin susallıgın önitndcdi/ vökınck. kcntlini verrellcri sık iik oriaya v'ikmaya başladı, v'imck i.stcği var. Insutıi oııtulujinin tümü/cr bununla da yetinmeyip susan insanın nü dünyada vc alçakgonüllülük içindc bu susmastmn hile bir yanıi sayılmasından dıtnya ile birleşen kcndi varlığında tiiç eköiürıı susmanın bite baskıyu konu oldusik..i/ bulgulanıak, ortaya ıikarlmak için gunu hicvediyor. Düsiuycvski'nin Kus'tarı duydujıı sonsu/ bir ttııku ve inanç var. bekledigi çok eşsi? bir yanıt var. Batı ıılıısBu tip UIUSÇLI tavır ile pek çok durumda larının verdigi yanuları bejennıiyor. ekbirlikle oriaya v'ikan bir ultısun diğer sik buluyor vc kus insanının, insanlıgı ulııslar Uzcrindc luhukklimu, yuni faşi/bulamadığı, bulmak /orunda olduğu c>min ana unsurlan Uostoycvski'dc bölüsi/ yanuları bulabilccek tek ulııs oldugu cü ve zararlı unsurlar olarak en a$ağılana inarııyoı. Böyle bir proje ins.aııljk lara ililmij. Tam bu mıklada Uusloyevski'yi ÇERÇEVE Nlsan 1969