Katalog

M Ü R E K K E B İ K U R U M A D A N A R A S T I R A A A Tramvay İstanbul'da ş ellk Gülersoy'un, son birkaç yılda tarlhteki ulaşım araçlan üstüne, îki geniş etüdü çıkmıştı: "İstanbul Arabalan ' ve "Kayıktar". Gülersoy, şehrin sahnesinden çekilmlş bu eski taştt türlerine ilgisini ve sevgisini sürdürüyor olmah kl geçen ytl bütün bir yaz mevsimini, eski başkentin dlğer bir taşıt tipini yazmaya harcanuş: Bu defa, Tramvaylar! ÇELİK GÛLERSOYVN YENİ KİTABI scmtleri ve Anemli yapıları üsttlne araştırmalarını yayımlayan Çellk Gülersoy'un, son birkaç yılda tarihteki ulasım araçtan üstüne de iki geniş etüdU cıknustı: "tsianbul Anbflian" (1981) ve "KnyıUar" (1983). Gülersoy, şehrin sahnesinden tckilmiş bu eski laşıt türlerine ilgisini vc sevgisini sürdürüyor olmah ki, geçen yıl bütün bir yaz mevsimini. eski başkenıin diğer bir tajıt tipini yazmaya harcamış: Bu defa, Tramvaylar! Baskı balinde olan kitap I ay sonra çıkmış olacak. Biz burada, şimdiye kadar, hep dağınık yazılar ve röportajlar düzeyindc kalmış otan iramvayları, ilk defa bir kitaba konu edinen bu çalıs'mayı lanıtacağız. Gülersoy'un bir merakı, Istanbul'un kaybolmaya yüz tutmuş değerlcrini kur I • I stanbul'un çeşitli carihî konulan, V tarmak vç kösc bucaftıru düzcnlemek ise, tutku halinc gelen bir ilgisinin de, yazılmamıj vc unutulmagu yllz tutmuf konulan kâgıdakaleme geçiınıek vc kitap halinde kültUr ve sanat dünyasına ka/andırmak olduğu anlajılıyor. "Tramvaylar" kitabı, konuyu aşagıdaki bölürnlerine ayirarak incclemi$tir: 1) Sunu$ / 2) Kurutuş ve İlk Oelişmeler / 3) Tramvayın Alhsı / 4i HarenılikSelâmlık 5> Hürrıyettlektıikli Trıımvay / 6) Cumhuriyct / 7) $ava$ Sıkınlıları. 1940'lar / 8) Yolcular Âlerni / 9) Vatmaıı lle Biletçi / 10) Kazalar / 11) Yeni Bir İstanbul. 1950'ler / 12) Final. Sunuş yazısı, dalıa bir başka deyişle kitabı n girişi, Gülersoy'un eski bir şiiriyle başlıyor: "Tramvaylar geçerdl, ye$il ve kırmızı Dar ve tenha sokaklarından. Insanlar inerbinerdi, tetaşsız, Gri boyalı, saçaklı, soluk, Novolni, Bomonti duraklanndan. Bir vapur gelirdi Köprüyc bazen, Kadıköyünden, Adalardan Clim annemin elinde, gittigimiz Yem yiyen oyuncak horoz oldıgımız Kocaman yapılarıyla, Sultanhamam. Serin taslıklı, bttytlk, ahşap evimiz Hfllâ dilitndedir, öğle vakitlerinin tadı. Ve güneşi, mor utlkıırtdan sızıp damlayan." Bu dizelerle, dtlnkil tstanbul havasına girmiş oluyor ya da bir anlamda Uk ıranıvaya binmiş oluyorsunuz. Bundan sonra, yine ozlem ve romantizm dolu sunuş yazısı şöyle sürüyor: Bu nedendi? Endüstri devrinıinin ürünil olan bu araç. Avrupa kentlerinin 19. yüzyılda artık cetvclle çizilmeye başlanan dümdüz buKarlarında hız yapnıak üzere icad edildigi ve Istanbul'a aynı amaçla gönderildiği halde, nasıl oluyordu da, bu cpeyce köhnemi$. ycsilliklcre batmış, mutlu vc dagınık o eski lstanbul sehrinde, kendi mahiyetini ve asıl işlevini unutuyor, geldiği bu yabancı diyarın sokakları ve insanları ile sarmaşdolas hale geliyordu? Cevabı çok basit. Eski tstanbul, rcnkli lüylerine konan hcr höceği ve sincgi. yavaş yavas kapanan çiçek yapraklan ile kendisine katan, ozümseycn ve sindiren egzotik bitkiler gibi, yeni gelen her seyi, içindeki cskikrlt kuyııa>tıracak vc benimseyecek kadar alımlıydı ve guçluydU. Bu niteliklerinden, dünyaya bakıs açınıza göre, >inıdi ^ilphe edebilirsiniz. Ama bir özeüigi kesindi: O sehir, kîsilik sahibi idi. Şehir, "şahstyet sahibi" olduftu tçin, Viyuna malı da, Istatıbui'da, Müsiümanlıgj kabul eimiş ve TUrkle^mis sayılabilirdi. Osmanlıyı eğitmek Uzere gOnderildiği halde, az sonra, görev gereği de$l, içtenlikle, "ihtidft eden", fes takıp goğsüne nisanlar dizen. bir konaga damat girip, Nlsan1989 ÇELtK GÜLERSOY . u tstanbul resmi 1930'lara [ait.Benim ilk şiir heveslcriınden, ' bir kordela. II. Savas öncesinin tenhâ, sâkin ve mutlu döneminin beşon yılını anlaııyor. Bu lablonun içinde resmedilmiş olan figür, tramvay, yer aldıgı şchre hemen uyan, zamanla onun aynlmaz, ayrı düşünülemez bir parçası haline gelmis, " y e n i " bir ıa$ıma aracı idi aslında. Yeni, çUnko bcnun kendisini tanıdığım dönemde. şehir caddelerinde boy gttstermcgf baslayalı daha 20 yılı henü/ doldıırınuş bulunuyordu. Elektriklisi. Anıa aradan sanki yuzyıllar gcçtnis gibiydi. öylcsine kaynasmıs, uymus, tıttanbulla hasırneşir olnıu^tu, ahsap istanbul evleri arasında bu demir kitlesi. B htmbul'un traımaylan 1925 yılında çtkanlan tramvay tahvilferlndan blri. Yokuşlann birindeydi mahallemiz, Uzakta, tramvaydan ve Itmandan, ÇIRÇİVC