Katalog

D Ü N Y A D A N c Biz Istanbullular böyleyiz!' HARIS SPATARIS: 7922 ytltnda İstanbui'dan Atina'ya göçen seksen üç yaşmdaki Haris Spataris, fstanbul'a dair yayımladığı anı kltabında o yıliann İstanbul'unda geçen olaytan ve çevreyi inanılmaz aynntılanyta aktanyor okurlanna. HERKÜL MİLLAS Atina siınbııl'da dogan urlık hep tslanbullu kfllır." Sekscnuç yaşmdaki cana yakın liarris Spalaris ile konu jurken huııu düşünüyorum. 1922 yılının afcustos ayında •o zaman on altı yaşında bir vocuktu İMunbul'dan Atina'ya göçmü; olan Spalaris "bix" diyur durmadan; ama ne Yunanhlan ne Türklcri nc dc komıinisllcri (yaııi yoldaşlannı) kasiediyor, "blz" dcrken "İslanbullular" demek is(iyor. H.Spatariv 1988 yılının ya/ında "tslanbulla itgili" (t) adınt tasıyuıı ilginv, duygulu, mizah ve hiciv dolu bir anı kitubı yayımladı. "Bunca ayrınııyı, bunca yıl sonra nasıl aııınısıyorsunuz?" dîyc soruyorum. "Özellikle Isianbul Ruınlarııun o kendilerine ozgü (cigcrcis, mııhatcbi çocuk, biletvh, kcpa/ci, caliki, tiıizyayani tirizlikı det'tcri, zarzuvatvis gibi) stiıcüklcriııi..." "Bellegim nüçlü" diyor. Gerçekten dc Spaıaris'in kak'mindcn artık gurcınediğiıniz bir dunya dftkııliiyor satırlara: lerıer'in aıa sokaklan, evleri, insanlan. 1 laliv,in vapurları, sandalları, sandakılan, pairikhaneııin papazlan, papazJarın kurııa/lıkları, sokak lambalannı yakan mcmurlar, "diinyanın mcrke/i" Galata, gençliğinde omı heyecanlandırmış olan Oalata'ntn küıil evleri, Pera (yani Bcyughı). Bolşcvik clcvriıni sırasında Rus elçiliği önündc çaııyan Ruslar, Ermenîler. Kürtler, Yahtıdilcr, asker kaçaktari vc Ruınlann "lamn Juburu" (yani tavan arasında saktananlar), Tüncl'in oıuırılnıası, Sultan Haıııiı'in fobilcri, o /.amanlardaki Rum (opluınunun ilcri gelenleri, Hcybelia<Ja: daki "Patriftin rvi", ayaznıalar, Rıımların yemekleri, cğlencelcri, bayramları, hamamlardaki protokol, yangınlar ve lulumbacılar. subacılar, satıcılar... Yüksck kaldınm scyyar saiıcıları: Her ne alırsan beş kuruş Ola upo pcnde Kalimemo prumu ProfiiLv de l'occasiun Orande liquidaıion Hcr ne alırsan beş kuru$ pende grosya pcnde tsıanhullu olmanın bilinci Spauuis'te çok güçlü. Oys;ı kendisi Yıınan ya>amıyla tylesinc ivîi dı$lı ki. Alvak goniıllültlkle, anlaııyor: Makinc mühcndisi olınuş, çlektrik $irkettndc ınOdttrlllk yapmış. 1943 yılında rnukavemete kaıılmış. yani komünistİL'rlc birlikic silülıını alıp dağa çıkmış. Almanlara kar^ı suvaşıııı^. Sonra surgün yılları gclmij: Makronisso, Ai Strati, Ikaria. Sonrası malum! Artık devlet mcmuru olarak dcgil, özcl tşlerde ça fifi I Nırfı Spstırlt Mmanlara karşı Yunan direniş hareketlne katılan. sonraları yıllanca sürgun hayah yaşayan Spataris (emlnlzmı, laiklıOİ savunuyor. kiliseys VB rJine karşı çıkıyof. {FotDjraf: Herkül Mlllas) lı$mı$. Bo$kalarııun büyük panolarda ilan cdecekleri bu yaşanıı o böylesine mttıeva/ı, kısaca rtrctliyor. "Aiiııa'yı bafkeni kılun biı Istanbulln Kumları/" diyor. "Bi/ gelmedeıı buyıik bir köydti burası." Aıina'yla zanıanın Is(aııbultı'nu kıyaslıyor vc övgüve dcğer bultluktarını anıyor kitabinda: ıstanbulun rapu ve bckçi kurunıunu, Avrupai gOrıınlimilnü, vapur, ıramvay, tren yolları[iııı gii/elliğini, Rum kadmlannın tıygar ya^amlunnı vb. Haris Spataris laraf.su bir gö/lemci degil; beğenmediklerini ÇL'kinmcden ycriyor. Çağcıl bir insan olarak çağdı$ı gördügü şeyleri ycriyor: femiııi/mi, solculujiu, l,ıikligi savunuyor, kilîscyc vt Jinc kaı>ı <;ıkıyor: "Bir upfullii'iı inanarak bukirv olurak oltn binlmr Islıınhulln kı/.ı diifiindiikçc (üylcriın dikeıı dikrn olnyor; bu anıda da /avallı delikanlılar Abııııo/'un ve Culııia'nın kerhanelerinde sabatılunlı, frcngi ve belSMguklugıı kapanık!" Kili.scyc, papazlara vı dinc açık bir biVİmdeödUn vermcden karjı v'kıyor. " M i zatı ve hiciv gücünüz nereden kaynaklanıyor" diyc s<irııy<»rımı. Gene aynı lulku: "Biz Istanbullutar boyle)U!" Işte papazlı öykülcrinden biri (özctliyoı ııın): "Pedcr Zotos Fener l.isesi'ndc mildUrdtl. Paırikhanenin saygısınt kaıanmış bir insandı. Felçli kansına baknıak için Alınaııya'dan "fısıık gibi' bir genv kız gctirimişti. Kıza baktıkça ağ?ımi7jn suyu akardı. Ama anlasılan Peder Zotos bakmakla yetinme7mi$. Dedikodu aldı ytirüdü. iş.ayyuka çıkn. Rum basını olaya el aüı. Patnkhanc yedi kifilik bir doktorlar heyeıi oluşıurup saygıdeger ptderi ıcmi/e çıkarmak iizerc kı/ı muaycneyc karar verdi. O yıllurda kızın kişiliği so/ konusu edilmezdi zaten. Ama 'yeriıuie tetkik' eer(,ıkIcşme.sine rajtmcn, rapur bir lürlu ya yıınkınııııyordu. Dokrorlar ha birc toplanıyorlardi. Palrikhaııe ve cemaat hcyecanla hekliyordu. Sonuııdu anla^ıldı ki "bilimscI dıııUMİllk' adına dokıorkudan biri zapiı im/al;ıniıyornnıs. Okulda disiplin diye bir şey kalmamıştı. Böyle bir karar isc 'ekseriyetle" alınamazdı! Hiciv dergileri o sürede çok sallı. (Gatos Kcdidergisi orneğin) Sonunda o tek dokıor da imzayı basiı. Peder sözde temizeçıkmıştı. ögrencileri toplayıp 'hak zafer ka/aııdı' diye ııııiuk atiı, lokunı daguiı!" "ZavaUı bi/lçr" diye birtriyor Spaıaris (tyküsıııııı'.'kuvııklu l>u>ıiklü >^ınlı>lnnmı/ı Irmi/e v'karamk bir putrikhunfıni/ yok urtcumı/da!" Sckscnüç yu^mdaki bu gencin kimi drğerlendirmelerini "ön yargı" da sayabiliriz. O da hcpimiz gibi eksiksiz bir insan değil ku$kus(u. Ama Spaıaris'le konuşunca santrım ilk kez kcndimde bu dcnli hoşgorılyd kejfedip $aşırdım. Haris Spataris anılarının kaybolmamasını istedigi iı,in bu kilabı ya/dı, dııyıırıı lur. ÇUnku bu anılar ıck tck insarılarm nıalı değit, yilzyıllar yaşayacak bir keıuc aiı. D (V Haris Spataris."^ Konstantlnupolltlka Ke Ala Tina". Atına 7988 (Mabt kondi adına basurmışttr). ÇERÇEVE tV Nisani989