Katalog

D Ü Ş Ü N C E L E R K İ T A P L A R Şiir yaşantısı Melİh Cevdet Anday geçen ay Strasbourg'da Türklye, Yakındoğu ülkelerl ve Yunanistan arasmda düzenlenen şiir toplantısına katıldı. Anday'ın toplantıda sunduğu bildiriyi aynen yayımlıyoruz. MELIH CEVDET ANDAY ir delı, akıl haManesinde arkadaşına, "I>ün ftece s*nl rüyamdu gcirdıinı" demiş; ark.idajı da onu, "Ben scni garmedlm" diyr yannlamış. Bu konıışmaya gıllmeklc katmayalım, ikinci delinin yanılını anlaıııaya çalışahm. Bu yanıiın bir nıaniığı var. O rnaniık da belli bir mekftn anlayışma dayanıyor. Bav lca bir dcyi>le. ikinci deli, dünya mekâııı ile rüya nıckânım uynı saymakıadır. Bu ınantık. şiirin de maııtıgtdır. Deınek bir dcliııııı sö/üııU bir akıllı soylmc. o sÖ2 siir olur. Meslekıaşlarım çok iyi bilirlcr ki bir >air, sevgilisine seslencn bir siirindc bu rüya moıifini korkmadan kullanabitir; hatta "Sfvglllm, diin g « e rii.vnında seni gördiim, sen de beni gnrdım drıııek" di yebiiir ve şiir severler o >airi hiç de deli yerine koynıa/lar. Şimdi yirmi dokuz yaşında olnn oglum, daha altı yaşında iken, bir geee onıınla evimizin dcni/e bakan balkonuııa çıkmi^lık; yıldızlı bir geeeydi. Orada oğlum bendeıı yıldı/ları anlaımaını iştedi Anıa bcn yıldı/lar hakkında u kadar cahildim ki, ona saçma sapan sözler söylcdim. Elbet oğlum bu sözlere kanmadı ve bana, "Sakın bu bir şaku olnıusın n a h a " dcdi. Bana kalırsa, oğlum o anda şair olmuşıu, ama şiir söylcdiğini bilmiyordıı. Bu iki örnekten şu sonuçları çıkarmak isıiyorum: Şair, bilinçli bir deli ve bilinçli bir çoctıktur; nıekânlan bilerek karıştırır ve şakayı. bilıneyc yegler. Saçmalayan ve jakalaşan biridir >air, böylece de doğayı korku vcrici olmaktan çikarır, masala v'evirir. Çilnkü cjyarıın iki görilnüsü vardır; biri herkcsin gördüjü yuzü, Otcki dc ancak sanaiçinın hcrkese göstcreceji yU/. Bunları şuracıkıa aklıına gclen birkav örncklc gösrcreyim. Bcn lanrı Pan masalını hiliyordum, fakat Oaude Achille I>ehuM)'nin "Prclııde a t'apresmidi d'un Faune"unu dinledikıen sonra bildiklerimi unuttum. Daha doğrusu, kır tanrısını ycniden tanıdım. Montmartte sokaklarım biliyorduın, ama o sakakları bir dc Ulrillu'nun resinılehııde görünce hiçbir >cy bilmtrdıgimı anludım, duvarlarla konu>lum. Ku$)an görmıt^üm. ama (onsdınlin Brancusl'nin kuşlarını gdrüncc işin aslını ögrendıtıı. Kiiol, kedilcr ıısıune ya/dığı şiirindc, kcdilcrin hi/im bitdiğiıni/ iki adlan olduğunu sftylcr. Bunlardan biri, kedilere renklerine göre verilen addır; ikincisi bt/im onlara o/gürcc yakıjtırdığımı/ adlaı. Bir dosium kedisine "uskuııını" adıııı takmıştı... F.liot divor ki, "Kedinin bir adı tluhu vnrdır, onu ynlnı/ kvııdini bilir". Buııu oğıerıincc, kcdi. gü/Umdc [nıınla>lı: "Bans ne derseni/ deyin, bcaim uul «dımı bümlyoniunu/ k i ! " diyor. llkel loplunıda dünya hcr an şaşınıa idi. Bilimsel dü>üncc geli>tikvc, bilinmcycnlcr bilinirdurumagcldi ve dünya bıkurdı insanları. Burada bitimin aleyhinde bulunduğum sanılma<.ın. lam tersinc, hilim adamları da o bilinen dünyadan bıkmaya başiadılnr. Aıoııı. «Nki Yunan'dan 19. yuzyıla kadar "purçalanamu en kiıViik parça" anlammd geliyordu. Ama >u soru kaçtnılmazdı: Neden parçalanmasın? lşte bilinen dünyadan bıkan bilim adamlarını ycni araşlırmalara iicn ncdcn budur ve böylece atom içi evrenin kapıvı açıldı. Bilim de, sanai gibi, imgelemin ürtmüdur. Nobcl sahlbi Unlü Fransı? oranı SainlJohn PerM, Amcrika'da bulunduğu bir sırada F.instein'dcn bir çağn lelelonu almış. (Bunu Andrf Maurois'nın les illusion adtı kitabında okumuştum). Konusmalan sırasında fcinNisan 1089 B diğimi/ bu dOnyayı. llomerııs'ıın ıkidc bir araya tanrıları kaiması dıııdiirlığından değildi, sltrpri/Ier pcşintic ko^uyordu o, yeni dtlnyalar arayışı jçindcydi. Modcrn şair bunu inıgeler kullanarak gerccklc^ıirmck isiiyor, Imge sanaıı, nesneleri yerinden eder, böylece dc hizi sarsar, alışkanlıklnnnuzdan u/aklaijtırır, bize her şeyi yeni başıan kurınamu geıckligiııi dıışundUrur. Bunun içinde clbette toplum da vardır. Bıkugımız şu (opluın. Bu bakımdnn hcr ozan dcvrimddir. Şili'ii ozaıı Vkenlt Huidılııro, Şllr Sanıtı" adlı şiirindc, Dizeler anahiar ohun Binlerce kapıyı açan diyor. Buudluire'in "Correspondances" şiirindeki, L'lıuııııııc y pusse u ıravers des forets de synıboles dizc&i de dUnyayı yeuidcn ke$retınek anlanuna gelmîyor mu? Insanın kurtulııp kuriulamayacajı, doŞuşundan öncc saptanmış dcftildir. Insan kcndi gelecegini kcndi cliyle kuracaktır. Ona öncülUk eden şairdir. Şiire ııstası;r ba$iamış bir ozanım bcn. llk şiirim Öll uyaklı idi, 1936'da basildı. Ama biryil sonra, iki o/atı arkadıışımin (ikUi dc dfmyada dcfil arıık) TOrk liirini teıtıelimlen degiftirıneye Rİrisiik, geleneksel rtlv'U vc uyak bivimlerini, alı>ılını> bcn/.eitne ve egreıilemeleri aılık. Bir aUrc ironic yulu ilc loplum la^lanıaIU.II yazdırrı, Mtadun adanıiN konuşnıa dilini kullandım. Bu dünerndcn vıkacajımı gOslcrcn iki şiiriııı, "Tohıım" ik • < Anı"dır. 1%3'ie yayımladjgım "Kolları Baglı Odysseus" eleştirmenlerimisece "kapalı, anlamını kolay ileımeyen" bir şiir olarak yorumlandı. Demek o zanıan okıırun kolay şiire alışıırılmis olduğunu kimse hesaba katmadı. "Kolları Baglı Odysseus" bugiin artık hiç yadırganmıyor. Bir ozan için kapalılığı istemek diye bir şey sü/. konusu edilcnıe/. Bunun gibi. bir şiiri daha anla$ıltr biçinıde ya/ınası da isteneıncz ondan. Şiir neyse odur, anlasılnıasa da, anlasılsa da. Bundan sonra araştırma yolunu hcp açık iııuum ftnümde. Evcı, şiir ara$ttrmasından sOzcdiyorum. Şiir yaratıcılı^ının binlcrcc yolu vardt, ama " a n l«nga vita brevis"ıir ne ya/ık ki! Pastrrnak, şiirin yerdc, otların aıasında olduğunu soyknıi^ti; hunu kabııl ctmcyen Brod»ki ise "Şiir yvrde deftil, gAkıedir" diye konuslu. Bence şiir ne yerdedir, ne goktedir, bİ7. onu bulmayız, her sefer ycniden yaraiırı/. Şiir araşiırmasından sö/. cdiiimın ncdeni bu. Yaşlandıkça şıir dcncyiınimc inceleyici bir gozle bakmaya başladım. Evcl, iki Uç kczdeğişmi^tim, ıuodcrn şiirin kaçınılmaz doğası bunu gcrcktiriyordu. Yatnı/ îiir değil, biUUn sanaıtar hı/lı bir araşiırma, ycnikn me sürecini yaşıyorlardı. Şöylc desek daha iyi; bilimle yarışmasa, sanar, buiün gercğini yitirebilirdi. Bu yarış, insanı topluca kavrama yarışıdır. Şiir dfneyitniın içinde beni en çok şajırtan şu otdu: Yıllar sutıra, hiç farkında olmadan, ilk şiirlerime yaklaşıyordunı. Inatla ii/crinde durduğumu, tekrar tekrar dunüp geldifim konulann başında lıcp "duga insan ili$kisi" yer alnıış. Son stirlerımdc dc bu lcmayı işlcdiğiıniıı larkına vardım. Uzerinc baslığım dunyamn giziııi çö/emedim. Belki de boyle bir giz yok. Yoksa ozan var cdcr onu. Bizim büyük mimarımızSlnaıı'ın son yapıiı, ilk ya* pıllarına bfn/.cmckttdir. Bir daircyi (amamlamak mıdır yoksa sanatçmın yazgısı? • 11 T.S. Ellot stein, »na ^iirlerini nasıl ya/dığını sormu^ ve SainlJvhn I'ersc'irt, "Se/((i ile" dcuıesi üzerine heyecanla, "BU bilim utlumlan da dylc çaJtşıru" demij, "Her^eyin ba$ı îmgelemdir." Bilim ftnccsi ve bilim sonrası yaratıcılık imgclcmc dayantr. Burada bilimle sanaiın aynı şcy olduğunu ntu söylemek istiyorum? Hayır, bilim gözlcmle ve deneylc gerv'eklc^tiritîr, bunun aıdından da kanıtlamagelir. Oysu sanaiçı için kanıtlanacak herhangi bir sorun yoklur. Anıa sanatcı. en ba^ta bir gö/Jetıı adaınıdır. Ben onun bir dcneyci olduğunu da suyleyeceğim. Bu deney, şair için. bir dil dcncyidir. ÇünkU $uir, kotıu$ma dilinden, anlaşma dilinden bıkmt^ bir adatndır, i'ünkü bu dille kimscnin anlaşamadıgını bilmcktcdir. pile ycni ufuklar açmak için çabalar o, kunu^ma dili, anlaşma dili onun gi/li hazincsidir. Şair en sade sti/.ü, cn anlajılır sö/u söylediği /aman bilc aklımızı şa^ırtır ve bize dünyamızı sevdirir. Bıktığımız, dejtişmesini iste ÇIRÇIVI