Katalog

COLM TÓIBIN’DEN ‘ÜSTAD’ VE ‘SİHİRBAZ’ Bir yazarın aynasından iki usta: Thomas Mann, Henry James! Yazarların dünyasını gözler önüne seren çok etkileyici kitaplar kurguluyor Tóibín. Sihirbaz’da (Çeviren: İlknur Özdemir / Sia Kitap) Thomas Mann’dı odağındaki, Üstad’da (Çeviren: İrem Sağlamer / Sia Kitap) ise Henry James. Aile, toplum, sınıf, çevre; coğrafya, tarih, edebiyat; benlik, ruh, bilinçaltı; katman katman harmanlanmış. Muazzam bir çaba. ka yazarı her yönüyle bunca in- MERT TANAYDIN celikle ele alabilmesi, ortaya çok katmanlı bir başyapıt çıkarmış. YAŞAMI, YAZINIYLA Yetişme yıllarının, gençliğin, THOMAS MANN hovardalık çağlarının sonrasın- Son yılların çarpıcı kitapların- da, yeteneğinin zirvesine yaklaş- dan biri İrlandalı usta yazar Colm mışken henüz sanatsal zirvesinin Tóibín’in dilimize de İlknur Özde- den Oscar Wilde, o günlerde süksenin ve şöhretin zirvesin- eteklerinde olduğunu anlayabildiği, büyük bir çıkış yap- mir çevirisiyle aktarılan Sihirbaz (Sia Kitap) romanıydı. 20. dedir ve James’in de her ne kadar ilk adımda arzusu şöh- mazsa vasatın ötesine geçemeyeceğini iliklerine kadar his- yüzyılın en önemli edebiyat ustalarından Thomas Mann’ın retli ve paralı bir yazara dönüşebilmek olsa da, çok geçme- seden ama henüz bu çıkışın ufkuna varamadığı zamanların yaşamını, çevresini, kişiliğini biyografik gerçeklere de da- den kendisinin yolunun farklı olduğuna karar verecektir. sorgulamalarıyla dolu aslında roman. yanarak tanımak hatta düşünmek için kurgulamıştı Tóibín. Zihinsel, ailevi, bedensel, maddi arzularla fırsatların ara- Belki de kendi deneyimlerini ve hayal gücünü de bol bol TEREDDÜTLERİ, KAYGILARI, ARZULARIYLA sında kim olduğunu, nasıl yaşayacağını, kimlerle çalışaca- devreye sokarak bir yazarın bu dünyada, güncel meseleler- HENRY JAMES! ğını, neleri yapıtlaştıracağını bulmaya çalışıyor roman bo- le kendi yazı evreni arasında kurduğu ilişkinin nasıl olabi- İnsanlardan sıkılıp kaçan, hayal gücünün cesaretini gün- yunca Henry James. Çok fazla detayın biyografik çalışma- leceği üzerine, kişisel karakteri arasındaki gerilimleri nasıl delik yaşamında nadiren bulabilen, sanatını inceliklerle ör- larla, bizzat James’in defterleri ve terekesiyle, romanlarıy- yönlendirebileceği üzerine bir düşünüş olarak kullanmıştı meye çalışan ama başta bir vaiz olan babası ve psikolog la ortaya çıkarıldığı bir dönemde, Tóibín bir de iddialı so- Thomas Mann ve çevresini. olan ağabeyi olmak üzere çevresindeki insanlardan kabul ruları serpiştiriyor romanına: Bir burjuva ailesinde başlayan yaşantısından önce sana- bulamayacağını düşünen bir Henry James karşımızdadır. Soğuk ve mesafeli yazarın gönlü kimlere düşmüş, yapıt- tında sonra Alman dilinde zirveye çıktıktan sonra dilini, Ailesinin sağladığı olanaklarla yaşamakta ve günün bi- larında bir türlü bir araya gelemeyen ama durmadan zeki- ülkesini, hatta dünyasını yükselen, yükselmekle kalmayıp rinde bu olanakları kaybettiğinde sıkıntılar çekmekten ce flört de eden karakterleri aslında kimlerden esinlenmiş, her yeri kaplayıp karartan bir faşizm biçimine kaptırırken korkmaktadır. Her ne kadar İngiltere, İrlanda, İtalya, Fran- New England’dan Venedik’e genç bir adamdan olgun bir bile sanatını, kurgu evrenini, meselelerini ne oranda odakta sa gibi dolaştığı Avrupa sosyetelerinde kendisinin büyük- yazara nasıl biçimlenmiş Üstad... tuttuğunu biyografik gerçeklerinden biliyorduk. lüğü kabul görse ve çok çeşitli çevrelerden mühim insan- Babasıyla, annesi ve teyzesiyle, ağabeyiyle, kız kardeşiyle, Ama tüm bunları babası, annesi, kardeşleri, dostları, eşi, larla dostluk kurmuş olsa da, iç dünyasında tereddütleri, iç savaşta çarpışmış ve yaralanmış diğer kardeşleriyle, kuze- çocukları, gönül düşürdükleriyle ilişkileri doğrultusunda gö- kaygıları, arzuları kaynamaktadır. niyle, edebi dostlarıyla ve hatta potansiyel ilişkileriyle çok rüp okuyabilmek, tavırlarını ve verdiği / vermediği kararları Nihayetinde, Tóibín’in daha ikinci bölümün başında yaz- canlı bir portresi sunuluyor, meraklı James ve Tóibín oku- zihnimizde tartıp yargılamak olanağını bulduğumuz için de dığı gibi “Azınlık için, belki gelecek için yazmaya yazgı- yucularının bildiklerini farklı yorumlamasına da ışık tutuyor. okuyucu olarak daha fazla etkilendik Tóibín’in romanından. lı olduğunu hissetmek kolaydı ama kendi evi, güzel bahçesi Sihirbaz, Tóibín’in bir yazarın hayatını kurgusunda ye- ve neler olacağıyla ilgili hiç kaygısının olmaması gibi şim- DÜNYA MESELELERİYLE KUŞATILMAK niden canlandırdığı ilk roman değildi. di keyfini çıkardığı ödülleri asla kazanamayacaktı. Aldı- Sihirbaz’ı yazdığında çok daha olgun bir Tóibín var el- ğı kararlardan, hiç ödün vermemiş olmasından, sırf bütün bette karşımızda, dünyanın meseleleri de çok farklılaşmış- ÜSTAT HENRY JAMES gün saf ve ticari hırslarla kısıtlanmamış bir sanat üzerinde tı 20 yıl içinde. Edebiyatındaki olgunluk çağını başlatan, ellilerine yak- çalıştığı için sırtının ağrımasından ve gözlerinin yanma- Henry James’in yaşamında ağır meseleler (Amerikan İç laşmışken, neredeyse 20 yıl önce yazdığı ve bol övgü ve sından gurur duyuyordu.” Savaşı, İrlandanın bağımsızlığı, Avrupa’nın savaşa sürüklen- ödül kazandığı (ikinci Booker adaylığı, Uluslararası Dub- Sanatçının oluşumunda önemli bir darboğazdır, popüler mesi) ve bu meselelerin kıyısındaki çekinik duruşuyla, Tho- lin Edebiyat Ödülü veya Fransa’da “En İyi Yabancı Kitap” tercihlerle zamanının yıldızı olmayı mı yoksa inandığı sa- mas Mann’ın yaşamındaki ağır meseleler ve bunların karşı- seçilmesi, vs.) bu yöndeki ilk teşebbüsü, Henry James’i nat biçimini icra etmeyi mi tercih edeceğine karar verebile- sında ne kadar çok istese de asla çekinik kalamaması okun- odağa aldığı Üstad idi. Bu ünlü ve zorlu kitabı, İrem ceğini düşündüğü an. Herkese kısmet olmaz böylesi bir du- duğunda, zamanın yazarının istese de istemese de dünya me- Sağlamer’in ustalıklı çevirisiyle Sihirbaz’dan kısa bir süre raklama anı, başkalarının güdümünde ya da olayların akışı- selelerinin kendisini nerede olursa bulacağı izlenimi çıkıyor. sonra tekrar dilimizde okuma olanağımız var artık. na kapılarak yazarken o noktayı geçirebilir kişi. İngiliz edebiyatının en önemli isimlerinden, Amerika- JAMES’İN SANAT DIŞI POLİTİK Üstad’dan anlaşıldığı kadarıyla, hem yazarı Colm Tóibín lı olmasına karşın daha çok İngiltere ve Avrupa’da yaşa- EYLEMLİLİĞİ! hem de kahramanı Henry James, o noktada uzun uzadıya yan, çoğunlukla seçkin çevrelerde geçen ve incelikli iliş- Halbuki hem James hem Mann, olabildiğince sanatları- durabilmiş. Tóibín, Üstad’ı 1999’da yayımlanan dördüncü kiler üzerine yapıtlar veren Henry James, Tóibín’in kurgu- na odaklanmaya, gözlemlediklerinden şahsi sorgulamala- romanından sonra yazmaya başlamış ve 2004’te yayımlat- sunda henüz büyük yapıtlarını vermemiş, yaşamının gidi- rı doğrultusunda yararlanmaya çalışan isimler. Kardeşle- mış; 1955 doğumlu yazarın neredeyse 50. yaşında. şatının ne olacağı konusunda belirsizlikler içinde orta yaşa ri babalarının da örtük cesaretlendirmesiyle Amerikan İç yaklaşmış bir yazardır. SORGULAMALARLA DOLU BİR ROMAN Savaşı’nda subay olarak görev alırken Henry’nin annesi- İlk bölümde, 1895’te Londra’daki tiyatro sahnesinde ba- Kitabın ilk bölümü başladığında Henry James 52 yaşında- nin de büyük çabalarıyla ağabeyi William’la beraber eğitim şarısı şaibeli oyunu Guy Domville’in yarattığı sıkıntıyla ba- dır ve kitabın son bölümü 1899’a gelene kadar 5 yıl geçer. görmeye giderek savaştan uzak durmasının yarattığı suçlu- şa çıkmaya çalışırken belirir. Dönemin popüler isimlerin- Olgun sayılabilecek bir yazarın olgun sayılabilecek bir baş- luk hissi, Üstad’ın dramatik zirvelerinden biri. >> 50 26 Ekim 2023