Katalog

HİLMİ UYSAL, MUALLA AKSU, PAKİZE TÜRKOĞLU’NDAN ‘Sağlık Ekseniyle Köy Enstitüleri’ 25 Temmuz’da yitirdiğimiz, Yeniden İmece dergisinin yazarı, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği’nin (YKKED) onursal üyesi, Aksu Köy Enstitüsü ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü çıkışlı eğitimbilimci, araştırmacı, yazar Pakize Türkoğlu’nun danışmanlığında; YKKED Antalya Şubesi Kurucu Başkanı, Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi’nden emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mualla Aksu ile Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hilmi Uysal tarafından hazırlanan Sağlık Ekseniyle Köy Enstitüleri (Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları), Köy Enstitülerinde köy sağlık Memuru yetiştirilmesini ele alıyor. ra Çifteler, Göl ve Arifiye’dekilerde ku- SAĞLIK KOLU MEZUNLARINA VERİLENLER CEYHUN BALCI rulan sağlık kolları eklenmiş. Köy Enstitülerinin sağlık kolunu bitirenlere verilenlerin listesi de oldukça etkileyici. Bir at ve eyer takımı, bir çift “... Köyleri hastalıklardan KÖYLERE ERİŞMENİN VE sığır, mısır taneleme aygıtı, pulluk ve sağlık çantası. kurtaramadığımız sürece, canlı ve BÜTÜNLEŞMENİN ADIDIR At, o dönemin biricik ulaşım aracı. Sığır ve pulluk hay- mutlu bir topluma kavuşamayız. Millet KÖY ENSTİTÜLERİ TASARIMI! vancılık ve tarım öncülüğünün simgeleri. Sağlık çantası da çoğunluğunun sağlığı ile ilgili bu işi tıpkı Ülkenin yüzde 80’inin yaşadığı köy- köylüye temel sağlık hizmeti için gerekenleri bulunduruyor. ilköğretim davası gibi kökten çözümlemek lere erişmenin, oralarla ve oralarda ya- Bunlardan çok daha fazlası eğitim içinde iş, iş içinde eği- yoluna düşmek, Sağlık Bakanlığı’nın şayanlarla bütünleşmenin adıdır Köy tim ilkesiyle düzenlenen ders izlencesi aracılığıyla verilmiş- gerçekleştirmesi gereken ulusal Enstitüleri tasarımı. tir enstitüyü bitirenlere. Onlara düşen içinden çıktıkları or- ülkülerimizden biridir....” Köye sağlık götürmede de biricik fırsat- tama geri dönüp donanımlarını aktarmaktan ötesi değildir. İsmail Hakkı Tonguç tır bu enstitülerle kendisini gösteren anla- yış. Eldeki insan kaynağıyla değil köyle- LA TELİ OPERASYONU CUMHURİYET KURULDUĞUNDA re kentlere bile sağlık hizmeti götürme- Yıl 1961. Artvin, Yusufeli-Boyalı’da görevli enstitülü öğ- TÜRKİYE’DEKİ SAĞLIK ÇALIŞANI nin düşe eşdeğer bir durum olduğu dü- retmen üst dudağında derin kesisi olan bir çocuğu mandolinin SAYISI 1200 DOLAYINDAYDI! şünülürse enstitüler görev üstlenecektir. la telini dikiş gereci olarak kullanarak başarıyla tedavi eder. Yıl 1923! 550 hekim 560 sağlık memu- Enstitülerin etkinleştirildiği yıllar- Ulaşım olanaklarının kısıtlı olduğu o yıllarda, bir şekilde ru 136 ebe. 60 eczacı. Cumhuriyet kuruldu- da kimi kısıtlılıklar olsa da hemen her enstitü- ulaşılabilse de küçük il merkezlerinde bile doktor bulmak ğunda Türkiye’deki toplam sağlık çalışanı sa- nün hekimi, hemşiresi ve hasta bakıcısı vardır. Her ensti- olanaksızdır. Bu koşullar altında iş başa düşünce enstitülü ya- yısı 1200 dolayındaydı. 10 yılı aşkın yorucu, tüde enstitü öğrencileri, öğretmenleri ve diğer çalışanları- ratıcılığını da devinime geçirerek böylesi önemli bir yaralan- yıpratıcı ve hepsinin ötesinde ölümcül savaşların ardından na sağlık hizmeti veren revir de eksik değildir. mayı başarıyla sağaltabilecek bilgiye ve özgüvene sahiptir. Anadolu’da 10 milyonu biraz aşkın sayıda insan kalmıştı. Başta hekimler olmak üzere revir çalışanları çevre köy- Yokluklarının üzerinden üç çeyrek yüzyıl geçmiş olsa Üretim yapabilecek, eli saban tutanların çoğu savaşta lere de sağlık hizmeti vermektedirler. toprağa düşmüştü. Geride kalanlar dul eşler, yetim çocuk- da, Köy Enstitülüler sayıca azalmış olsalar da enstitü ay- Enstitülerle ışığa kavuşan köyler yine onlar aracılığıyla lar ve elbette yaşlı analar, babalar. dınlığı varlığını sürdürüyor. hekimle, hemşireyle, sağlık memuruyla tanışmıştır. Onların da önemli çoğunluğu yoksul, yoksun ve sağlık- Enstitülerin sağlık alanındaki başarılarına ilişkin görece Köylerdeki sağlık hizmeti gereksinimini yalnızca sayrılıkla- sız. Trahom, frengi, verem, sıtma ve onlara eşlik eden sa- az sayıdaki yayına eklenen Sağlık Ekseniyle Köy Enstitüle- rın tanısı ve sağaltımı kapsamında değerlendirmemek gerekir. yısız bulaşıcı hastalık ıssız Anadolu’da kol geziyor. ri (Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları) kitabı Bulaşıcı sayrılıkların önlenmesi, ana-çocuk sağlığına iliş- Onlara eklenen kızamık başta olmak üzere çocukluk ça- ilgilisine çok daha fazlasını sunabilecek varsıllıkta. kin temel bilgilerin edindirilmesi, çevre ve toplum sağlığını ğı bulaşıcı hastalıkları da eksik değildi. Bir kızamık salgını ENSTİTÜLÜLER DR. REFİK SAYDAM korumaya yönelik bilgilerin verilmesine eklenen temel tıbbi sonucu kimi köylerin çocuksuz kaldığına rastlanıyor kay- HIFZISSIHHA ENSTİTÜSÜ’NDE ve cerrahi girişimlerin öğretilmesi sonrasında köylere dağı- naklarda. Yeterince ürpertici sayılmaz mı? Enstitünün sağlık kolunu bitirenler dönemin hekimsiz, lan sağlık kolu mezunlarının yarattığı harikalara ilişkin bil- Cumhuriyet’in başta anımsattığımız insan kaynağıy- hemşiresiz ortamında temel tıbbi bilgiyle donatıldıkları ginin varlığı enstitülerin on parmağında on hüner olan ve- la nüfusun yüzde 80’inin yaşadığı 40 bin dolayında köyde için iyileştirici role de sahip olmuşlardır. Ancak asıl işlev- rimli bir insan kaynağına dönüştüğünün kanıtıdır. sağlık hizmeti sunmasının olanaksıza eşdeğer olduğu leri çevre ve toplum sağlığını koruma ile önleyici tıp anla- Yoksul ve yoksun olmasının yanı sıra hastalıklı da olan tartışmasızdır. yışını uygulama alanında kendisini göstermiştir. Anadolu insanının bir an önce sağaltılmasında sağlık bakan- İLK OLARAK KIZILÇULLU, AKÇADAĞ, Binlerce köyde aşılamayı da onlar yapacağı için aşıla- lığı örgütlenmesine eşsiz katkı sunan Köy Enstitülerinin baş- PULUR VE HASANOĞLAN’DAKİ rı tanıma, aşıların nasıl yapıldığını öğrenme de eklenmiş- ka pek çok alandaki başarılarına sağlıktakileri de eklemeyi ENSTİTÜLERDE SAĞLIK KOLU KURULDU! tir izlenceye. Bu kapsamda enstitülüler öbekler halinde unutmamak gerekir. Yazıya başlarken paylaştığım Tonguç’un sözleri sağlık Ankara’daki Dr. Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü’ne Sağlık kolu öğrencilerinin derslerine göz atıldığında fiz- bakanlığına odaklansa da Köy Enstitüleri bu ivedi gereksi- yoloji, anatomi, genel patoloji, çocuk bakımı, bulaşıcı say- götürülmüşlerdir. Bundan 80 yıl önce aşı üreticisi olan nimden kendisine görev çıkarmış. Işık götüreceği Anadolu Türkiye’nin onlara gösterecek çok şeyi olduğu kesindir. rılıklara rastlanabilir. köylüsünün sağlığı öncelenmiş. O günün koşullarında ivedi gereksinim olan köyde sağlık Köy Enstitülerinin yalnız Türkiye’de değil dünyada da İlk olarak Kızılçullu, Akçadağ, Pulur ve Hasanoğlan’da- hizmeti için enstitünün özgün katkısı büyüleyicidir. Çok sa- parmakla gösterilen kurumlar olduğunu sağlık eksenindeki ki enstitülerde sağlık kolu kurulmuş. Kısa süre sonra onla- yıda örnekten söz edilebilir. başarılarıyla da ortaya koydukları tartışmasızdır. n ‘SORULARLA KÖY ENSTİTÜLERİ’ ir devrim kurumu olarak Köy Enstitüleri, kurulduğundan bu yana Bçeşitli çevrelerce karalanmak, önüne engeller çıkarılmak, amaç ve hedeflerinin çarpıtılmak, saptırılmak istendi. Köy Enstitülerine yönelik asılsız, tutarsız, düzeysiz iftira ve saldırılar, karşıdevrimci iktidarların her dönem geçer akçesi oldu ve Cumhuriyet karşıtları bu “resmi yalanlara” sarıldı. İsmail Hakkı Tonguç Belgeliği Vakfı ve Cumhuriyet Kitapları’nın eşgüdümünde Firdevs Gümüşoğlu’nun yayına hazırladığı Sorularla Köy Enstitüleri, Cumhuriyete ve kurumlarına yönelen bu gerici girişimlere karşı gerçekleri ve doğruları; halkçı, Aydınlanmacı, devrimci ve bilimsel bir bakış açısıyla dile getirmek amacını taşıyor. Köy Enstitüleri ve onun kurucuları konusundaki çarpıtmalara karşı bilimsel ve ciddi bir yanıt verme iddiasını taşıyan kitapta Köy Enstitüleri uygulaması ve düşüncesine yönelik merak edilenlere değiniliyor, yanlış bilinenler düzeltiliyor. n 18 26 Ekim 2023