Katalog

Çocuk edebiyatımızın Cumhuriyetle 100 yıllık yolculuğu İzgü’nün iki romanından yansıyan şey feodal gerçekliğe sadakat modern gerçekliğe ise müdahaledir. Modernistin kendine biçtiği rol modeldir bu. Genç kız edebiyatında gerçeklik ve gerçekdışılık olarak ortaya çıkar. Kadına bakış böylece daha belirginleşmiş olur. “Çocuk, yetişkinlerin nesnesi değil, 1950’Lİ YILLAR VE DEĞİŞEN hayatın ve edebiyatın öznesidir.” TOPLUM YAPISI N. Neydim NATO’ya giriş 1952 ve Marshall yar- dımı aynı zamanda toplumsal değişi- FEODALİTE, ÇOCUK VE EDEBİYAT min öncü hareketi olmuştur. Feodal toplumu besleyen edebiyat söz- Bu süreçte “Genç Kız Edebiyatı” ye- lü edebiyattır. Sözlü kültürün egemen ni bir anlayışla ortaya çıkmış ve kadını olduğu feodal toplumda kültürün farklı annelik ve eşlik rolüne döndüren me- alanları çocuğu kısmen bir değer olarak tinlerle hedef kitlesine ulaşmıştır. ele alıyor olsa da edebiyat, çocuğu he- Kerime Nadir, Muazzez Tahsin Berkant def kitlesi olarak belirlememiştir; çünkü yazdıklarıyla bunun öncüsü olmuşlar ve çocuk, bu toplum yapısında 7 yaştan iti- bunu en çok destekleyen ürünler “Beyaz baren üretim ilişkilerine katıldığı için or- ve Pembe Diziler”, “Fotoromanlar” (çeviri tak yaşam alanına da alınmış ve yetiş- olarak gelmişlerdir) olmuştur. Bu, Cum- kinler dünyasında olan bitene bu yaş- huriyetin kadın ve erkeğe dönük eşitlikçi tan sonra ya ortak ya da tanık olmuştur. politikasının sarsılması demektir. ÇOCUK EDEBİYATININ TARİHSEL 60 VE 70’Lİ YILLAR, ÇOCUK YOLCULUĞU: BAŞLANGIÇ EDEBİYATI ANLAYIŞININ Batı’da 1760’lı yıllarda başlayan çocuk DEĞİŞMESİ edebiyatı Osmanlı’da 1860’lı yıllarda baş- 60’larda başlayan politik değişim- lar. Her ne kadar Sümbülzade Vehbi’nin ler, çocuk edebiyatına bakışı da etkile- (1718-1809) nasihat kitaplarıyla başlat- miştir. Bu dönemde çeviri yayınlar ol- ma denemeleri olsa da modern anlam- dukça artmış ama bunun büyük kısmı- da çocuk edebiyatı örneği 1869 yılında yayımlanan CUMHURİYET ÇOCUK EDEBİYATINA nı klasiklerin yeniden çevirileri oluşturmuştur. Ye- ilk çocuk dergisi olan “Mümeyyiz”dir. NASIL YAKLAŞMIŞTIR? ni yayınlar ve yeni anlayışlar ve çocuk edebiyatın- Çocuk dergilerinde okuma yazma kültürünün ge- Cumhuriyet, Osmanlı’da aydın hareketi olarak baş- da daha estetik resimlerle bezenmiş kitapların çe- lişmesine, bilimsel bilgiye dönük merakın teşvik edil- layan süreci devlet politikasına dönüştürmüş ve top- virisi de çoğalmıştır. mesine çalışılmış ve çocukların okuması için öyküler lumsallaştırmıştır. 60’ların başında Ayşegül dizisi uyarlama olarak yayımlanmıştır. 1870’ler çocuk edebiyatında çevirile- Modern bir sistemi (ulus devlet) temel alan Cum- okurla buluşmuş, paradigması açısından sorunlu rin öne çıktığı dönemdir ve ilk kitaplar olarak Robin- huriyet, modern toplum yapısını ve onun gereksin- olsa da resimleriyle okuru cezbetmiştir. son Crusoe, Don Kişot ve Gulliver’in Gezileri çevrilir. diği yurttaşı oluşturabilmek için çocuk edebiyatında Bu dönemdeki kitaplarda özellikle kadın erkek Bu, Batı’yla bir koşutluk göstergesidir; çünkü da bu süreci öncelemiştir. rol modelleri açısından geriye dönüşü simgeleyen Batı’da da çocuklara yetişkin edebiyatından seçilip Çocuk edebiyatında sistemin beklentisi modern çocuk kitapları öne çıkmıştır. gönderilen kitaplar bu kitaplardır. insanı, yurttaşı, çağdaşlığı, ulusal değerleri içsel- 70’li yıllar çocuk edebiyatının en çok tartışıldı- Bu süreci ilginç kılan bir başka olay Jules Verne’in leştirerek yetişmiş insandır. Bunu gerçekleştirme- ğı dönemlerden biridir. Bu dönemde özel yayınev- kitaplarının çevrilmesidir ve bu, çocuğun bilimsel bil- de çocuk, önemli bir hedef kitlesi olmuştur. leri bu süreçte çocuk edebiyatına yeni anlayışlarla giye yönlendirilmesi amacıyla yapılmıştır ve bugün Osmanlı döneminde çeviriler merkez konumun- katılmaya başlar. Bu dönemde en çok tartışılanlar bile aynı geçerliliğini sürdürmektedir. dayken, Cumhuriyet döneminde öncü çevirmenler, yerli ve ulusal, yanı sıra toplumsal gerçekçi çocuk Osmanlı’daki çocuk edebiyatı çalışmaları özel- öncü yazarlar olmuş ve yerli edebiyatın oluşumuna edebiyatı oluşturma çabalarıdır. likle Balkanlar’da gerçekleşmiştir ve bu süreç katkı sunmuşlardır. Bu dönemde en çok öne çıkan kişilerden biri de Anadolu’yu çok fazla etkilememiştir. Balkanlar’da Tevfik Fikret, Ali Ulvi Elöve, Ahmet İhsan Tokgöz Erdal Öz’dür. Yazıları ve yayıncılığıyla öncü rol oy- başlamasının en önemli nedeni “modernite”yle ilk buna örnektir. 50’lere kadar gelen süreçte bu te- namıştır. Toplumsal gerçeklik, ulusal nitelik, evren- karşılaşan yer olmasıdır ve bu çok önemlidir. mel anlayış baskın konumdadır. selcilik, humanite ve sol değerleri öne çıkaran Öz, >> 30 26 Ekim 2023