Katalog

OKURLARA John Berger ve Selçuk Demirel’den ‘Katarakt’ Nurdan Gürbilek ‘Benden Önce Bir Başkası’ ile okuyucularının tekrar karşısında. “Yaratıcı eleştirinin” önde gelen isimlerinden Gürbilek bu kitabında Dostoyevski, Kafka, Ahmet Hamdi Tanpınar, Benjamin, Peyami Safa, Edward Said ve Cemil Meriç gibi yazarların yapıtlarından yola çıkarak farklı okuma arayışlarına giriyor. Yazarların eserlerini, yaptığı karşılıklı ve çapraz okumalarla anlamlandıran; adeta yeniden yaratım sürecine sokan Gürbilek, okuyucuya bilinen bu yapıtlarda yepyeni bakış açılarıyla yoğrulmuş farklı bir dünya sunmayı amaçlıyor. Bazı yapıtlar insanı mutlu eder, Gürbilek’in kitabı da onlardan biri. Rıfat Ilgaz hayatı hep mücadelelerle geçmiş bir yazar. Yaşadığı yıllar boyunca Türkiye’nin hemen her dönemine; karanlığa ve umuda tanıklık etmiş bir isim. Eserleri de yaptıkları da bunlardan hayli izler taşır. Rıfat Ilgaz’ın yüzüncü yaşı, Türkiye’nin uzun güncesinde önemli bir yaprağı yeniden hatırlamamızı sağlıyor. ‘Bauhaus, Ders Notları ve Yazılar’ Paul Klee’nin 19211922’de verdiği derslerin yeniden düzenlenerek okura sunulmuş hali. Klee, Bauhaus’da on yıl kalır. Derslerini hep kitapta anlatılan temel ilkeler üzerine kurar. Alıştırmalar ve örneklerde değişiklikler yapar ancak temel ilkeler değişmez. Eldeki çeviri, 1979’da tıpkıbasım olarak yayımlanan Klee’nin el yazısıyla kaleme aldığı ders notlarından yapılmış. Bol kitaplı günler... Berger’ın gözündeki dünya Katarakt, John Berger’ın kaleme aldığı, Selçuk Demirel’in çizdiği ve Cevat Çapan’ın Türkçeleştirdiği bir iyileşme güncesi. Daha da ötesi, geçirilen iki ameliyatın ardından perdenin gözlerden kaldırılması sayesinde “yeniden doğuş” benzetmesiyle ışık ve renklerle kucaklaşmanın Berger’ca anlatımı. Ë Ali BULUNMAZ imdi diyeceksiniz ki, “ihtiyarın biri göz ameliyatı geçirmiş”, üstelik bu “eften püften bir katarakt operasyonu” ve o süreci de defterine not etmiş. Yetmemiş, bir de çizer dadanmış kitaba, olayı karikatürize etmiş. Biri de yazılana göz dikmiş, Türkçeleştirmiş. Olay hayli “basit” görünüyor. Aslında burada doğru kelime “yalın” olmalı. İmzalara bakıyorsunuz; yazan John Berger, çizen Selçuk Demirel, çeviren Cevat Çapan. İş ciddiye biniyor. Berger, her ne anlatıyorsa sessiz sakin ama duymayı bilenlere güçlü bir sesle anlatır. Ona ve eserlerine yaklaşanların fark edeceği nitelik, Berger’ın çelebi kişiliğinin hemen her satırına ve eylemine yansıması. Pek çok şeyin üstüne giden ama bunu zarafetle ve sağlam adımlarla yapan bir adam. Bu kez de geçirdiği göz ameliyatları için kalem oynatıyor. Kataraktı engel olarak gören fakat buna takılıp düşmeden iyileşme sürecindeki notlarla karşılıyor bizi Berger. Gözü göz yapan görmenin, görmeyi görme yapan ışığın özü ve belki de metafiziğine ilişkin karalamalar olarak da düşünülebilir kitap. Işığı karanlığa göre tanımlama; dokunulan karanlık ve fark edilen ışık, aydınlanan nesne: Alın size Ş TURHAN GÜNAY Berger’dan bir gölge oyunu. Ayırdına varılmayan, en John Berger’ın yazıp Selçuk Demirel’in çizdiği Katarakt, göze azından önceden özenle izlendüşen gölgeyi ve yeniden ışıkla buluşmayı bilegece anlatan bir meyen renklerin neliğini kuriyileşme güncesi. calayan Berger, sol gözünün tılsa da okunmaz; sağlıklı bir göz ve zihin, ona yaptığı azizlikle maviye daha başka bametinle uyumu tartışmasız çizimleri görür kıp onu “derinliğin ve uzaklığın rengi” digörmez o yola çıkacaktır zaten. ye adlandırıyor. Kataraktla da şakalaşıyor Berger’ın kısa metinleri, görmenin analibu arada: “Kataraktınız varsa, nerede olurzi olmanın ötesinde, işin felsefesini de koksanız olun kapalı bir yerdesinizdir.” luyor. “Sessiz” ışığa karşın, “gürültülü gölBerger’ın davetkâr metni, görmekle boge” ve “karanlığın” tasviri, ele avuca sığzuk ya da farklı görme arasında gezinen maz derinlikle birlikte yalınlığın da dışavuifadeler içeriyor; görünürlüğün gizini çözrumu gibi: “Işık sırtınıza dokunan bir eldi. meye, inen perdeyle başlamak veya hız Dönüp arkanıza bakmıyordunuz, çünkü vermek de epey insani bir eylem. Yaşanaçok uzun süredir onun bu dokunuşunu tana, üstüne gitmek de denebilir enikonu. nıyordunuz. İlk gördüğünüz ve herhangi Sağlı sollu ameliyat edilen gözlerle, debir ad vermediğiniz bir şeydi bu.” nemelerin seyri tamamen “sonra”ya gidiBelki de bu nedenle Berger, kataraktın yor haliyle. İki yol var: Birincisi, Berger’ın gözden alınışını “belli bir unutkanlıktan nasıl gördüğü. İkincisi Berger’ın nasıl gökurtulma” diye niteliyor. Işıkla aydınlanan ründüğü ya da görünebileceği. Ameliyatlanesnelere (örneğin beyaz bir kâğıtla) yakrın peşi sıra “ışık içinde bir balık gibi yüzlaşma ya da bir bakıma tekrar canlanma: düğünü” söyleyen Berger, manzaranın, Berger’ın yeniden görsel doğuşu; uzun sükendisine “her şeyin ışıkla çevrelendiğinin redir kayıplardaki “bir arkadaşla kucaklaşfarkında olması gerektiğini” fısıldadığını ma” gibi. aktarıyor. İkinci yoldan bizi Selçuk Demi“Yeniden görme olanağını” ya da “başarel götürüyor. Çizgi anrısını” yakalamasını sağlayan ameliyatlar latılmaz, anlaBerger için sözlükte aradığı bir şeyi bulmakla eşdeğer. Kendisinden dinleyelim: “İki kataraktım da alındıktan sonra, gözlerimle gördüklerim bir sözlüğü açıp nesnelerin yerlerini tamı tamına bulmak gibi bir şey. Hem nesnenin kendisini hem de öbür nesneler arasındaki yerini.” Berger, olup biteni perdesi kaldırılan iki gözün, sanki her şeyi ilk kez görüyormuşçasına şaşırtıcı görüntülerle yüzleşmesi diye özetliyor. Açık (görünen) bir göze rağmen kapalı bir ortamdan nasıl çıktığını, hatta ışığı, renkleri ve nesneleri nasıl sıkı sıkı kucakladığını kendine özgü sakinliğiyle sunuyor. Eldeki, hepi topu yüz doksan dokuz satırlık iyileşme güncesi fakat kat be kat derin çağrışım ve anlamla bezeli. Elbette bakıp görebilenler için… [email protected] http://bulunmazali81.blogspot.com Katarakt/ John Berger, Selçuk Demirel/ Çeviren: Cevat Çapan/ Yapı Kredi Yayınları/ 64 s. eposta: [email protected] [email protected] İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına Orhan Erinç Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Yıldız Yayın Yönetmeni: Turhan Günay Sorumlu Müdür: Miyase İlknur Görsel Yönetmen: Dilek Akıskalı Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul, Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri, Hoşdere Yolu, 34850 Esenyurt İSTANBUL. Cumhuriyet Reklam: Genel Müdür: Özlem Ayden/ Genel Müdür Yardımcısı: Nazende Pal/ Reklam Koordinatörü: Hakan Çankaya/ Müşteri Temsilcisi: Ozan Altaş Tel: 0 (212) 251 98 74750 (212) 343 72 74 Yerel süreli yayın Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 1102 31 MART 2011 SAYFA 3