Katalog

‘Alacakaranlık’ dizisine dair eleştirel bir yaklaşım Alacakaranlık dizisi ve metinler arası okuma Günümüzde, insanın dış gerçekliğiyle kurduğu anlamlandırma ilişkisinde var oluş sorunsalını gündeme getiren öyküler, masallar ve söylencelerle değil, kitle iletişim araçlarının pazarladığı fantastik kitaplarla okura sunuluyor. Fantazyayı üreten ile tüketen kişinin ilişkisi biçim ve içerik olarak değişti. İnsanın dış gerçekliğine nasıl bakacağı, kitle iletişim araçlarıyla öğretiliyor ve çağdaş toplum yaşamında, mitolojik öyküleri tüketenlerin düş gücü evcilleştiriliyor. Ë Şükran KARA ydınlanma Felsefesi, us ile bilimi ilkece erek edinse ve kilisenin tüm değerlerini çürütmeye çalışsa da insanları korkularından arındıramadı; mitolojiyi, usun ve bilimin dışına çıkarmayı başaramadı ve ekonominin yasalarına teslim oldu. Aydınlanmacılardan Voltaire’in usun açıklamadığı kötülüklerin hep var olduğunu, iyi dünyayı umut etmek gerektiğini söylemesine karşın, Roussaeu insanın dünyadaki kötülükleri, zulümleri, yoksullukları insana açıklamak yerine Takdiri İlahi’nin işleri gibi saymanın doğru olmadığını, bu sorunların insan ile insan arasındaki ilişkilerden kaynaklandığını ileri sürdü (Oskay, t.y., ss. 209248). Mitleri konu alan fantastik kitapların genel anlamda kitle iletişim araçlarıyla, özel anlamda bilinç endüstrisiyle gençlere sunulması, okunma rekorları kırması, filme alınması, oyunlarının ve yan sanayinin yaratılması arasında nedensel bir bağ var. Reklamlarla sunulan gotik yazın örneği “Alacakaranlık” serisinde, hem kurt adam hem de vampir mitleri yaşadığımız döneme uyarlanarak güncelleşir. Meyer’in Yunan mitolojisini Eski Ahit ve Yeni Ahit mucize oyunlarıyla birleştirerek kurguladığı Kızıldereli Quileute kabilesiyle vampirlerin yüzyıllık savaşı ve Edward ile Bella’nın aşkı serinin temel izleği olur. Korku, endişe, gerilim, kan, ölüm ve ölümsüzlük sözcüklerine soy savaşı, Tanrısallaşmış lider, iktidar çatışması ve güç isteği eklenir. rilmiştir. Çiçek ile Edward’ın terk ettiği Bella arasında eğretilemeli ilişki kurulur. Üçüncü kitabın başlığı Tutulma’nın anlamı, dünyanın güneş ile ay arasına girmesi ya da ayın dünya ile güneş arasına girmesiyle meydana gelen durum. Başlığın hemen altında siyah üstünde canlı, parlak kırmızı, uzun, kalın bir kurdele görülür. Kurdelenin bir ucunun kıvrılmış, diğer ucunun tam kopmamış olması, Bella’nın iki aşk arasında yapacağı seçimin erken anlatımıdır. Kurdelenin uzun ve kıvrık ucu, Bella’nın Edward’a olan bitmez tükenmez aşkını; kurdeleye bir iki iple bağlı diğer ucu ise çocukluk arkadaşı kurt adam Jacob’a karşı beslediği sevgi ve koparmak istemediği arkadaşlık bağını simgeler. Serinin dördüncü kitabının başlığı Şafak Vakti, gün doğmadan az önce beliren aydınlıktır. Başlığın altında siyah kapak üstünde satranç tahtası ve iki taş görülür. Taş, kutsalın malzemesidir. Arkadaki kırmızı piyonun gölgesinde önde oldukça büyük vezir görülür. Hem piyon hem de vezir Bella’yı simgeler. Vampirleşmeden önceki zayıf ve güçsüz Bella ile piyon, vampirleştikten sonraki yüce ve güçlü Bella ile vezir arasında eğretilemeli ilişki kurulur. Kapak resmiyle başlık örtüşür. Şafak Vakti, mutlu sonla biter; Bella’nın bir vampir olarak yeniden doğuşunu gözler önüne serer. Görülüyor ki, serinin vazgeçilmez rengi siyah, kırmızıdır. Siyah, karamsarlığı, gücü ve dayanıklılığı; kırmızı ise aşkı, şehveti, kanı, ateşi ve gücü simgeler. OKUMALAR İki ya da daha çok metin arasındaki ortak birliktelik ilişkisi; metinlerarası ilişkiler, açık ya da kapalı olarak iki şekilde ele alınabilir. Alıntı ve gönderge açık metinlerarası ilişki sayılır (Aktulum, 1999, s. 93). “Alacakaranlık” serisi çeşitli metinlerin kesiştiği yerde bulunur; çok bilinen yapıtlara, Romeo ve Juliet’e ve Hayvan Çiftliği’ne açık göndermelerde bulunur. Alacakaranlık, Kitabı Mukaddes/Eski Ahit/Tevrat/Yaradılış 2:17’den alıntıyla başlar: “Ama iyiyle kötüyü bilme ağacından yeme. Çünkü ondan yediğin gün kesinlikle ölürsün.” Yaradılış söylencesini açıklayan ve destekleyen bu alıntı, bilinçli ve istemli anımsamadır. Bu alıntı, serinin konusuyla ilgili bilgi verir. Bella’nın neyin iyi neyin kötü olduğunu bilmesi, kurt adam Jacob ya da vampir Edward ile aşk yaşama ve ölümcül gerçekle yüzleşme ya da yaşamama seçimi, serinin temel izleği olur. A Stephenie Meyer SERİNİN YANMETİNSEL ÖĞELERİNİ OKUMA Yanmetinsel öğelerden başlık, kapak resmi, tanıtım yazısı ve diğerleri, metni anlamlandırmadaki rolleriyle metnin ayrılmaz parçaları olur. Bu öğelerden tanıtım yazısının altını çizmek gerekir. Kitabın arka kapağındaki tanıtım yazıları okuma özerkliğini engeller ve okuru etkiler. Serisinin ilk kitabı Alacakaranlık’ta, kitabın çok okunduğu konusunda ikna edici tümceler genç okura sunulur: “On Yılın En İyi Kitabı”Amazon. “Çok satanlar Listesinin vazgeçilmezi” Teen People. “Yılın Kitabı” Publishers Weekly. Arka kapaktaki resmin alt kısmındaki “ve Alacakaranlık beyazperdede” yazısı okuru beyazperdeye davet eder. Serisinin hem ön hem de arka kapağında çok satanlar listesinde olduğu vurgulanarak pazarla ma gücü arttırılmıştır. “Alacakaranlık” serisinin satış rakamlarının, Harry Potter’ın satış rakamlarına ulaştığı gazete sayfalarına düştü. İlk üç kitabının başarısının ardından Alacakaranlık yeni Harry Potter ilan edildi. “Alacakaranlık” serisinin ilk kitabını izleyen Yeni Ay, Tutulma ve Şafak Vakti, USA Today’in listesinde en çok satan kitap listesinde yer aldı. Serinin ilk üç kitabı filme uyarlandı. “Alacakaranlık” ürünleri satış rekorları kırıyor. Tıpkı Harry Potter gibi “Alacakaranlık” serisi gençlerde alışkanlık ve süreklilik sağlamak ereğiyle yazılmış özyeniden yazma örneği. Yapıtlar arasında çizgisellik, geçişlilik ve bütünsellik olduğu denli serinin başlıkları ve kapak resimleri arasında da çizgisellik ve geçişlilik var. Serinin ilk kitabının başlığı Alacakaranlık, gece ve gündüzün başlangıcından önceki zaman dilimi. Romanın ana kahramanı vampir Edward, alacakaranlıkta yaşamayı yeğler. Çünkü günışığında teni elmas gibi parlar. Serinin siyah ön kapağının üstünde soğuk ve beyaz tenli ellerindeki kan kırmızı elma, Adem ve Hava’nın yaradılış söylencesinde geçen yasak meyveyi çağrıştırır. Yasak meyve Edward ile Bella’nın aşkını simgeler. İkinci kitabın başlığı Yeniay’ın anlamı kitapta şöyle açıklanır: “Belki de bu gece ay doğmamıştı, tutulmuştu, ya da yeniaydı” (Meyer, 2009d, s. 68). Kapak resmine baktığımızda siyah üstünde boynu bükük beyaz bir çiçek dikkati çeker. Çiçeğin çizgileri kan kırmızısıyla belirginleşti Yeni Ay, Shakespeare’in Romeo ile Juliet adlı oyunundan bir alıntıyla başlar. Rahip Lawrence’ın sözlerine açık göndermede bulunur: “Şiddetle başlayan hazlar şiddetle son bulurlar. Ölümleri olur zaferleri, öpüşürken yok olan ateşle barut gibi” (s. 82). Bu alıntı, Edward’ın Bella ile olmasını engelleyen ölümcül gerçeklere karşın, Edward’ın dayanamayıp Bella’yı ısırması ve hazlarına yenilmesi ve bu konudaki derin iç çatışmaların yasak aşkın ve ölümün erken anlatımıdır. Serinin hem ben öyküsel anlatıcısı hem de ana kahramanlarından biri Bella, kendini vampir öyküsünün Juliet’i gibi görür ve Romeo ve Juliet’e defalarca açık göndermelerde bulunur. Alıntılar serinin aşk izleğine katılsa da Romeo ve Juliet’in aşkı, dinler tarihinde öldürmenin Tanrı ayrıcalığı olarak görülmesine karşın, intiharla sonlanır. Bella, kendini Juliet gibi görse de Renesmee’yi dünyaya getirirken ölmek üzereyken Edward tarafından vampirleşir. Jacob da Renesmee’ye mühürlenir ve hep birlikte yaşarlar. Vampirlerin ve kurt adamların kutsal kitabına göre kan yaşamdır, kan içmek yaşam biçimidir. “Kan yaşamdır” sözcesi, Stoker’ın Dracula başlıklı yapıtında da okurun karşısına çıkar: “Elbette İncil’deki deyişe dayandırıyorum, çünkü kan yaşamdır” (s. 312). Bella, iki aşk arasında Jacob’u değil, Edward’ı seçer. Bella, Kızılderili Quileute soyundan gelen, hızlı koşan, sürüsüyle telepatik ilişki kurabilen, doğaüstü özellikleri olan, masumları koruyan, sürüye ait kurt adam olmaktan memnun olmayan, kayalıklardan atlayan, motosiklet tamircisi Jacob’u seçmez; düşünce okuyan, doğaüstü hıza ve güce sahip olan, Hıristiyan, aristokrat, asil, zengin, Edward’ı seçer. Bella, okuduğu kitabın adını vererek, okuru metne gönderir, romantik konuların önemini ve değerini vurgular: Orwell’in tarihsel gerçeği eleştiren, 1940’lardaki “gerçek sosyalizm”in eleştirisi olan roman, Hayvan Çiftiliği’nin konusunu oldukça basit bulur. Komünizmi dert etmez: “Hayvan Çiftliği üzerinde çalışıyorduk, oldukça basit bir konuydu. Komünizmi çok dert etmiyordum. Müfredattaki yorucu romantik konulardan sonra oldukça iyi bir değişim olmuştu. Zihnimi meşgul etmeme yardımcı oldu” (Meyer, 2009d, s. 85). Romantik konulara dalan gençlerimizin “Alacakaranlık” serisinin romanlarını alması, filmlerini izlemesi sanal oyunlarını oynaması takı ve aksesuarlarını satın alması insanı hiç şaşırtmıyor. “Alacakaranlık” bir olay. ? KAYNAKÇA Aktulum, K. (1999). Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi Oskay, Ü. (t.y.) Popüler Kültür Açısından Çağdaş Fantazya Bilim Kurgu ve Korku Sineması. İstanbul: Der Yayınevi. (ss. 20248). Kitabı Mukaddes/Eski Ahit/Tevrat/Yaradılış 7:12. GÖNDERME YAPILAN KİTAPLAR Meyer, S. (2009a). Alacakaranlık. (5. bs.). (Hüseyin Baran, Çev.) İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Meyer, S. (2009b). Tutulma. (3. bs.). (Eren Abaka, Çev.). İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Meyer, S. (2009c). Şafak Vakti (Demet Adıgüzel, Çev.). İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Meyer, S. (2009d). Yeniay (13. bs.). (Öncü Saraç Tüzüner, Çev.) İstanbul: Epsilon Yayıncılık. Stoker, B. (2010). Dracula. (Zeynep Heyzen Ateş, Çev.). İstanbul: Artemis Yayınları. Shakespeare W. (2010). Romeo ve Juliet. (16.bs.) (Özdemir Nutku, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi. Orwell, G. (2001). Hayvan Çiftliği. (Celal Üster, Çev.) İstanbul: Can Yayınları SAYFA 13 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1069