Katalog

Hazırlayanlar: Nilay Yılmaz, Aytül Akal, Mavisel Yener, Çiğdem Gündeş, Mustafa Delioğlu. ÇOCUKGENÇLİK OKUMA Muhsine Helimoğlu Yavuz’dan çocuklar için İlyada ve Odise hattin Dilidüzgün, Yrd. Doç. Dr. Necdet Neydim, Arş. Gör. Canan Aslan’ın birlikte yazdığı, Anadolu Üniversitesi Yayınları’ndan çıkan “İlköğretimde Çocuk Edebiyatı” isimli kitapta “çocuk ve destan” başlıklı bölüme göz atalım. “Aslında destan türü edebiyat tarihi açısından önemli bir tür olmasına karşılık, çocuk edebiyatı açısından gerçekten önemli midir? Eğitimciler olarak bizi neden ilgilendiriyor araştıralım: Masallar da çocuklar için üretilmiş bir tür değildi. Masalların bugün çocuk edebiyatının önemli bir türü olmasının nedenini çocuğun düş dünyası ile masalın düş dünyasının ortaklığı olarak göstermiştik. Bir ölçüde bu tezi destanlar için de kullanabiliriz; ancak gerek içerdiği tarihi olaylar, gerek kullanılan dil, gerekse konularının güncel ve çocuğa göre olmaması destanları çocuklardan uzaklaştırır. Bununla birlikte, yeniden düzenlenmiş bazı destanları çocuklara anlatma yolu seçilebilir. Bunun gerekçesi olarak da destanların içindeki olayların somut ve bol olması gösterilebilir. Yani soyut değerlerden çok, bolca somut olayın geçtiği destanlar çocukların ilgisini çekebilir. Bunun ötesinde eylem yoğunluğu ve hareketlilik günümüz çocuğu açısından ilginç olabilir.”(s, 110) Muhsine Helimoğlu Yavuz, çocuk okuru ve onun gelişim basamaklarını çok iyi bilen bir araştırmacı, yazar olarak İlyada ve Odise’yi yalınlaştırıp özetlemiş; herkesin, özellikle de çocukların anlayabileceği biçimde yeniden yazarak bu kitabı oluşturmuş. Destan türünü, eğlenerek okunabilecek kitaplar sırasına sokuvermiş. Kitabın önsözünde çocuklara uzak olmayan bir dille mitolojinin, mitik anlatıların tanımı yapılmış ilkin; genel özelliklerine değinilmiş. Daha sonra, mitolojik anlatılar içinde dünyada en tanınmış olanı İlyada ve Odise’ye geçilmiş. “Milattan önce 8. Yüzyılda, Yunanlı halk ozanı Homeros’un yazıya geçirip kalıcı kıldığı bu destan, aynı zamanda insanların, ulusların birbirine benzeyen tarihlerinin ve yaşam serüvenlerinin bir yansımasıdır. Bu nedenle de yüzyıllardır okunan klasik bir eserdir. Özellikle Odise’nin Truva savaşından sonra evine dönüşünü konu alan Odise Destanı, hemen her insanın yaşam serüvenini simgeleyen olaylardan başka bir şey değildir.”(s. 11) Cumhuriyet Çocuk Kitapları’ndan çıkan İlyada ve Odise, iyi bir düzenlemeyle, özenle sunulmuş çocuklara. Yabancı sözcüklerin Türkçe okunuşlarıyla yazılması da çok doğru bir karar. Çocuk okur için metni somutlamayı önemsemiş Muhsine Helimoğlu Yavuz. Okuyacağı destanın gerçek dünyayla etkileşim içinde olacağını daha ilk sayfalarda okura kavratmış. “İlyada yani İllion, Truva’nın öteki adıdır. Anlamı ‘Rüzgârlar Kenti’ demektir. Günümüzden binlerce yıl (Yaklaşık milattan 1200 yıl) önce, bu kente verilen bu adın anlamı, şu anda da geçerliliğini korumaktadır. Çünkü Truva’nın bulunduğu Çanakkale ilimiz ve özellikle eskiden deniz kenarında olduğu bilinen Truva’nın olduğu bölge, yine tepelerinde ve deniz kıyılarından rüzgârların uğuldadığı, coşkun dalgaların kıyıları dövdüğü ‘rüzgârlı kent’lerimizden biridir. Orası ayrıca ‘Mustafa Kemal Ve Çanakkale Savaşları’ nedeniyle, yüreklerimizde yer eden yiğit kentlerimizden biridir. İşte, yukarıda sözünü ettiğim o binlerce yıl önce bu Truva kenti çok zengin bir kentmiş. Hazinelerinin ünü tüm öteki devletlerin gözünü kamaştırırmış.”(s. 17) Kitabın İlyadaİllionTruva bölümünde Paris, Tanrıların Düğünü ve Altın Elma, Paris’in Seçimi, Truva Savaşı Neden Çıktı, Güzel Helen, Truva Savaşı Başlıyor, Aşil ve Aşil’in Topuğu, Paris ile Memelaos Karşı Karşıya, Hektor’un Ölümü, Hektor’un Öcü, Helen’in Truva’ya İhaneti ve Truva Atı bölümleri yer alıyor. Troya savaşına katılan Odise’nin dönüş yolculuğunu anlatan ikinci bölüm çocuk okurlara serüvenlerle dolu, heyecanlı bir okuma sunuyor. Tepegözlerin yaşadığı mağaraya konuk olmak, sirenlerin karşı konulmaz şarkılarını duymak, tek başına denizle mücadele edip sonunda Kalipso adasına çıkmak ve Penelopi’nin Sırrı’nı öğrenmek için kitabı bir solukta bitirmek isteyecek çocuklar. Muhsine Helimoğlu Yavuz, Batı edebiyatının köşe taşlarından olan İlyada ve Odise’yi öylesine ustalıkla yalınlaştırmış ki, çocuklar için şiddet öğesi sayılabilecek satırlar elden geldiğince yumuşatılmış. Örneğin, özgün metinde Aşil’in Hektor’u öldürüp atlı arabasının arkasına bağlayarak sürüklemesi, ayrıntılarıyla anlatılır. Aşil, Hektor’un iki ayağını topuk bilekleri hizasından delip savaş arabasının arkasına boğa derisinden yapılma bir iple bağlayıp surların önünde çekip dolaştırarak Truvalılara gözdağı verir. Bakın bu bölüm nasıl sadeleştirilerek anlatılmış: “Aşil onu boynundan vurup yere düşürmüş. Sonra da Truvalıların tüm ricalarına karşın onun cesedini vermeyerek, arabasının arkasına takıp sürümüş. Bu olay Truvalılara çok büyük bir acı vermiş.” (s. 43) İlyada ve Odise’yi roman tadında okuyan çocuklar savaşların acımasızlığıyla ilgili düşünecekleri gibi aile bağları, insanoğlunun zayıf yanları, isyankâr tarafları, yazgı, yaşamölüm gibi konularla da karşılaşacaklar. İlyada ve Odise yaşamın özüyle ilgili ipuçları da barındıran felsefi bir yapıt olarak da değerlendirilebilir. Muhsine Helimoğlu Yavuz kitabı hazırlarken çocuk okurun ilgisini çekecek bir düzenleme yapmış ve mişli geçmiş zaman kullanmış. Böylece destanı masal söylemine yaklaştırmış. Çocuk okurun bu kitabı neden ve nasıl okuduğu önemli. Eğer dileği serüven dolu bir roman okumaksa aradığını bulacaktır. Bir masalsa istediği, bu okuma onu mutlu edebilir. Destan türüyle tanışmaksa ereği, aradığını bulmuş demektir. Kitabı farklı yönleriyle ele aldığımızda farklı bakış açıları yakalayabiliyoruz. Bu da İlyada ve Odise’nin varsıllığının yanı sıra, çocukları iyi tanıyan bir yazar tarafından sadeleştirilmiş olmasının getirdiği bir güzellik elbette. Yıldız Cıbıroğlu bir yazısında diyordu ki; “Homeros’un İlyada’sı bütün insanların kültür mirasıdır. Ama Avrupa’yla Asya’yı birbirine bağlayan Çanakkale Boğazı’ndan ötürü, bütün insanların içinde bizi daha da çok ilgilendirmektedir.” Cıbıroğlu’nun bu sözünü doğrulayan bir yaklaşımı var M.Helimoğlu Yavuz’un. Daha önce başka bir kaynakta rastlamadığım bir bilgiye bu kitapta rastladım. “M.Kemal Türk ordusunun başına geçip Anadolu’yu işgale gelen Yunan ordusunu İzmir’e kadar kovalayarak Ege Denizi’ne dökünce muzaffer bir komutan olarak ‘Hektor’un öcünü aldık’ demiş” (s.45). İnsanlık tarihinin önemli destanını, M.Kemal’in sözleriyle somutlaştırmak, öğrenciler için ilginç bir tarih bilgisi mayası olacaktır kuşkusuz. Kitabın arka kapak yazısındaki isteme katılarak bitirelim sözü: Tüm güneş gözlü çocukların Odise gibi, zorlu yaşam serüvenlerini aşarak büyük ve aydınlık okyanuslara ulaşması dileğiyle...? www.maviselyener.com Ë Mavisel YENER ürkiye’nin önemli halkbilimci yazarlarından olan akademisyen Muhsine Helimoğlu Yavuz, yeni bir çalışmasıyla çocuklarla buluştu. M. Helimoğlu Yavuz’un masallar, halk hikâyeleri ve efsanelerle ilgili çalışmalarını okuyanlar okurla sıcak bir iletişim kurduğunu bilir. Bu kez İlyada ve Odise onun yazı masasının konuğu olmuş. İtiraf etmeliyim ki, çocukluğumda elime tutuşturulan destanlar bana çok sıkıcı, uzun, karmaşık gelirdi. Metinde çok isim geçerdi, aklımda tutamazdım kim kimdir diye. Gelişim basamaklarına göre çocuğun okuma yolculuğuna bakarsak, bu yolculukta destanların nedense genellikle okul kitaplarında bulunabildiğince yer tuttuğunu görürüz. Çünkü çocuk okurun aradığı “eğlenceli okuma” yoktur onlarda. Nasıl olsun ki? Çocuklar için üretilmemiştir hiçbiri. Prof. Dr. Sedat Sever, Prof. Dr. Sela T *İlyada ve Odise/ Muhsine Helimoğlu Yavuz/ Resimleyen: Zafer Temoçin/ Cumhuriyet Kitapları/ 79 s/ 2010, 9+ Nilay Yılmaz İstanbul Bilgi Üniversitesi İnönü Cad. No: 28 Kuştepe/ İstanbul Tel: 0216 381 17 50 www.nilayyilmaz.com [email protected] SAYFA 24 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1066