Katalog

Enis Batur’un art arda ve birbirinden farklı türlerde ve oldukça hacimli iki kitabı yayımlandı (DoğuBatı Divanı 3 ve Noksan). Bu iki kitabın ardından “Enis Batur Özel Ansiklopedisi”nin, epeydir yeniden basılmayan ilk cildi Kediler Krallara Bakabilir‘in yeni baskısı yapıldı. Son olarak da “Özel Ansiklopedisi”nin sekizinci kitabı olan Hâneberduş’la bizlerle buluştu. Ë Onur ULUDOĞAN âneberduş hakkında cümle kurmaya başlamadan önce Enis Batur’un yirmi beş yıllık bir üretim sürecinin ürünlerini kapsayan “Özel Ansiklopedisi” hakkında birkaç hatırlatma yapmakta yarar var: “Enis Batur Özel Ansiklopedisi”, Kediler Krallara Bakabilir, Gönderen: Enis Enis Batur’dan denemeler Hâneberduş Batur, Kırkpâre, Kurşunkalem Portreler, Su, Tüyün Üzerinde Bekler, Yazboz, Gövde’m ve Hâneberduş ile beraber (şimdilik) toplam sekiz kitaptan oluşuyor. “Enis Batur Özel Ansiklopedisi” yazımı yatay bir doğrultuda ilerleyen denemelerin tematik olarak bir araya getirildiği ciltlerden oluşuyor. Örneğin, Kediler Krallara Bakabilir, 19841990 yılları arasında yazılan metinlerin toplanmasından oluşan bir ciltken, ansiklopedinin çok daha sonraki kitaplarından Yazboz, 19852001; Gövde’m 19892006 yılları arasında yazılan denemelerin bir araya toplandığı kitaplardır. Sekizinci kitap olan Hâneberduş ise 20042010 yılları arasında yazılan denemelerden oluşuyor. Yani burada söz konusu olan, bir tarafıyla iç içe geçmiş, diğer tarafıyla da yan yana duran ama sonuçta birbirini tamamlayan bir yazın projesidir. Ansiklopedi’yi oluşturan ilk yedi kitapta yer alan metinler teorik olarak “deneme” olarak kabul edilseler de kitapların üzerlerinde içindeki metinlerin deneme olduklarına dair bir not yer almıyordu. Hâneberduş, “Denemeler” alt başlığıyla yayımlanmış. Bu nedenle dizinin diğer kitaplarından daha ilk başta ayrılıyor. Bu ayrışma Hâneberduş’ta yer alan denemeleri diğer kitaplardaki denemelerle beraber değerlendirince daha da belirgin oluyor. Hâneberduş, “On Monolog” “Dört Seslenme” “Kovadolusu” ve “Anlatma Bana Atları!” isimli dört ana bölümden oluşmuş. On monolog, kitabın yarısını oluşturan on denemeden meydana geliyor. Bu denemeler, tanınırlık, polikronik, dalgınlık, takipçilik, eksantriklik, çalışkanlık, kötülük, uykululuk, ölümlülük ve ölümsüzlük üzerine içten bir dil kullanılarak yazılmış metinler. Metinlerde Enis Batur’un başından geçen ilginç olaylardan tutun da ölüm korkusuna kadar birçok ayrıntı mevcut. Bu durum, Hâneberduş’u ansiklopedinin diğer kitaplarından ayıran temel unsurlardan bir diğeri. Kuşkusuz ilk ye H di kitapta da Enis Batur biz okurlarına içtenlikle sesleniyordu fakat o kitaplardaki içtenlikli seslenmeler, anılan diğer kitapların, filmlerin, resimlerin arasında gözden kayboluyordu. Kitabın ikinci bölümü “Dört Seslenme” ile son bölümü “Anlatma Bana Atları!”, Özel Ansiklopedi’nin diğer ciltlerine daha yakın bir biçeme sahip. Özellikle, “Ünlemler Âleminden” ve “Beş + Bir Gürültü” isimli denemeleri okurken başlı başına birer cilt Enis Batur olsalardı ne iyi olurdu diye düşünmeden edemedim. “Kovadolusu” ise yazınsal ilmekler yoluyla birbirine bağlı beş denemeden oluşuyor. Bölümün ilk denemesi olan “İhsan Üren’e Mektup”, bir yazınsal tartışma metni gibi başlamasına rağmen konuyu genelde ağaçlara özelde ise zeytin ağacına bağlayarak bölümün diğer denemelerinin önünü açıyor. Enis Batur’un Özel Ansiklopedisi’nin hiçbir kitabını okumamış fakat “Necidir bu ansiklopedi?” diye düşünen okurlarsa, okumaya bu ciltten başlayabilirler. ? Hâneberduş/ Enis Batur/ Sel Yayıncılık/ 126 s. Ë İzzet Harun AKÇAY oman yazarı için güncel, yaşadığı dönemdir. Güncel ile bağıntıyı esas alan romancının yapıtlarında yaşadığı dönemin yansıması kaçınılmazdır. Çoğu romancı da kendi döneminden esinlenir. Bu, Türk ve dünya romanında genel durumdur. İlk romanı, Bay CH’yle Berivan Kaya da bu gelenek içinde hareket ediyor ve yaşadığı dönem ile bağıntı kuruyor. Bu bağıntı romanı Bay CH’nin gerçekçi akım içinde değerlendirilmesine temel teşkil ediyor. Hemen söyleyeyim: Bay CH aslında “Bay Kurnaz Şarlatan” demek. “Bay CH”, romandaki karakterlerden, Amerikanİngiliz sigara kartelinin patronunun popüler adı. “Crafty Ham”ın kısaltılmışı, “kurnaz şarlatan” demek. Romandaki güncel ile bağıntı, romanın düşünsel yanının toplumsal gerçeklik ile örtüşmesinden ileri geliyor. “Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler”, kapitalizmin temel ilkelerinden biri. Neredeyse yasal, meşru bir ilke. Azami kâr ve büyüme için her şey yapılabilir. Kapitalizmin kendi meşruiyeti bu. İnsaniyet mi? Ne önemi var! Önemli olan, ne olursa olsun, kâr ve para. Bu temelde, kapitalizmin kendisini gerçekleştirmesi tüketimle olur. Kapitalizm için, kapitalistler için tüketimde de sınır yok. Her türlü metanın en hızlı, en yaygın ve aşırı bir şekilde, neredeyse saçma mertebesinde tüketilmesi bu alandaki asıl amaç. Üretilen metanın tüketilmesinde son unsur insan olduğu için, metainsan ilişkisindeki haz, tüketim hazzı, bu romanın ana konusunu oluşturuyor. Bay CH, kapitalizm olgusuyla birlikte sınıf gerçeğine de değiniyor. 2008’de Amerika ve Avrupa’da ortaya çıkan, tüm dünya kapitalizmini etkileyen küresel ekonomik kriz, kapitalizmin ne olduğunu bir kez daha ortaya koydu. Kapitalizm üstüne tartışmalar yoğunlaştı. İnsanlığın büyük çoğunluğu ile çelişen, çatışan, insan ve doğaya karşıt bu üretim tarzı nedeniyle, ülkemizde ve dünyada bir avuç burjuva, insanlığın çoğunluğunu sömürüp baskı altında tutuyor. Bay CH, bu çıplak gerçekliği bize hatırlatıyor ve uyarıyor. Edebiyatımızda yeni insani, antikapitalist dalganın örneklerinden biri olarak kendini gösteriyor. Türkiye’nin en büyük on holdinginden biri, ülkedeki özelleştirilen sigara fabrikalarını satın almıştır. Sigara şirketi yeniden yapılandırılır. Öncelikli hedeflerden biri yeni bir sigara markası yaratmaktır. Holdingin patronu Holding Babası bu görevi, marka yöneti Berivan Kaya’nın ilk romanı R Bay CH Bay CH, düşünsel içeriği kuvvetli bir roman. Romandaki temel düşünce, ulusal ve uluslararası alanda günümüz kapitalizminin eleştirisi. Bay CH, sıradan bir ileti romanı değil. Düşünsel içerik oldukça sert ve gerçekçi olmasına karşın, bu aktarım ilkel biçimde yapılmıyor. Roman ve düşünce iç içe geçmiş. cisi, marka danışmanı, Amerika’dan transfer edilen Bahtiyar Bey’e verir. Bahtiyar Bey’in yardımcısı da reklam metin yazarı Sadettin’dir. İlkin İstanbul’da bir varoşta bu inceleme ve gözlem yapılır. Metin yazarı yoksul kökenlidir. Kendi akrabası olan bir aileyi birlikte gözlerler. Bu faaliyetin adı ruh avcılığıdır. Tüketimin öznesi olan kitlelerin ruhu ele geçirilmelidir. Varoş mahallesinden sonra ikinci durak akıl hastanesidir. Delilerin sigara ile olan ilişkisi gözlemlenecektir. Sigara, deliler arasında da aşırı tüketilen bir metadır. Sigara, tiryakilerin yaşarken karşılaştıkları birçok hastalığın önemli nedenlerinden biridir. Buna karşın bu öldürücü metanın üretimi, tüketimi ülke mizde ve dünyada çok yaygındır. Ciddi, büyük ve derinliği olan bir sektör oluşmuştur. Bu metanın, yani sigaranın insana doğrudan zararlı olduğu bilindiği halde üretimi, pazarlanması ve tüketimi insanlığın saçma yönlerinden biridir. Sona doğru, yerli holdingin istediği marka adı yaratılır. Marka adı, Holding Babası’nın çok hoşuna gider: “Ölüm.” Romanda ölüm sözcüğünün marka adı olması, yazarın bu buluşu kapitalistin pervasızlığını ortaya koymak içindir. Kapitalizm “Ölüm”ü bile marka yapar ve satar. Bahtiyar Bey şöyle söyler: “Ben bir marka yöneticisiyim! Bu, dünyanın en büyük görevlerinden biri. Biz olmasak dünyanın düzeni yürümez, dünya dönmez bile. Çünkü bu dünya almasatma üzerine kurulu. Biz olmadan patronlar birer zavallıdır… Fabrikalarında ürettirdikleri milyonlarca ürünü satamazlarsa ne olur? Ürünlerin altında boğulup kalırlar. Onlar çılgınca ürettiriyorlar; işte, benim kutsal görevim de çılgınca tüketmeyi sağlamak. Onun için buradayım, bu kutsal görev için!..” Marka sunum toplantısında önce Çinli marka yönetmeni, kendi marka adını açıklar. Türkçe, “Güzel Kadın”dır marka adı. Çin şirketinin öncelikli amacı, kadınların sigara tüketimini arttırmaktır. “İkinci olarak sahnede at koşturacak firma, bir Japon karteliydi fakat marka sunumu kartelin Rusya’daki tesisleri adına yapılacaktı. Markayı tasarlayan Rusya’nın ünlü bir marka danışmanıydı…” Onların marka adı ise “Yeni Hayat”tır. Rus temsilci, ülkesindeki dönüşümden ve yeni düzenden söz eder. Rusya’da yeniden inşa edilen kapitalizm, yeni hayat, bu markanın esin kaynağıdır. Üçüncü sunucu, Amerikanİngiliz tröstü”dür. Bu sunucu aslında Bay CH, kartelin sahibidir. Nutuk atar. Kendi markalarının adını açıklar: Ölüm. Marka adı budur. Ama bu ad, Türk holding için Bahtiyar Bey’in belirlediği addır. Ortalık karışır. Holding Babası isyan eder. Holdingden hisse verdiği Bahtiyar Bey kaçar. Amerikanİngiliz tröstü adına Bay CH, bu marka adını dostları vasıtasıyla ele geçirmiş, marka hırsızlığı yapmıştır. Özelleştirilen sigara fabrikalarının satışını iptal ettirecek, ele geçirecektir. Bu yeni şirketin başına da CEO olarak Bahtiyar Bey’i geçirecektir. Bay CH, Bahtiyar Bey ve Metin Yazarı’na iş teklif eder. İçeriği zengin, gerçekçi, merak ve gülmece unsurunu ustalıkla kullanan, akıcı dille yazılmış, bir solukta okunan Bay CH, iyi roman. Aynı zamanda kurnaz şarlatanlara bir uyarı gibi. ? Berivan Kaya Bay CH / Berivan Kaya / Berfin Yayınları / 156 s. SAYFA 19 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1086