Katalog

T 10 ARALIK CUMA ürkçe Günlükleri FEYZA HEPÇİLİNGİRLER elevizyonun girdiği yerde halk kültürünün özgün varlığını sürdürmesi çok zor. Çeşitli alanlarda yapılacak sözcük, türkü, masal, halk hikâyesi derlemeleri, bu açıdan önemli. Türkçenin bir zenginliğinin deyimler olduğunu biliyoruz. Deyim de genellikle sözlü kültür aracılığıyla edinilen bir söz varlığı. Genç kuşakların deyim bilmemesinin ana nedeni, çekirdek ailelerde büyümeleri, büyürken masal dinlememeleri. Çünkü çocuklar, kendilerine masal anlatan nineler ve dedelerle aynı evlerde yaşamıyorlar artık. Çanakkale Kitaplığı (ÇNK) Çanakkale Halk Kültürü dizisinin ikinci kitabı olarak “Masal Masal İçinde Çanakkale Masal İçinde”yi yayımladı. Masalları, “Ben bu kitabı, evrensel olanı anlayabilmek için, öncelikle kendi halkının kültürünü öğrenmesi gerektiğine inandığım, ülkemiz çocuklarına yazdım” diyen Ömer Gözükızıl dinlemiş, düzenlemiş ve yazmış. Okullarda tiyatroya yeterince yer vermiyoruz ne yazık ki! Oysa tiyatro, öğrencinin konuşma becerisi edinmesini, çekingenliğini yenmesini sağladığı gibi, yaşama her bakımdan hazırlanmasını da destekleyen bir sanat türü. “Birleşmiş Yazarlar Şairler ve Bestekârlar Derneği” yayını olarak çıkan, Aydemir Gezgin’in yazdığı “Kurtuluştan Bugünlere”, okullarda sıkıntısı çekilen, eksikliği duyulan, sahne oyunlarını içeriyor. Mehmet Sadık Bozkurt, bir tanesi de benimle ilgili olan anılarını öyküleştirerek kitaplaştırmış; adını da “Memleket Çok Laftan Battı” koymuş. Yeşim Demir, “Yaşadığın Hayat Kadarsın” adlı kitabını, “Bu kitap içde ukde kalmasın diye yazılmıştır. Kitap edebi bir eser olma yolunda kaygı taşımamaktadır” diye bir yüce gönüllülükle sunmuş. T Yazım Kılavuzu’nda “Eminönü’nü” diye madde var; Şehremini ve Rumeli ile ilgili not yok. Ana Yazım Kılavuzu ve Nijat Özön’ün Büyük Yazım Kılavuzu, üç sözcüğün de “’ni”li biçimini yeğlemiş görünüyor. Bu sözcüklerin ortak özelliği, bileşik sözcük olmaları ve belirtisiz ad tamlaması biçiminde yapılmış olmaları. Yani, “Eminönü”, aslında “emin+önü”; “Rumeli”, “Rum+eli”, “Şehremini” de “şehr+emini”. Belirtisiz ad tamlaması biçiminde yapılan bileşik sözcüklerin, artık ad tamlaması olmaktan çıktığı kabul edilip tek sözcük olarak benimsenmesine kadar geçen sürede sorun sürer. Bu sözcükler, ad tamlaması olarak değil, bağımsız ve tek sözcük olarak algılandıklarında iyelik eki, ünlüyle biten herhangi bir sözcüğe geldiği gibi gelecektir. Nasıl “Edirne’ye”, “Edirne’yi” diyorsak “Rumeli’ye”, “Rumeli’yi” diyeceğiz. TDK’nin önerdiği gibi, gidiş, olacak?” Muammer Sayman sormuştu; ben de yanıtlamıştım. Gerçi artık kimse mektup yazmıyor; ama yazmak isteyenin aklına takılırsa diye günlüklere de taşımayı uygun gördüm. Sayman, sorusunu, “Sevgili Ahmet, M / mektubun bugün elime geçti.” diye somutlaştırmış; “Bana küçük harf mantıklı geliyor. Çünkü Ahmet’ten sonra virgül var ve cümle devam ediyor. Alman dilbilgisinde de böyle” diye yorumunu da eklemişti. Mektuplarda seslenmeler (hitap), kaç sözcük olursa olsun, sözcüklerin hepsi büyük harfle başlanarak yazılır. Yani hitap kısmını bir çeşit başlık sayıyoruz. Sonra, Muammer Sayman’ın da dediği gibi, virgül konur; ama mektubun ana metnine geçildiğinde virgüle göre değil, hitap kısmının bir çeşit başlık olduğuna göre hareket edilir ve mektubun ilk harfi büyük yazılır. 15 ARALIK ÇARŞAMBA Kimi anılar bir miras olarak kulaktan kulağa aktarılmayı hak eder. Ankara’dan yazan Tüm Hukukçular Derneği Başkanı Av. Nail Alıçlı’nınki de böyle bir anı: “Hukuk Fakültesinde okuduğumuz yıllarda, kendi dersi olan Hukuk Tarihi dersi dışında bizlere genel kültür verme çabasını da iş edinen rahmetli öğretmenimiz (hocamız demeyi tercih ediyorum) Prof. Dr. Coşkun Üçok, basında sık sık düşülen dil yanlışlarını anlatırken, bunlardan birinin ‘istatistik’ sözcüğüyle ilgili olduğunu belirtmiş ve bu sözcüğü ‘istatistiki’ veya ‘istatistiksel’ olarak yazıp konuşmanın neden yanlış olduğunu anlatmıştı. Kökeninde bir Latince sözcük olan ‘istatistik’in arkasına Farsça şapkalı ‘i’ takısının veya Türkçe ‘sel’ ekinin getirilemeyeceğini, istatistik demenin zaten bu anlamları karşıladığını söylemişti. Örnek olarak da ‘jimnastik’ sözcüğüne bu eklerin eklenmesindeki gülünçlüğü göstermişti.” “Hiçbir şekilde bir dil uzmanlığı iddiasında olmamakla birlikte, yazmada, konuşmada Türkçenin düzgün ve güzel kullanımı için sürekli özen gösteren, bundan haz duyan bir yurttaş olarak, sevgili C. Üçok öğretmenimizin yukarıdaki uyarısını bir miras olarak taşıdım ve yeri geldikçe anlatmaya çalıştım” da diyor Nail Bey. Bu anısını benimle paylaştığı, benim de okurlarımla paylaşmama olanak verdiği için Nail Bey’e içten teşekkürler… 11 ARALIK CUMARTESİ Dr.Sedat Ongan, Vedat Milor’un ‘Şehremini’ye’ dediğini görünce dayanamayıp yazmış. Zaten “Rumeli’yi Neden Kaybettik” kitabının adındaki “‘Rumeli’yi’ sözcüğü üzerinde de düşünüyormuş. “Eminönü’ne, Şehremini’ne gittik, deriz” diye kendi görüşünü de belirtmiş ve sormuş: “‘Rumeli’yi’ mi demek doğru, yoksa ‘Rumeli’ni’ mi?” TDK’nin Yazım Kılavuzu’nda “Rumeli’yi” diye bir madde var; Eminönü ve Şehremini ile ilgili not yok. Dil Derneği’nin “Rumeli’yi” demeye doğru. “Nerede oturuyorsun?” sorusuna, orada oturanlar, “Şehremini’nde” mi diyorlar, “Şehremini’de” mi? “Eminönü’yü gördün mü?” sorusu mu daha doğal geliyor, “Eminönü’nü gördün mü?” sorusu mu? Bence değişim, tek sözcük olarak algılanmaya doğru gidiyor. Doğrusu da bu. Bileşik sözcük, nasıl yapılmış olursa olsun, (artık) tek sözcüktür. 16 ARALIK PERŞEMBE Joshua Bear, kendisine “Merhaba”sını sunan Tarık Emre’ye selamını iletmemi isterken bir yanlışı da düzeltmiş: “1956’da kurulup 1982 yılında Tarih, Felsefe ve Yabancı Diller Eğitimi Bölümlerinin YÖK tarafından kurulmasıyla lağvedilen bölümün adı ‘Beşeri Bilimler’ değil, ‘Beşeri İlimler’ idi.”? [email protected] [email protected] 13 ARALIK PAZARTESİ “Mektuplarda hitaplardan sonra virgül konur. Peki, mektuba başlarken ilk kelimenin ilk harfi büyük mü, küçük mü BULMACA Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru Hera Şiir Kitaplığı’nca yayımlanan Tamer Öncül’ün şiir kitabının adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı şiir kitabından bir alıntı ortaya çıkacaktır. 9 A 10 Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU 1 J 2 E 3 F 4 H 5 M 6 J 7 A 8 I G 11 F 12 E 13 E 14 E 15 G 16 K 17 G 18 G 19 B 68 4 E I. Tarkan’ın söylediği bir şarkı. 20 G 21 B 22 G 23 E 24 I 25 L 26 E 27 F 28 I 29 B 30 24 34 60 50 28 8 79 31 E 32 E 33 E 34 I 35 C 36 M 37 C 38 C 39 G 40 L 41 L J. Bir tür erkek deve. 42 C 43 E 44 A 45 D 46 B 47 D 48 E 49 B 50 I 6 64 1 E 51 A 52 E 53 L 54 M 55 M 56 D 57 G 58 G 59 B 60 I 61 K. Bağırsaklar. Tanımlar ve sözcükleriniz: 62 72 D L 73 63 K 74 D 64 E J 65 75 B 66 E 76 E 67 K 77 A 68 A 78 H 69 E 79 D 70 I A 71 E 73 16 76 A. “William ...” (“Sineklerin Tanrısı” adlı romanı da yaratan İngiliz yazar.) L. “Hüseyin ... Gürpınar” (yazar). 41 40 72 53 25 51 70 67 7 44 9 B. Sylvia Plath’ın bir kitabı. 63 47 69 56 45 62 F. Optik kaydırma. M. Yaratma, yoktan var etme. 21 46 65 29 49 59 19 E. Halk ağzında yaşayan ermişler topluluğu. 11 27 3 54 55 36 5 C. “... nişanı kalmamak” (Yok olup unutulmamak.) 66 61 31 13 74 75 52 26 2 12 23 33 G. İsviçre’de, Benau nükleer santralının bulunduğu komün. 38 37 35 42 17 10 58 57 15 22 20 18 39 D. Hızla, öfke ile ya da korkutmak için yaklaştırma, uzatma. 43 78 14 30 48 32 71 H. “... Kızkardeş” (Anton Çehov’un bir oyunu.) 1087. sayının çözümü: A. YAĞMURUN, B. AĞIR AĞIR ÇIKACAKSIN, C. ZİLKADE, D. SİDDHARTA, E. OBLOMOV, F. NUŞ, G. OLAY, H. RADİKA, I. ETİKA, J. MAKAL, K. ZULA, L. İŞKAL. Metin: “ Ve uzak, dokunaklı bir şarkı: Şimdi uzaklardasın... Yağmurlar hiç olmayacaktı sanki. Adalet Ağaoğlu” SAYFA 31 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1088