Katalog

T T 3 ARALIK PERŞEMBE İB kısaltmasını çok duyuyoruz son günlerde. Açılımı neymiş? Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı. “TB” kısaltması hoşa gitmediği için mi araya “iletişim” sözcüğü sıkıştırılmış? “Telekomünikasyon” varsa “iletişim”e, “iletişim” varsa “telekomünikasyon”a niye gerek olsun? İletişim sözcüğünün “telekomünikasyon”u tam karşılamadığı söylenecekse “uziletişim” diye bir sözcüğümüz de var, hem de çoktan beri. Böyle Fransızcasıyla Türkçesini birlikte kullanınca daha gösterişli mi oluyor? ürkçe Günlükleri FEYZA HEPÇİLİNGİRLER nin terinin gül koktuğunu söylüyor Nedim. Nafize Öztok Ankara’dan arayıp, “Sen böyle bir hata yapmazsın! Cumhuriyet, ‘huy’ diye yazmış; yanlış yazmış.” diye uyardı. Hatayı yapan, Cumhuriyet değil benim. lerinin yapısını; bu özcüklerin ekine, köküne nasıl ayrıN lacağını sormuş. 6 ARALIK PAZAR mıdır?” diye soruyor. Bu soru beni aşar. “Divanü Lügatit Türk”te “kültürdi” sözcüğü var. “Ol meni kültürdi.” örnek tümcesinde “güldürdü” (O beni güldürdü.) anlamında, “Ol at adhakın kültürdi.” tümcesinde ise “köstekletmek” (O, atın ayağını bağlattı.) anlamında kullanılmış. “Kilturmak”ın “kültür” sözcüğüyle bağlantısını saptayamadım. ocukluğumun büyükçe bölümünü geçirdiğim anneanÇ nemin evinde ne kitap vardı ne kitaplık. Elektrik ve su bile yoktu ki kitap ve kitaplık olsun. Tam karşımızda Cemil Beyler otururlardı. Cemil Bey, Gazi ilkokulunun başöğretmeniydi. (Sahi, “başöğretmen” sözcüğüne ne oldu? Niye “müdür”ü geçirdik onun yerine? Ne güzel bir sözcüktü “başöğretmen”!) Cemil Bey, Zeki Müren’in gözlükleri gibi yuvarlak gözlükler takardı. Karısı Şayan Hanım, sarı, dalgalı saçlı, alımlı bir kadındı. İki de oğulları vardı: Göker ve Göksan. İşte bu iki oğula alınan bir dergiye içim giderdi. Okumaları bitsin, bana da versinler diye dört gözle beklerdim. Verirlerdi. Tek satırını bile atlamadan okurdum. Şimdi yeniden görünce nasıl heyecanlandım. Yapı Kredi Yayınları, 3000. kitabını yayımlamış. Bu başarıyı kutlamak için, yayıncılık yolunun başındaki o güzel dergi anımsanmış ve 23 Nisan 1945’te çıkan ilk sayısının tıpkıbasımı yapılmış. İşte beni bu kadar heyecanlandıran dergi o: “Doğan Kardeş”. Genel Müdür Tülay Güngen, Onat Kutlar’ın unutulmaz öykü kitabı “İshak”ın, hepsi numaralanmış özel baskısının yanında göndermiş “Doğan Kardeş”i de. “50 Kuşağının ilk kitapları 50 yaşında” projesi içinde basılmış, pırıl pırıl bir kitap “İshak”. O kadar güzel ki kitaba uzanırken elinin yeterince temiz olup olmadığını düşünmek zorunda bırakıyor insanı. Lozan Mübadilleri Vakfı, Mübadelenin 85. yılı nedeniyle düzenlediği öykü yarışmasına katılan öykülerden yapılmış seçkiyi “Mübadele Öyküleri” adıyla yayımladı. “Önsöz”ünü ben yazmıştım. Kitabı yayıma hazırlayan Müfide Pekin, kitabın çok beğenildiğini, Özellikle “önsöz”ün Yunanistan’da yaşayan Rum dostlardan çok övgü aldığını yazmış. Umarım gönlümü almak için böyle söylemiyordur.? www.feyzahepcilingirler.com / [email protected] Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili Bölümü Çukursaray Binası Kat: 2, Barbaros Bulvarı34349 Yıldız/İst. urhan Aydın, “gündem, köken, gizem, biçem” sözcük 8 ARALIK SALI S 4 ARALIK CUMA on zamanlarda ve yine İngilizcenin etkisiyle yaygınlaşan, kalanlara değil, gidenlere de “hoşça kal” deme eğilimine günlüklerde daha önce yer vermiş; “’güle güle’nin nesi var?” diye de sormuştum. Av. Mehmet Önder, bir toplantıda bu kullanımı eleştirince, “Doğrudur.” denmiş kendisine; o da ısrar edememiş. “’Güle güle’yi söylemeye yeminliysek bari ‘hoşça git’ desek daha doğru olmaz mı?” diye soruyor. İngilizce konuşanlar, karşılıklı olarak “bye – bye” diye vedalaşıyor olabilirler. Bizim dilimiz veda sözcükleri bakımından çok daha zenginken “bay bay”lara özenip “güle güle, selametle, yolun açık olsun” gibi çeşitli veda sözcüklerimize neden veda edelim? gündem: (gündem) gün: ad kökü, dem (dam, tem..): addan ad yapan ek. (Eski Türkçede yordam; erdem, saydam, yöntem…) köken: (köken) kök: ad kökü, en (an): addan ad yapan ek. (oğulan > oğlan, eren, kızan, kolan, sapan…) gizem: (gizem) giz: ad kökü, am, em addan ad yapan ek. biçem: (biçem) biç: eylem kökü, am, em: eylemden ad yapan ek. (buram, tutam, dönem, kuram…) En çok “gizem” sözcüğünde zorlandım. Ne Muharrem Ergin’in “Türk Dil Bilgisi” kitabında ne de Prof. Dr. Zeynep Korkmaz’ın “Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi” (TDK Yayını) kitabında addan ad yapan “am, em” diye bir ek vardı. Oya Adalı’nın “Türkiye Türkçesinde Biçimbirimler” kitabında böyle bir ek vardı; ama bu ekle türetilmiş örnek sözcük yoktu. Üstelik Kubbealtı Lügatı’nda sözcüğün yanlış türetilmiş olduğu söyleniyor; “Türkçede isimden isim yapan em eki yoktur; giz+em şeklinde de türetilmiş olabilir.” deniyordu. Bu kez de “Türkçe Sözlük’ün Ters Dizimi”nde bu ekle biten Türkçe sözcük aradım. “Yeşile çalan mor renk” anlamında “göğem” (gökem) sözcüğünü buldum. Derken “görkem” geldi aklıma. Öyle ya, “güzellik” anlamındaki “görk” ad köküydü; “em” de tam aradığım yapım eki. Oh! yitler mi serpiştirsem acaba? “Takdir taktir” sözcükleT rini karşılaştırırken Nedim’in bir beyitini örnek vermiştim. ürkçe Günlükleri’ne arada bir Divan edebiyatından beEray Karınca, bir seminerde aynı gazelin ilk beyitindeki (“Haddeden geçmiş nezâket yâlübâl olmuş sana / Mey süzülmüş şişeden ruhsârı âl olmuş sana”) “hadde” sözcüğünün ne anlama geldiğini sormuş genç hukukçulara; pek bilen çıkmamış. Neden sonra biri, “Hani demirleri incelten bir alet vardı, o mu acaba?” gibi bir şeyler mırıldanmış. O, evet. Nezaket, zaten incelik demekken Nedim onu bir kez daha haddeden geçirip sevgiliye boy bos, endam; şarabı da şişeden süzüp sevgiliye kırmızı bir yanak yapıyor. Benim alıntıladığım beyitte de “Buyi gül taktir olunmuş nazın işlenmiş ucu / Biri olmuş hoy birisi destmal olmuş sana” derken gül kokusunu damıtıp sevgiliye ter, ucu işlenmiş nazı da mendil yapıyordu. “Hoy” sözcüğünü ben “huy” diye çevirivermişim. Olur mu? “Ter” demek. Sevgili 5 ARALIK CUMARTESİ “A man Tuzcu, “Kültür sözcüğünün Lügatı Çağatay isimli sözlükte geçen ‘kilturmak’ sözcüğü ile bağlantısı var I 3 A 4 G 5 H 6 H 7 A 8 H 9 7 ARALIK PAZARTESİ tatürk’e göre kültür sözcüğü Asyalıdır.” diyen Süley B U L M A C A Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru bir şairin adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı şairin “Divaneliğe Dönen Pergel” adlı şiir kitabından bir alıntı ve 1999 yılında kazandığı şiir ödülünün adı ortaya çıkacaktır. Dikkat: “B/11”, “Ç/48”, “I/78”, “M/71”, “Ö/33” ve “Y/37” harfleri ipucu olarak yerlerine konmuştur. 1 D 2 F 10 H 11 Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU tan yazar. B I 12 E 13 E 14 G 15 F 16 C 17 E 18 F 19 G 20 I 75 27 68 19 45 21 22 I 23 E 24 I 25 G 26 B 27 G 28 G 29 I 30 G 4 72 44 42 80 82 31 B 32 D 33 42 G 43 B 44 Ö 34 D 35 I 36 I 37 Y 38 F 39 B 40 E 41 A 30 14 50 25 61 28 H. “Anılar ve Düşünceler” adlı bir kitap da yayımlayan, SHP ve CHP’nin eski Genel Başkanı. G 45 G 46 H 47 I 48 Ç 49 C 50 G 51 H 52 I 53 F 54 H 55 D 56 B 57 B 58 H 59 H 60 C 61 G 46 8 6 5 59 62 F 63 F 64 H 65 A 66 D 67 I 68 G 69 D 70 I 71 64 10 51 58 54 72 G 73 B 74 F 75 G 76 I 77 E 78 Tanımlar ve sözcükleriniz: A. Madam Bovary’nin önadı I 79 C 80 G 81 E 82 G 83 M I. Kayısıya benzer bir meyvenin iki değişik adı. B 20 29 24 35 21 47 70 36 2 22 76 52 67 1034. sayının çözümü: A. MUHTE 7 65 41 3 B. Van’ın bir ilçesi. 60 16 49 79 D. İtalya’da, Po’nun kolu olan bir ırmak. 40 81 12 13 17 77 23 ŞEM GATSBY, B. UNUTULMUŞ, C. KAHİRE’NİN, D. ABİDİN DİNO, E. DARISI, F. DOOR, G. İLHAN İRE, H. MAHABHARATA, I. ERHAN. F. Tokat’ın bir ilçesi. 26 83 73 31 56 57 39 43 C. “En Büyük Ortak Bölen” (kısaltma). 34 69 55 66 32 1 E. İri yapılı. 15 38 18 74 53 9 63 62 G. “İmbatla Dol Kalbim” ve “Ona Sevdiğimi Söyle” adlı öykü kitaplarını da yara Metin: “Ateş gibi bir nehr akıyordu, Ruhumla o ruhum arasıdan, Bahsetti derinden ona halim Ahmet Haşim.” SAYFA 31 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1035