Katalog

Gorki’nin ‘Edebi Portreler’i... Bir çağı, bir ülkeyi ve dünyayı tanımak için Gorki, ‘Edebi Portreler’de yer alan 20 yazısında 11 Rus (Tolstoy, Tolstoy’un eşi Sofya, Dostoyevski, Çehov, Puşkin, Leskov, Korolenko, Blok, Andreyev, Yesenin, Prişvin), 4 Fransız (Balzac, Anatole France, Verlaine, Romain Rolland) bir Amerikalı (Mark Twain), bir Norveçli (Hamsun) yazarla Marks ve Lenin’i anlatıyor. Ë Öner YAĞCI “Edebiyat sorumluluk gerektiren bir iştir.” Gorki lkemizde daha çok, kuşaklar boyunca sevilerek okunan Ana (1906) adlı romanıyla tanınan Rus, Sovyet ve dünya edebiyatının büyük yazarlarından olan Maksim Gorki (1868–1936), yoksul bir çocukluk yaşayan, türlü işlerde çalışan, kendi kendini yetiştiren bir yazardır. Yaşamının bu serüvenini Çocukluğum, Ekmeğimi Kazanırken, Benim Üniversitelerim adlı yapıtlarında aktaran Gorki, siyasal düşünceleri ve edebiyatçı kimliğiyle 1905 Rus Devrimi üzerinde geniş etkileri olan bir aydındır. İlk öyküsü Makar Çudra’yı 1892’de yayımlayan Gorki Çarlık yönetimince birçok kez tutuklanır. Tarihsel olayların karmaşıklığını, çok yönlülüğünü gören Gorki, döneminin genç aydınlarının örnek aldığı bir yazar olur. Yönettiği yayınevinde Andreyev, Bunin, Çehov, Kuprin, Serafimoviç gibi gerçekçi Rus yazarlarının kitaplarını yayımlar. Devrim öncesi Rusyası’nın ağır rezilliklerini ve aşağılanmış insanların içindeki gücü gören Gorki, yapıtlarında özgür, onurlu insan idealini devrimciromantik bir biçimde aktarır. Yapıtları 1917 Devrimi’nden sonraki yeni Sovyet rejiminin simgeleri haline gelen, doğduğu kente adı verilen Gorki, Sovyet Yazarlar Birliği’nin kurucusu ve ilk başkanıdır. Romanları, öyküleri, oyunları, denemeleri, gazete yazılarıyla çok yönlü bir yazar olan Gorki’nin ilk romanı Foma Gordeyev’dir (1899). Üç Arkadaş, Artamanovlar, Klim Samgin’in Hayatı, Casus, Hainin Anası, Soytarı gibi romanlarının yanı sıra Bozkırda, İnsanlarımız, Yol Arkadaşı, 26 Erkek ve Bir Kız, Zulüm, Yaşanmış Hikâyeler, Mujik, Sıkıntı gibi öykü kitapları; Küçük Burjuvalar, Ayaktakımı Arasında, Düşmanlar, Yazlıkçılar adlı oyunları; Tolstoy ve Lenin’le ilgili yaşamöykü kitapları vardır. Tolstoy’dan Anılar, Gorki Lenin’i, Anlatıyor, Küçük Burjuva İdeolojisinin Eleştirisi, Amerika’dan İtalya’ya ise onun edebi ve siyasi yapıtlarından bazılarıdır. GORKİ’DEN ETKİLENENLER... Edebiyatın işlevi ve kuramı, edebiyatçının ve edebiyatın görev ve sorumlulukları konusunda, tüm dünya aydınlarını derinden etkileyen Gorki’den çok etkilenen yazarlar arasında özellikle Romain Rolland, Anatole France, Theodor Dreiser, Jack London, Stefan Zweig sayılabilir. Nâzım Hikmet’in Gorki için söylediği şu sözler, onun ne denli büyük bir yazar olduğu konusunda ufuk açıcıdır: “Yeryüzündeki bütün gerici kuvvetlerin, barış ve milli bağımsızlık düşmanlarının, faşistlerin ve her çeşit yalan Ü cı, düzmece demokratların en korktukları yazarlardan biri de Gorki’dir. Neden? Çünkü Maksim Gorki yalnız kendi halkına değil, bütün halklara yurtlarını, hürriyeti, barışı ve birbirlerini sevmeyi öğretir. Çünkü o, insanın, insanlığın geleceğinden, güzel günler göreceğinden emindir. Çünkü o, emekçi insanı, koluyla, kafasıyla çalışan insanı, yeryüzünün gerçek, biricik efendisi sayar. Gorki insanlar yaşadıkça yaşayacaktır. Çünkü yeryüzünün en büyük şairidir.” Edebiyat Yaşamım adlı kitabında (Payel Yayınları, 1978, Şemsa Yeğin) onun edebiyata ilişkin düşünceleri yer alıyordu. Nasıl Okudum Nasıl Öğrendim, Kitaplar Üzerine, Yazmayı Nasıl Öğrendim yazılarından onun edebiyat yaşamını öğrenirken, edebiyatın bazı sorunları ve bazı yazarlar üzerine yazılarından ve edebiyatçı dostlarına yazdığı mektuplardan onun edebiyatçı ve aydın olarak derinliğini ve müthiş insan sevgisiyle insanlık sevdasını okumuştuk. “Kitapları seviniz, onlar yaşamınızı daha çekilir hale sokacak, size dostça hizmet ederek, düşüncelerin, duyguların ve olguların dolaşık ve gürültülü karmaşasında yolunuzu bulmanıza yardım edecek, kendinize ve başkalarına saygı duymayı öğretecek, yüreği ve aklı, dünya ve insanlık sevgisiyle dolduracaktır… Kitapları seviniz, onlar bilgi kaynağıdır… Öyle bir dünyada yaşıyoruz ki, bilim adamları ve aydınların yazdığı insana değgin kitapları okumaksızın insanı anlamamız olanaksızdır… İnsanı insana en iyi yaklaştıran şey kitaptır…” diyen Gorki’nin, edebiyatçılara ve aydınlara yaklaşımını anlamamız için bir fırsat çıktı şimdi: Ayşe Hacıhasanoğlu’nun çevirisiyle yayımlanan Edebi Portreler. TARİHE DÜŞÜLEN NOTLAR Gorki, Edebi Portreler’de yer alan 20 yazısında 11 Rus (Tolstoy, Tolstoy’un eşi Sofya, Dostoyevskiy, Çehov, Puşkin, Leskov, Korolenko, Blok, Andreyev, Yesenin, Prişvin), 4 Fransız (Balzac, Anatole France, Verlaine, Romain Rolland) birAmerikalı (Mark Twain), bir Norveçli (Hamsun) yazarla Marks ve Lenin’i anlatıyor. Gorki’nin gözünden ¥ Tolstoy Dostoyevski Çehov Balzac SAYFA 10 CUMHURİYET KİTAP SAYI 965