Katalog

Oktay Sönmez'le kitaplarını konuştuk 'Yazmak, kıyısız denize ulaşmak gibi bir şey' Oktay Sönmez, denizlerin yazarı olarak ortaya çıktı edebiyatımızda. llk kitabından son kitabına deniz insanlarını anlattı bize. Kitaplarını konuştuk onunla. • Feridun ANDAÇ gerçek denızcı komutan, kaptan, makınc ya da guverte tayfası, genel anlamda gemı adamlan denızcılcr, denız AkMI emekçılerı, bu ınsanlar denı zın hem tanf edılmez guçluk lerını acılannı hem dc başka hıçbır meslekte bulunmaz mutluluklarını yaşayan, değıvmm tmliH IMYMIM U I şık uısanlardır Onların her kesımınde deni7in ve denızcı olmanın oluşturduğu bırıkım tum yaşamlarına sınen bır O7ellık olur çıkar Bu bınkım ve deneyımlerın bır ulus ça pında, toplumlar boyutunda, çağlar, yuzyıllarla boylenen uzun sureçler manlanydı Sonra delıkanlılık, o nt zaman den suzulerek gelen ve toplumun yapısına, gelec <*ğı bılınmcyen mibalır sevda, kızlar, bıreylenn davranış vc duşunuşlcrıne yerlehâld peşimı/ı bırakmayan ve poyrazdan, ka şen tortusuııa da "denız kulturu" dıyebdı rayelden açjğı kalmayan gcnçlığın ruzgârları nz Ben kendımce deni7 kulnırunu boylesıve onlarsız olmayanlar, kadınlar Ama ya7 ne kıymcdı bır tortu olarak, bın yılların dd maya ıten en belırgın duygu, go?lemleme ve mıtımından gelen değerlı bır bınkım olarak yoğun okumakla oluşan altyapının artık ıçı tanunlıyorum Bunun da kuşaktan kuşağa nıze sığmayan ve bu bırıkımlen bınlerıne taşınması once denızı yaşamak denı/cı ol goturmc, taşıma, daha da ıyı bır deyışle mak (uluslararası ve gerçek anlamında) "paylaşma" ıçgudusu Bunun her yazmaya sonra da denızı, denız adamlarını yazmakla soyunan ınsanda var olduğuna, var olması olur Yoksa her elıne mıkrofonu alan bır gcrektığınc ınanıyorum polıtıkacının bayramda seyranda "uç tarafı Sonra, dumanını en U7ak ru7gârlara kap denızlcrle çevrdı " tekerlemesını yıneleme tırmış ta uzaklardan çok açıktan geçen ge sı ıle değıl Karada yaşarken denızle dgdı ol mıler Kımseye tek kclıme etıneden arkala mak Bu dışkının neresındeyız dıyorsunuz rından bakar saatlerce nereye gıttıklerını duşunurdum Ufkun arkasmda kaybolduk Bunun cevabı ozetle şu Altını çızerek ları noktanın da otelerındekı dunyanın baş soyluyonım Denızedık dunyasının cn cskı ka yerlerını Benı denize ıten en guçlu şey uğraşlaruıdan bırı Savaşlar kadar eskı en bu sakJı o/leındır ablında a7indan Dunyada karayollan bılc yokken buyuk çaptAı ulaşımlar (ınsan/asker/goç İÇİMİZDEKİ DENİZ v b ) ve mallar denız yoluyla taşınırdı Dun Okumak gozlemlerınu ve yaşadıklarınızla yanın bdınmeyen yerlenne denızden gıdde 7engınlığı ıçenğıne bağlı olarak oluşan rek ulaşddı larıhın çağları kapayan bu dev altyapı ıçınızde bır denız oluşturuyor I erı fotoğrafında bı? yanı Turk ınsanı bu bağ dun Andaç buna "ıçdenız" dıyor kı bayıllamda ve uluslararabi denızcddcte bır şeyler dım Sonra bu denızc vc halta denulere bi yaptıksa vari7 ya da ne yaptıksa o kadarız ğanıaz oluyorsunuz O zaman elınıız kâğıda Bunun saptanması kolay Tarıhe çağlar boyu kaleme gıdıyor Bırılcrıne, hem de olduğun kımlerın denı/lerde neler yaptığına, ınsanlık ca çok sayıda ulaşmalısınız Bunu hıçbır şey ıçın ne katkıda bulunduğuna bakmak ycter durduramıyor ve ya7iyorsunıi7 lı KısacaM bır uğraşın bınkınıı, kultuıu yoksa o ış yoktur ya da o olçude vardır An Bcn yazmaya boyle ve çok erken başla latabdıyor muyum bdmem " dıııı ()kullarda duvar gazetelen çıkanrdık Bı/ım kuşaktakılcr anımsayacaktır Oralarda Yazdıklanmzda boylest bır yaklajtmın, çıktı ılk yazılarım Sankı ben değıl bır baş ınsantn denızle dtşkmnın nelert tçerdığının kası ya/mış gıbı duvara karşı durur, seçdmış bakı\ı var Cene de \unu sormak ısttyorum yazımı okur, heyecanlanırdım " Yazdıklanmzda yenıden ke^fettıklennız oldu "Denız okumaya çeşıtlı mu, hem denize hem de tnsanımıza gozlemlere, duçunmeye ve wnuç olarak da yazarak bır }ty "Olma7 olur 'Deniz uygarlıklaler uretmeye çok uygun bır nn beşlğidlr Onmu? Ln onemlı ortamdır,"dıyonunuz Anı lan yaratır. Değlsaptama denı $ikkültürdeğlşlm lar anijtırmalarla orulu kıta /ın ıçınde ya ve girlşimleri ile bınızda gezgmlıg'ımzın, denız şandan ya da besler. gellştlrir, lı n ntlıgın ya\anmı\ onta çok yayar" dlyor olaytn yanulartnı anlatıriı Oktay Sönmez. nız Btnktırdtklırımzt dontr f ktn htr bır \cyın yaztlabıle cegU.ni gosterıyorsunuz Denı zın/denızalıg'ın sorunlartnı dt nıze daır edılmeu gereken bır <,ok konuytt c U alıp ı^h dı nız Denız ıle kara arasındakı ılijkının çok ıçındesınız Pt kı, bız ulus olarak, uç yanı denızlı rle ^cvrtlt bır kara par çaunda yaşarken, bu ılı^kımn ntnundeyız nasıl bakıyoruz b ANILAllDA OEMİLER entz uzertne yaxan, duşunen, denızı yaşayan btmtntz Yaz dıklannıztn ve yaşadıklannızın damıtılmış yanını getırıp onu muze koyan "Acopulco'nun Işıklan" anıromanımz hem denızı hem de btr yertn/coğraf yanın anlamını anlatmaktadır bıze Demzle bulutfug'unuz ılk anlardan yola çtkalım O tlk denız ımgesının oluştuğu gunlere uzana Itm " Ilk denız ımgesının oluştuğu gunlen, bentm tutn çocukluk ydlanm ve o ydlann dunyası olarak ozetleyebılırım Bu dunya bazdarını hem de takma ısımlerı ıle hatırla dığım, şımdı çoğunun nerclerdc olduğunu bdmedığıın başka çocuklarla bır devlet me muru olan babamın tayınlen coğrafyasında kı kuçuk Karadcnız kasabalan Bu denız kı yıiarı dunyasında o zamanlar bembeya? kumlu ya da her bırı bır mucevher sankı renk renk çakıl taşları ıle kaplı koyiarı, o ne yapacağı bellı olmayan, ba7en bır şıır ba7en bır can pa/an olan Karadenız'e kaîa tutarak ıster gıbı duran kayalıklar Goğsunde bem beya7 bombalar gıbı patlayan denızlerc (de nızcder "dalga" detne/ler genellıkJe) bır başladı mı ba?en gunler suren buz gıbı Poy ra/'a (Ku/cydoğu), adı gıbı uğursuz, kotu ve dondurucu Karayel e (Ku/eybatı) karşı dımdık duran o gorkcmlı kayalıklar hâlâ ru yalarıma gııen o dunyadan resınılerdır Kc kcmc Adıl'lc, Hamal Delı Osman ın oğlıı Remzı ve Korkak Sulu ıle ta yukarılardan bu goruntııyıı gık çıkarmadan korku ıle ka rışık bır hayranlıkla seyredcrdık D yakın ılışkı ıçınde bulunan bır ortam olarak ınsanı ıç ve hatta goruncn dış/hzdcscl yapiM nı bde bıçımlendıren çok guçlu bır etken ol duğudur Bır Norveçlı, Danımarkalı ıle doğma bu yume Panslı bır Fransız'ın ya da Munıch'tekı bır bırahane, Moskova'da bır kurkçu dukkânı sahıbının her şeyınde goze çarpan farkldık bır denız ve denızcı ulkesmın kul turunde yaşayıp yaşamamaları, denızlı bır Dunyalan olup olmamalan de kcsın bağlantdıdır Yedı gobek denızcı adeden gelme Ce novalı ttalyan, Barselonalı balıkçı ıle Varşova'dakı fırıncı bu yuzden her davranışlann da tumuyle değışık ınsanlardır tnanmazsı nız ben kendım Berlın'de başka uyurum, Lızbon'da başka Denızın olduğu ve olma dığı yerde başka tıırlu olıınım Son beş altı yuzydın Anadolu uısanı, ol dum bıttım (Antık çağlar hanç) denize sırtı nı donmuş, daha doğrusu yaşamak ıçın denize ıtılnııs, denize nıecbur olmamış bır ın sandır Çıftçıdır, toprak adamıdır Denızcı ulkelerdekı, denızcı olmanm o dk ıvmesı "Ufkun ütelen" merakı olmayan bır tıptır Goçebedır, at ustundedır Dunyasında "ıç denızler" oluşmanuştır Hukukunıuza bde yansımıştır Osmanlı'da toprak sahıplen vasıyetlerınde arazderının "Lcb ı derya" de nızle opuşen parsellennı adeta mısafir evlat olan luz evlatlara, denızle dışkdı olmayan bolumunu soyunu surdurecek erkek çocuk lanna bırakırlardı Şımdı bde Akdenız, Ege kıydaruıdakı yuzydlık evlerın gırış kapdarı on yuzlen dağlara bakar, denız arkalannda dır hep Osmanlıda Dunyanın cn buyuk donanması, tersanelerı vardı dıyenler olacaktır Evct ama bu konu daha çok konuşulabdır Zaman yok Ozetle ınsan sosyal olmadan once ekonomık bır canlıdır Bızım ınsanımızın ckono mısınde denıze yer olamamıştır Anadolu toprağının zengınlığı ınsanını hep doyura bdmıştır Anadolu çırdçıprak Yunaniitan toprağı ya da kışlan asırlar gıbı uzun, ıklımı zor Ibkandınav ulkelerı değddı Anado lu'nun denıze hep uzak duruşu bundandır Boylece genel kural etkı/tepkı ve bunun sentezı bızmı ınsanımız ıle denız arasında ış lemesıne gerek olmamıştır" ANTİK BİR KENTİN ÖYKÜSÜ Kmdos'u anlattınız Antık bır kentın oykusunu Stzt bu kente goturen, antık dunya da gezındtren duşunce neydı^ Knıdos Guney kıydarırruzı tckne dc taş taş, kariş karış dolaşırken tanıştığım bır kent Daha doğrusu çok ozel bır lıman Me raklısı kıtabımı okusun Ama kısaca yanıtla yalım F vet eskı lonıa, Dorea I ykıa kıyıla rında, koylarında, lırnanlarında ydlardır ve hâlâ dolaşıyorum 1 ıman/gemı/gemıcı ııçlu su ve hepbinı ıçıne alan denı/, ıç dcnı/U rıne sığamayan, kurgu ıtelemelerı antık çağların gemdennde, Iımanlannda dolaşan denızde çektığı çdclcrı Kıııdob'ta uııutan bır gunıcı parçası olmak ıçın bana hep yetmıştır Knı dos, Antık ya/arlann dıle getırdığı gıbı "çıf te hmanlı Knıdob" bırbırıne ten> ıkı delı ruz gâr arasında bınlerce yıl, bunlardan bırın den kaçan denızlere kucak açtı Her çdeyı unutturan kıyıları, unlu şarabı ve tepelerden deni7e bakan, tum denızcılere cscnlıklı se ferler ddeyen tanrıça Alrodıt'ın unutulmaz yontusu de "Afrodıtc \ uplıa" Knıdos o gurdcrın dcı bın beş yuzyd once sının Sıngapor'u, ( ape lown u, Marsdyası, Ncw York'u konumunda vc oncmınde bır lımandı Bır bdım ve sanat merke/ı ayrıca 'Vengınler kulubu" gıbı bır kent devlettı Knıdos. hakkında tek bır kıtap lııç yapd madı ama antık tarıhın her sayfasında Knı dos geçcr Hem dc bu konııda heyecanlan maya hazır bır çılgın ıçın bır buru olağanııs tu olayın sahnesı ya da bu olayların dolaylı ve onemlı bır unsuru olarak ürncklcı bıı suru Jul Sezar'a "Martın on beşınden sa km" dıyen Artcmıdoros, yedı harıkanın bırı unlu tbkenderıye henerınuı mınıaıı Sostra tos Konopus yddızını ve yorungclcrını ılk saptayan Lodoxos tarıhte ycr almib. unlu Knıdoblulaıdan ba/darıydı " Antık dunyada denızın yerı/'anlamını dılı getıren btr bakışı da sunuyorsunuz Kent ler ve denızler Hunlartn buluşmasınt nasıl yorumluyorsunuz, kıntlerın gtlışmelırtndt hatta kurulmalarında denızın etkıu/yen K İ T A P ü denızc, çocukluğumun denızıne kuçuk kuçuk harıtalarda yerı olmayan çaylar dere kr kavuşurdu Dere ağzı derdık Ellerımızle taşların arasına saklanan balıkları kurbağa ları tutmak, yılanlan, "golıbıcc" denılen bır tur uiak boy karabataldarı taşlamak, kuş yu valarına tırmanıp yumurta avlamak, denızle buluştuğum ve ıçınde buyuduğunı bır dun yanın ımgesı nasıl olıır, ışte boyle kısacası Ru dunyanın renklerı dt var Bıtkı ortusu olan lıııdık yeşılı o kıibtal (o zamanlar) de nı/ın mavısı gunbatımlannda bın turludcn gecenın lauvcrdınc doğru renkler scnfonısı, buz renklı bır gokyuzu ışte boyle bır dun ya" Dı nızdı n kopmuyorsunuz ama denize kıyısı olan kcntten kopup bır ba$ka ktntf uzanıyorsunuz Karadtnız kıyıstndakı haya lın ızlcrmı yazıya taşıyor%unuz Bu duygunun oluşma yazıya donuyne stırtçltrınt gtlta g.tz Stzı ılkun yazmaya ıtcn duygu neydu "Ya/maya ıten duygu > Bırıncısı çok kılı kırk yaran vc dc galıba oldukça da guçlu olan bır gozlemleme duygusu tkıncısı de okuma yazmayı oğrenmekle bırlıkte başla yan VL gıttdtçc yoğunlaşarak buregelen "okuma" tutkusu Nat Pınkerten, Scherlok Holmcs, Tarzan daha sonra Mandrake, Kı zıl Maske, Baytekın, Zoro Çocukluğumda kı dunyanın okıımaktan gelen ılk kahra SAYFA 14 "Evct oyledır Hem dc çok oyledır Deni7de gezen ama bır turibt ya da yolcu gıbı değd orada yaşam kav gasını veren, denr/de çalışan, C U M H U R İ Y E T SA YI 7 8,