Katalog

Melih Cevdet Anday anılacakmış... Düşündüm, anılınca mı yaşar insan? Anmak, yaşatır mı onu? M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası M elıh Cevdet Anday, ? oldu mu yaşıyor m u tstanbul'a donun ce soluğu Akatlar Kultur Merke/ı'nde aldım, "Us talara Saygı" adı altında duzenle nen etkınlık dızısının ılkınde Melıh Cevdet Anday anılacak mış Duşundum, anılınca mı ya şar ınsan* Anmak, yaşatır mı însanın bu tutumu bır yucelt me elbette Andığı kışının değe rını vurguluyor, onıın anlaşılama mış, bclkı dc /amanında tam ola rak algılanamamış yanlarını orta lığa çıkarıp onu yenıden duşun memı/ı sağlıyor Bu yanıyla yal nız değerbılır değıl, yararlı bır tutum da aynı /amanda Ama anma etkınlığının guncel lığın paydasına dayalı sınırlı bır yanı var yıne de Sozgelımı scvdı ğımız kışılerle ılgılı anmalarımızı duşunelım, kaçımız dedesı, bu yukannesı ıçın anma etkınhğı du zenlıyor'' Oysa anne babalarla ıl gılı anmaları getırın go/unuzun onune, ne kadar çok1 () halde bız tanıdıklarımızı anıyoruz, tanımadıklanmızı ısc duşunuyoru/, eğer duşunulecck bır yanlan varsa kuşkusu/ Dıl Derncğı, ycnı basımını ya yımladığı Turkçc Sozluk'te (2005) "anma' so/cuğunun kar şılığında şu açılımı getırıyor 1 Bırını ya da bır şeyı akla getıre rek sozunu ctme 2 Olmuş bır ın sanı anımsamak ıçın yapılan to ren Elbette anımsama, anma da bır duşunme bıçımı, bundan kuşku duyulabılır mı' Ne kı, kı şıyı anmak, onu duşunce olarak var etmeye yetmıyor Ama du şuncclerıyle on açmışsa eğer, o zaman ış değışıyor, bu duşunce ltnyle etkısını surduruyor kışı anılmak, anımsanmak yerıne Bu açıdan bakacak olursak, Melıh Cevdet Anday andmadı da duşunuldu o gun, dıyeceğım ol memıştı de, ışı nedenıyle geleme mıştı sankı bu toplantıya, bızse "Melıh Cevdet Anday" adı ya da kavramı altında usumuza nelerı gctırebıleceğımm, getırmemız gerektığını duşunmeye koyul muştuk hep bırlıktc, saloncak Ne yalan soylemelı, bunlan, etkınlığe, bır konuşmayla katılan Mehmet Zaman Saçlıoğlu'nun soyledıklennden sonra duşundum hep Şoyle dedı toplantıda Saçlıoğlu "Melıh Cevdet An day'ın bır denemesı var, 'Sanat Nedcn Gereklı' Her yıl, bu de nemeyı oğrencılenme odev ola rak verıp, bunun uzerınde du şunmelerını ıstıyorum " Eve donunce buldum o denemeyı, Açıklığa Doğru'nun (Adam, 1984)ıçınde Ilkkezbu kıtapta yayımlanmış U7unca (31 s ) bır deneme Anday'la yaşamanın anlamı penceresınde bır seyırıp bır yok olan guzun gok kuşakları arasında yıne bır duşunce şolenıne buyur ettı benı, oku dukça okudukça guze lım dcnemelerını Meğer nc ozlemışım bu denemelerı ben Cumhurıyet'tekı cunıa ya7iları sonradan buna eklenen salılar burnum da tutcr olmuş Duşunce şolenı de dım ya abartmış değı lım Hadı buyurun, sı/ deyanaşın bırlıkteya rarlanalım bu şolen sol rasından " '^>aır' demek, 'bılen dcmektır, poet' so/cu ğu ıse, Yunanca kokenınde yapı cı' anlamına gelıı / Sanat' doğasal değıl de toplumsal bıı olay olduğuna gore onun mutla ka bır gerekscmeyc karşilık duş mesı gerekır Hatta, ılcrı gıderek dıyebılırız kı, seslendığı bır alıcı olmasa da, sanat ınsan ıçın yıne de gereklıdır ( ) Kımılerınm para, un elde etmek ıçın yalancı sanat yapmaları onların bıle sa natın va/geçılmezlığıne ınandık larını gosterır ' (10) 'Doğayıtak lıt bır ıçtepı olabılır ama sanat bununla yetınemcz, oluşama? Sanat ıle uğraşanlar onda hep toplumsal yanı gormuşlcr, onda kı toplumsal ıçenğe onem ver mışlerdır' (12) 'Yaratıcı, sanatı aracüığı ıle, hem kendını, hem de alıcıyı ya ratmaktadır Burada sanat der ken suruyu tek'e ındırgemeyı, doğayı modelleştırmeyı, yabancı lığın yerıne bıreyı geçırmeyı anlı yorum " (14), "Tutankhamon'un resmı, Eıravun ıçın mı, yoksa ıcs sam ıçın mı vazgeçılmezdı (ge reklıydı)? ( ) Ikısı de, sanatla bırlıkte, ılk kez bırey, ıkısı de, sa natla bırlıkte, hem soyutlanmış, hem somutlanmış / ( ) Yara tıcı toplumlaştıkça, toplum bı reyleşır Buna teklık bırlık karşıt hğtnın bırlığı dıyebılırı/ " (17) " îster geleneğın buyruğun da olsun, ıster kendını ozgur duysun, sanatçı hep bır gerekse meye karşılık duşmuş ve gorevını (gızlı, açık) kışılığı ıle yapmıştır ( )/( ) Mısır kralı olumsuzlu ğunu sağlama bağlamak ıçın yap tırmıyordu yonutunu Insanlann varoluşlarını tanıtlamak ıçın sa natçı gerekıyordu " (19) T ı r a vunlar, varlıklarının nedenını duşunebılıyorlar, oldukten sonra cennete gıtseler bıle yıne de bu varlığın, bu 'bıreyın' ortadan sılı neceğını duşunmek onlan baş kaldırmaya ıtclıyordu Çunku bı rey demek, her şey demektı onlar ıçın Gunluk basıt yaşam dav ranışlarının ortadan kalkmasın da, duşunduklennın bırdenbıre yok olmasında ne gıbı bır gız bu SAYI 822 rosu uzerıne Adam Sanat'ta, kısa oyunları uzerıne ıse "Kitaplar Adası"nda yazmıştım da, dene melerıne gelmemıştı sıra Bundan sonra arada Melıh Cevdet Anday denemelerıne de go? atalım ıstıyorum bırlıkte YAŞAYADURAN MELİH CEVDET Melıh ( evdet Anday'ı anma etkınlığının u/erınden gunler geçmıştı, oraya buraya dağılmıştı etkınlığe katdanlar, ış gııt peşın de lum bılır ncrclere savrıılup gıtmışlerdı, ama ben Melıh Ccv det'ı duşunuyordum Nasıl m P Onun yazma bıçımının ıçıne sı zarak, denemelennı yapılandır ma kavrayışının gızını ço/meye çalışarak Onu, ışını bıtırmış bırı olarak anmıyorum ben, açıktan açığa boğuşup dıdışıyorum onunla, çunku onu duşunuyorum, onun duşuncclerını okuyor, yıllar on tesınde dılc gctırdığı bu duşun celerı onunla tartışmaya gırışıyo rum Duşunme cylemı konu, olgu kavram vb bır ' şey' e dayanıyor, bır yonteme bağlı, dızgesel so nuçlara varıyor O zaman onun one surduğu duşunceden kalka rak bır çıkarımda bulunabılıyo rum O halde yaşıyordu Melıh Cevdet Anday Yoksa duşuncele rı bunca etkılı olabılır, Mehmet Zaman Saçlıoğlu'nun her yıl yc nıden yenıden amfılerı dolduran oğrencılerı arasında bıı duşunce lerınden oturu çımlenıp fılızlcne bılır mıydı J Yaşayaduran bırını anmanın anlamı da burada aranmalı ışte1 Sokratcs'ı ya da Yunus Emre'yı anmak ne anlama gelıyorsa Me lıh Cevdet Anday'ı anmak da bu na denk bır tutum 1 Duşuncelerı nı, yaklaşımlannı, kılgılarını gu neşe çıkarıp gozden geçırmek onun, sonra da bunlarla yatıp, usul usul gevışını getırmek Demek kı ben, 31 Ekım'de gerçekleştırılen bu anma toplan tısının ardından gunler, hatta haftalar sonra tstanbul'un dışın da yıne dc Melıh Cevdet'le bır Iıkteydım Bu yazıyı da onunla çıktığımız yolculuğun ardından Istanbul dışında yazmaya çalıştı ğımı soylemelıyım Şu Saçlıoğlu da ne yaman adam 1 Yazının kışkırtıcısı oldu ğu ıçın soylemıyorum bunu yal nızca, otesınde artık yolculukla rımın olmazsa olmazına donuşen dızustu bılgısayarımla da benı 1 buluşturmuş bır can dost o Arayıp en uygun koşullarda edınmemı sağiadığı F klavye dı zustunu, ustehk kılometrelerce oteden getırışmı nasıl unutabılı rım onun? Yolculuklarımda, konakladı ğım kentlerde, konuklandığım ortamlarda okurdum ?aten, ama bu kez enıkonu yazmaya da ko yuldum, hem de ne yazmak1 Son aylarda yazılarımı hep dışarıdan gonderıyorum neredcyse îstan bul, uğrak yerı olup çıktı, ustehk surecek bu Yıne dışarıdayken boyle, Sulhı Dolek'ı yıtırıverdık, yaşıtımdı, kendımı yıtırmış gıbı oldum, on ca ıstememe karşın cena/e tore nınc dc katılamadım ustehk Ne denebılır boylelerı ıçın'' Oldu dıyorlar ya, o da bır yaşaya duran aslında Sahı, baştakı soruya donehm mP Melıh Cevdet Anday, oldu mu yaşıyor m u ? l SAYFA 23 lunabıleccğını oğrcnmek ıstıyor lardı ( ) Boylccc sanat yapıtı genel ı anlatmaktan uzaklaşabılı yordu (20) Insanm, varoluşunu algılama sına, dın, relsefe bılım değıl, yal nızca sanat neden olmuştur Ma ğara resımlerı bunun tanıtıdır Insanın en buvuk getcksemesı olan yaşamın bılıncıne varma sı'nı sanat sağlamıştır Bu bılınç ıse hıçbır turlu yarara dayanmı yordu ( ) Sanat yapıtı hem duşunulmuş'ten olmuş olan a atlar htm dc ben ın etkınlığının bıı uıunuduı hatta hem 'yaşan mış hem kavranmış bır nesne dır, hem olgu, hem gorungudur Deneyustıı algı ıle yargılamasız bılınç bır aradadır onda duşun ce ıle evrenın doğıııdan bırlığıdır o Bu bakımdan, bılımı vc telse feyı aşar (21 22) ' Sanat hıçbır zaman bugunku kadar gereklı ol mamıştır Bu butun çağlar ıçın geçerlı " (25) "(Sanatçı) bı zım yaşamımızı somutlar Olum lu ve olumsuz olandır o, yuzu bı 7im yu/umuze, dılı tanrıların dı lınebenzeyen " (37) DÜZYAZI SORUNSALI BAĞLAMINDA DENEME Melıh Cevdet Anday, "dene me" ıçın şoyle bır betımleme ge tırıyor " 'Deneme' turu, ınsanı ve doğayı ozgurce tanımayı, top lumsal onyargılardan, dogmalar dan bağımsızlığı, kendını pekyu rekle ele almayı, aklın ışığından başka yol gosterıcı tanımamayı, kcndıne ınsanlardan bırı dıye bakmayı, alçakgonulluluğu, kışı oğlunun hangı durumda olursa olsun bır hamurdan yapıldığı ınancına dayanan bır ınsancıllığı ve kuşkusuz halkça konuşmayı gerektırır " 08) Denemeye buradan baktığı mızda yazınımızda hemen ılk sı rada anılması gerekenlerden bırı Melıh ( evdet elbette Ama dene melcrının hıçbırınde gorunmu yor o, daha doğrusu one çıkmı yor Bılgın, ama bılgılerıne değıl de bırıkımıne dayanıyor yıne de, oğretmen, ama duruşu, bundan alabtldığıne uzak, oğrencı san kı Aydınlanmanın otekı dene mecılerı, eleştırmenlcrı gıbı tıpkı Onlar da boyle değıller mıydı? Ataç, Eyuboğlu, Azra Erhat, Vedat Gunyol, Memet Fuat, Asım Bczırcı, Nermı Uygur, Salâh Bır sel Bır tutum bu, en başta aydın lanmacılara ozgu bır tutum Ay dınlanmanın dcğennı bılen, bu anlamda f umhurıyete, Ataturk'e gonul borcu duyan yazıncılann tutumu Nıtekım Melıh Cevdet de bır "duzyazı sorunsalı" bıçımınde alıyor konuyu " Batı duşuncesı (ve Batı ya zını) yenıçağa uygun kımlığını bulmak ıçın, ınsanı ve dunyayı dogmalar, dınsel duşler açısından değıl, akıl yolu ıle tanımaya yo nelmıştır Boylece kendısı uzenn de duşunen ınsan, donmuş kalıp ları kırarak ozgurluğunu ve bu yoldan da yaratıcıhğını tanımış tır " (39), " Turk duşuncesı, Batı Ronesansından sonra da, daha ıızun sure bağımsızlığına kavuşamadan, başka bır deyışle, ulusallaşamadan, ummetçıdınsel kımlığı ıçınde kalmış, demek onu etkıleyen Islam felsefesı Ronesansa çıkamamıştır Bundan otu ru de bızım, Montaıgne'ın ıçınde bulunduğu koşullara varmamız gecıkmıştır " (40), " Yazınımız, Turk duşuncesının de elbette ge rektırdığı kendı Ronesansına de ğın, akılcılık, bağımsızlık, ozgur luk, ınsanların eşıtlığı temelıne dayanan ınsancılık gıbı nıtelıkle re, uzak kalmıştır ( ) Yenıçağ duşuncesıne dayanan, onun top lumsal ve felsefı nıtelıklennı taşı yan yazınımızın doğuşunu, Cum hurıyet donemı ıle bır saymak bana kaçınılmaz bır zorunluluk olarak gorunuyor" (41) Melıh Cevdet Anday'ın deme lerını okumadan onunla aynı ev rende yaşamak bır trajık çokuntu gıbı gelıyor bana Bu yazı, onun denemelerıne gırış bağlamında alınsın ısterım Daha once tıyat SANAT NEDEN CEREKLİ' Aldım kıtabı yanıma, yollara duştum yıne, tstanbul'un dışına Ruh ustam, us ustam, upustam Melıh Cevdet Anday, otobusun C U M H U R İ Y E T K İ T A P