Katalog

Alımlama dizisi tiyatro île sürüyor Tiyatroda alımlama Zehra ipşiroğlu'nun babası Mazhar Şevket ipşiroğlu'nun anısına annesi Nazan İpşiroğluyla birlikte dört yıl önce yayımlamaya başladıkları Alımlama dizisinin üçüncü kitabı tiyatroya ayrıldı. Dizinin bundan sonra yayımlanacak olan kitabı ise Özkan Manav ve Mehmet Nemutlu'nun hazırlayacağı müzik alımlamasına ayrılacak. • Zehra İPŞİROĞLU abam Ma/haı Sjevku tpşıroğ lıı nıın anısına Nazan lpşıroğ lu yla bıılıktL dort yıl once va yımlarnaya başladığımız Alımla nıa dmsının uçııntu kıtabını tıvatrova avırdık Dı/ının bundan sonra vayınmla nacak olan kitabı ısc Ozkaıı Manav ve Mchmu Nımutlu nıın hazirlayaıağı mu zık alımlamasına aynlatak 2000 vılında çıkan ılk kıtap 'Alımlama Boyutları ve Çeşıtkmelerı Resım iesım sanatını ıçerıyordu Nazan ipşiroğlu'nun kaleme aldığı bıı kıtapta yeılı ve yabancı çağdaş ressamların yapıtlarından çeşıtlı ornekler sunularak, hem rcsım aJımlama sının boyııtları ve çeşıtlemelen ırdelenı vor hem de muzık ve resım arasındakı ılışkıleı uzerınde duıuluyoıdu Benım yazdığım ıkıncı kıtap Alımlama Boyutları ve Çeşıtlemelerı' yazın alımlamasına ayrıl mıştı Çağdaş Tıırk yazınından seçilen farklı yapıda olan çeşıtlı yazınsal onıek lerle yazın alımlamasının ozellıklerı goste rılıyordu Uçuntu kitabı tiyatro alımla masına ayırmamızın nedenı, tıyatronun hem gorsel hem de ya/ınsal ozellıkler ta şıması değın bırbınnden farklı tiyatro anlayişları ve bıçemlerı aynı anda gundeme gelıyor Fıyatro yaşamındakı bu çokseslılık alımlayandan etkın bır katılım beklıyor Oncelıkle alımlayanın yazının boyundu ruğunda gelışen benzetmecı nyatro anla yışınm koşullanmışlığından butunuyle kurtulması gerekıyor Çunku ızleyıcının kendını kaptırabıleceğı bır yanılsama dunyası gosterılmıyor artık AUMLAMA SURECİ Ne ozdeşleşebıleteğımız duygularını, yaşantılarını paylaşabıleeeğımız kışüer ne de kendımızı kaptırabıleceğımı? olaylar dızısınden soz edebıhrız gunumuz tıyat rosunda Izlevıtı yaşadığımız getçcklere oykunmeyen onıın benzerı bır dunya ya ratmaya çalışmayan yalnızca gerçtklere gonderme yapan bır sahnekmeyk karşı karşıya Bu sahnelemenın kendıne ozgu bır dıh yapısı ve anlatımı var lzlevıcının bu dılı anlayabılmesı ıçın sahne tasarı mından ısıklandırmaya, oyunculuktan muzığe değın sah nedekı tum goster gelen bır bır ço zumlemesı gerekı yor Bu surcç ıçınde salıneyle arasında yoğun bır dıyalog oluşuyor Once gor me, duyma ve gor duklerını ve duv duklarını bağlantıla n kurarak duzenle me ıle başlavan bu dıyalog somlarla aşama aşama gehşı yor Alımlama sure cı ıçınde ortaya çı kan heı soru, alım layanın yenı bağlantılar kunnasını, yenı bır şeyler buJgulamasını sağlıyor her yenı bıılgu yenı sorulara yol açıyor, boylete sahnedekı gostergeler yavaş yavaş ço zumlenerek, bağlantılar çıkarılarak oyu nun başlangıç aşamasına, yonetmen ve oyuncıdarın nasıl bır duşunsel tasarım dan yola çıktıkları aşamaya değın varılı yor Bu aşamada sabneleme dışı bağlantı lar da, orneğın sahneleme yazınsal bır metne dayanıyorsa, metnın oyku ve soy lem duzlemındekı ozellıklerı, gonderme alanları, duşunsel boyutu yazarın ıletısı ya da ıletılerı, dığer yapıtları ve belkı de yaşamı da onem kazandığı gıbı aynı yapı ta getırılen farklı sahne yorumları da gundeme gelebılıyor Butun bunlarda amaç ızledığımız sahnelemenın ozellıklerıne ve hangı bağlamda, nasıl oluştuğuna ışık tut mak Eleştırel yaklaşım da, yanı ızledığı mu sahnelemenın ne denlı kendı ıçınde tutarlı olduğu, nercde nasıl eksıklerın ya da engcllerın oluştuğu ancak bu uzun ahmlama surecının son halkasını oluştu ruyor 'Tiyatroda Alımlama' kıtabında alımla nw boyutları ve çeşıdemelen farklı sahne leme orneklerıyle gosterılıyor Sahneyle aramızdakı dıyalog sahnelemenın ozel lıklerıne ve bıçemıne gore değışkenlık gostereıektır kuşkusuz Sozgelımı gucu nu yazından alan bır sahnclemede ıster ıstemez sahnelemenın dayandığı yazınsal metın on plana geçecektır Buna karşılık oyuncuyu eksen alan bır sahnelemede alımlama surecı ıçınde oyunculann gos 763 terdığı performans ağırlık ka/anacak, bu nun ardında ne tur bır ekıp çalışması ol duğu, nasıl çalışıldığı ve ne yapılmak ıste nıldığı ırdelenecektır Ya da klasık bır oyuna bugune ışık tutan yenı bır bakış getırılıyorsa, bu bakışın sahne tasarımı, oyunculuk, ışık muzık vb oğelerle nasıl oluştuğu çıkanlmaya çalışılacaktır In sanlar arasındakı dıyalog nasıl ınsanına, duruma, ortam ve koşullara gore çeşıtlık ve değışkenlık gostenyorsa, sahne yapı tıyla aramızdakı dıyalog da boylesıne çok yonlu ve dcğışkendır Bu açidan kıtapta gucunu ya/ından alan bır sahneleme an layışından gorsel sanatlara dayanan bır sahnelemeye değın değışık ornekler yer alıyor Bu orneklcr vorumlamadan yanı yazılı bır metnın yorumlanmasından, uyarlamaya uyarlamadan gondermeye değın uzanıyor Yorumlama kıtapta yer alan ılk sahne leme omeğmde olduğu gıbı Thomas Bernhard ın Tıyatrocusu'nda olduğu gıbı metne sadık kalan, duz bır yorumlama B farklı metınlerden bır kola) oluştıırulaca ğı gıbı, sozgelımı son yülarda ızltdığım oyunların ıçınden lstanbul Boğazıçı II yatrosu'nun 'Şvakyk Ubu'su ya da Mul heım Ruhr Tıyatrosu'nun 'Pınokyo Fa ust'u buna çarpıcı ornekler venyor tek bır ornekten yola çıkılarak yenı bır metın de oluşturulabılır Sozgelımı Ferhan Şen soy'un Beckett'ın 'Godot'yu Beklerken' oyunundan yola çıkarak yazdrğı ve sahne ledığı 'Gule Gule Godot buna ornek ve nlebılır Bu oyunda Beckett'ın fıgurlen ve konusu, 'Godot'yu Beklerken'le uzak ya kın ılgısı olmayan yenı bır oyunun oluş masına esın kaynağı olmuştur Bu aşama da genellıkle oyunun adının da dcğıştuğı nı goruyoruz sozgelımı bu kıtapta 'Mac beth'ten esınlenerek yazılan Macbeth Frag unsex me here' ya da 'Kral Lear'den yola çıkarak oluşturulan 'L Kıng of Paın ın oykusu buna omck gosterılebılır Kıtapta yer alan çok çeşıtlı ve farklı sahneleme orneklennın seçımınde once lıkle yurtdışında, ozellıkle de Alman dılı nın konuşulduğu ulkelerdekı sahneleme lere yer verılıyor Farklı sahneleme ornek lennın gene de hem konu, hem de konu nun bıçımlendınlışı açısından ortak bazı ozellıklerı var Sozgelımı hemen hemcn tum sahnelemelerde gundeme gelen yal nızlık, tukenmışlık, ıletışımsulık, dıluı bır ıletışım aracı olarak etkısını yıtırmesı ın sanın parçalanmışlığı ve bolunmuşluğu, toplumsal cınsıyet vb sorunların yanı sı ra, şıddet olgusu da onemlı bır etken ola rak ortaya çıkıyor Gunumuzdc bırbırını ızleyen savaşlarla, butun dunyavı saran teronzm korkusuyla şıddetın gunluk ya şamımıza gırdığı ve gıderek de doğal sa yıldığı ve kanıksandığı bır ortamda belkı de tıyatronun kendı dılınden ve olanaklanndan yararlanarak bu alanda bır tur duyarlık uyandırmaya çalıştığı so>knebı lır Bır başka onemlı nokta da gent çoğu sahnelemenın belkenıığını oluştut ın oyun ıçınde ovun olgusuvla vaşamla tı yatro arasında gıınıunu/dc oztllıkk çok belırleyıcı olan ılışkılerın ve bağlantıların çıkanlması Bııiun bıınlan bugunun tıyatrosunda sık sık gundeme gckıı lemel ızlekler olarak değeıkndırebılııu TİYATRO VE DİCER SANATLAR Tiyatro tum sanatları >azın, goıselsa natlar, muzık barındıran butuntul bır sa nat olduğu ıçın kıtabın arkasına alımla mada dısıplınlerarası etkıleşım sorununa ışık tutmayı amaçlavan bır konuşma ekledık Nazan Ipşıroğlu'yla birlikte y aptığı mız bu konuşmanın amacı tiyatro ıle dı ğer sanatlar arasındakı bağlantıları ben zer ve ayrılan noktalan çikarmak Nazan ipşiroğlu'nun sanat tanhçısı ve muzısyen, benım edebıvatcı ve tıvatrocu olmam, ko nuya farklı açılardan ışık tutmazı sağlı yordu Alımlama dızısının ılk kltabının 'Alımlama Boyutları ve Çeşıtlemelerı Re sım' kltabının başında gınş yazısı olarak gene dısıplınlerarası sorunları gundeme geuren bır dıyalog koymuştuk Ama o kıtapta amaumız alımlamanın ozellıklerı nı orncklerle açıklayarak dızının temelını oluşturmaydı Burada ıse kıtabın sonun da yer alan dıyalog tıyatroyu eksen olarak alıyor ve tıyatrodan yola çıkarak muzık ve gorsel sanatlardakı alımlama sorunlarını da gundeme getınyor Bu konuşma, ola bıldığınce somut sahneleme orneklerıyle gelıştınlmeye çalışılıyor Uluslararası ls tanbul Tiyatro Festıvalı'nden ya da Istan bul'dakı hareketlı tiyatro yaşamımızdan ya da yurtdışındakı kımı sahnelemeler den getınlen orneklere, okuyucu kendı bınkımınden, daha somut bır deyışle kendı gorduğu oyunlardan yola çıkarak yenı ornekler katacaktır Gerek kıtaptakı alımlama orneklerın de, gerek kıtabın sonunda yer alan ko nuşmada temel amaç tiyatroda alımla manın boyutlarını ve çcşıtlemelerını gos tererek sahne ızJeyıu diyaloğunun nasıl gelıştığıne ışık tutmak Alımlama dızısı onumuzdekı yıllarda da devam ederek dans tıyatrosu, sınema, şıır vb konulara yer verılecek • SAYFA Alımllama dlzlslnin ücüncu kltabının sahneizleyicl diyaloğunun nasıl geiiştlğine de ısık tutacağını bellrtıyor Zehra Ipşıroğlu olabıleceğı gıbı, 'Kont Oderland' ya da Danton'un Olumu'nde olduğu gıbı metne bugunun açısından bakan, metın le gunumuz koşulları arasında bağlantı kuran yenı bır yorum da olabılır Ama her şekılde yorumlamada odak noktası oyun metnıdır Amaç çoğu kez oyun metnıne yenı bır yaklaşım getırmektır Oyun metnıne yenı yaklaşımlar metınden butunuyle kopulduğu anda uyarlamaya donu şuyor Bu açıdan uyarlama yonetmen ve tiyatro ekıbının kendılerını yazılı metınden bağımsız duydukları noktada başb yor Sozgelımı bu kıtapta yer alan Mulheım Ruhr Tıyatrosu'nda sahnelenen Kaspar' sahnelemesı buna tıpık bır ornek venyor SINIRLARINIZORLAYAN TİYATRO Tıyatronun taııhsel sureç ıçındekı gelış mcsıne baktığımı/da kımı kez yazınsal, kımı kez gorsel ozellıklerın ağırlık kazan dığını gonıyorıız Yırmıncı yıızyılın ba şında gorsel sanatlaı alanındakı buyuk atılım, modern sanatın doğuşu tıyatroyu yazının etkısınden kurtarıyordu Craıg, Meyerhold gıbı yonetmenlerın etkısıyle tiyatro kendı dıluıı bulguluyor kendı ola naklarını arastırıyor, kendı sınırlannı zor luyordu Bu gelışımın sonucunda yonet menın tıyatrosu doğduğu gıbı Brecht, Beckett gıbı tiyatro tarıhınde bır çığır açan buyuk yazarların etkısıyle oyun ya zaılığında da buyuk bır donuşum yaşanı yor Bııtun bu gelışmcler bugunun tiyatro anlayışına damgasını vurdu Gunumuz tiyatro aıılayısı tiyatroya sınırsız bır oz gurluk tanıyot Bugun yazarda odakla şan tıyatrodan yonetmenın tıyatrosuna oyuncunım yaratıeılığına dayanan tiyatro dan sahne tasarımını eksen alan tiyatroya C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAHNELEMENIN EKSENİ Bu sahnelemede yazınsal metın yonet mene ve oyunculara yaratıcılıklannı oz gurce sergıleyebıleceklen bır malzeme sunuyor Bu aşamada alımlayanın bakışı, (yanı burada yonetmenın, dramaturgun ve oyuncuların bakışı) ağırlık kazanma nın otesınde sahnelemenın eksenını oluş ruruyor Uyarlamanın bır sonrakı aşama sını ıse gonderme olarak tanımlıyorum Sahnelemede yazınsal metne ya da metın lere yapılan gondermelerle ozgun bır kola) oluşturuluyor Gondermede kımı kez bırbınyle uzak yakın ılgısı olmayan S AYI