Katalog

hğın ve elbette kı dunyamızda yaşanan olay ların yakın bır tanığı olması nedenıyle de 'aydınlanmayla o/deşleşmış bır yaşamın adıdır dcrsek yerıdır Bu anlamda vc de çok anlamda 100'e 5 Vardı' kıtabının Ved ıt Gunyol a saygı su numunun yanmda onun du^untelerının ya şatılnıası, aydınlanmanın kaynağına yonel mesı (hem de aydınlanma surecıne ve tum oğelerınL değmmesıyk de) hıımanızmaya vc (1 uıkıyeYkkı) hunıanıst dıışunceye (çok ayrıntılarıyld olmasa da) eğılmesıyle de oncmlı bıı bııluşm \ olduğu kanısındayım Bııtun bu dcğcrkndınnelerın ışığmda o/etın o/ctı olaıak soyleyeceğım şey şu ola bılır Ortaya çıkan tablonun bır sanat yapı tındakı' anlam' ı karşılayacak turden bır ya şam doluluğuna salııp olduğudur tşte bu nun ıçındır kı Vtdat Gunyol'a yas.amına yaşadığı donenıka salt bır ınsanın yaşayıp bırıktırdılderı olarak bakamayız Ulusal ve bıreysel kımlığımı/ın bır belırleyenı olan 'dı le' kaltıklarını da duşuncek olursak Bu bag'lamda kıtapta Vaial Gunyol ıh ıl gılt yazan aydınldrımaın dujuncelertnın han gı slaganda ya da soylemde mesajda toplan dtğı da malum Bunu butunuyle kavratacak en net yanıt tlhan Selçuk Ağabey'ın yazısından yapacağım alıntıdadır kuşkusuz ' Aydmlanma herkese lazımdır Uygarlığın guncşınc şcmsıve açılma/ Vedat Gunyol a bu bağlamda ' Bıhmsel avdtnlığın dınscl karanlığa ustunlıığudur" dtrktn Bağnazlığın ııstunt gıdui hcrkcs (de) onun oğrcncısıdır dıyebılırız V( dat (tunyol ım bır devre / dt vırU rt ta nıklık nıtı Ug'ındı kı ya\amı goz ommdı bı< lunduruldug'undii bu dtvtr/trın otnı <> yapan mucadthltrım yapısınt orıun buyraka^arak yım dcvrın ttnulltntn barç koyma aşamala rını anlatır mıunız' Ht r )i y< rağmc n ın\an dtmtmn buınaımt lopltınnaLı olmanın nt kadar tu kaka olduğunu hapısh rd( stnamı$ orselenmtş ama yılmamti bır tnsan ın baklı yadsınamaz evn ınnden anektodlar aktarır 93 yıl ya^amnj bu tarıhscl kıijilığın yaşa mını ozetledıgını duşunduğum bu kronolo jık tarıhsel dızıyı vermek yeterlı olacağı kanı hindayım Vedat Gunyol 1911 yılının 6 Mart'ında doğdu Balkan Savaşı nın başladığı yıldır bu yıl 1914 18 Bırıncı Lmperyalıst Paylaşım Sa vaşı, 1917 Sovyet Ekım Devrımı, 1919 Ulusal Kurtuluş Savaşımız, 23 Nısan 1920 BMM'nın kurulus.u, 1 Kasım 1922 Saltanatın kaldırılması, 29 Lkım 1923 ( umhurıyet ın ılanı, 3 Man 1924 Halıfelığm kaldırılması, Oğ rctım Bırhğı Yasası nın kabııl edılnıesı Sırasıyla 'japka Devrımı (25 Kasım 1925) 'Iekke ve Zavıvclcrın Kaldırılması (30 Kasım 192)) Turk kadınını toplıımsal ve sıyasal haklaıa kavuştuı an Mcdenı Kanıın un ka bulıı (17 <>ubat 1926) 5 Aralık 1934 Mıllet vıkılı Seçmı ve Sc(,ılmc Hakkı (Kadınların), Laiııı Allabesının Kabulu (24 Kasım 1928), Mıllet Mektepkn nın Acılması (1 Ocak 1929) aynı zamanda Atatıırk un Mıllet Me ktcplcı ı nın Ba^oğretmen ı ılan tdılmesı Harf DcMimı (1 K ısım 1928) Tarıh Devrı nıı (12 Nısan 1931) Halkevlerı nın Açılması (19S,ubat 1932) Dıl Devrımı (12 Iemmuz 1932) tlk (.ağdas, Unıversıte nın Kuruluşu (31 Mayısl933) 1945 Ikınu Cmperyalıst Paylaşım Savaşı 20 vıı/vılda yaşanan bu olaylar Vcdat Gunyol un kışılığının de oluşmasında etkılı olan olaylardıı aslında Çağdas, Turkıyc nın yaratıcısı Mustafa Kemal, "Bııtun umıdını gençlıktedır ( ) Gençler bu C umhurıvet'ı bı/ kurduk yaşa tacak olan si7İeısını/( ) Ya^amda cn dogru yol gosterıcı bılımdır derken, o gunun genç Gunyol unu zamammızın bılgesını ıs,a ret cdıyordu bana sorarsanı/ (, ıınkıı Ata turk un hedefledığı Furkıyc gormck ıstedığı gençlık 'butun /amanların ı^ığı olmıış, haya tı omurlc sınırlanamayan ınsanlar kapsa nıında/kervanında olan Vedat Gunyol ıınıu ?un kışılığınde somutlanan bır gtnçlıktı O vc kuşağı karanlığın bağrına saplanmıs, bıı ışıktı Insanlık denızının sondurulemeyen fencrıydı 1934'te lıse oğrencısldır 10 yılda yurdu bır baştan bır başa 'demır ağlarla oren Cumhurıyet yonetımı, eğıtım kultıır bılını ve sanat alanlaıında yetıştırdığı uzmanları ve 'aydınlannıa' oıdusuyla, bu gclış,mcvc koşut bır bas,arı sağlar Devrımın heyecanı dınmt mış karanlıklaıı ışığa boğnıuştuı Bu coşkıı lıı ortamda aydınlanmavı o/umseyerek yc tışcn Vedat Gunyol ılcııdc 'aydınlanmanın kalesı' olacak çalı^malara başlanıı^tır bık Yoktan var cdılcn ( umhuııyet ın kokunu saldığı topraldar ustunde bılımın ı^ıgı yuk selmcktcdır Başta Mustafa Kemal vc yarat tığı eğıtım ordusu aydınlanmanın motoı gu aklanryorlar (02 Kasım 1964 olmalı) Mavı Yolculukları yaşayıp ya/an, o yolculuklarda gehşen dostluklan en ıyı anlatan yazarlarımızdan bınsı dc Gunyol'dur Ege'de ve Akde nız'de yeşeren "ılkçağ kulturlerının mırasçıhğını o/umseyen" aydınlannıı/ın Turkıye'yı dunyaya tanıtma çabalarını alkısjamak gerekmez mı? Hahkarnas Bahkçısı, Sabahattın Eyuboğlu, Bedrı Rahmı Eyuboğlu, Sabahattın Alı, Samım Kocagoz, Azra Erhat, Orhan Duru, Oğu/ Akkan, Alı Uğur, Mehmet Eyuboğlu, Cengız Bektaş vb ılk akla gelen aydınIarımi7, yazarlanmi7 Vedat Gunyol, Nurullah Ataç, Oktay Rıfat, Samım Kocagoz, Cevdet Kudret, Orhan Bunan, C^emal Sureya vb aydınlarımızı tanıtarak yazın tarıhımıze ışık tutuyor Gunc Doğarken kıtabında (3) topladığl denemelen, Vedat Gunyol'un engın duşunce dunyasını yansıtıyor Stefan Zwcıg'ın "onemü olan, yenı bır şeylere yaklaşabdmek, yenı bır yaşama açılabıhnektır" sozunu, gune doğmanın can alıcı noktası olarak değerlendırtyor Gunyol "Ben bugun dunku ben değdım" dıyen ozan Elıtıs'ın dı/esıyle, "zamanın dışındakı zamanı" sorguluyor Duşunce ozgurluğunun onemını vurguluyor, bunun Batı'ya ozgu bır erdem olduğunu, bızde de kok salması gerektığını belırtıyor Yaşjılık u/enne goruşle nnı yansıtırken, yaşlılığın onulmaz bır hastahk olduğunu, genç yaşlılardan uzak, ama yaşlı gcnçlerlc kucak kucağa bır dunyanın gonlunde yattığını soyluyor Vedat Gunyol, koktendıncılığe korku suzca karşı çıkıyor Uygar Avrupa devledennde, dınsel orgut ve etkınlıklere butçeden para aynhnadığını, Turkıye'de ıse Dıyanet Işlcn 'ne, ımam hatıp okullarına butçeden buyuk paralar aynldığını vurguluyor Eğıtımu Ismaıl Hakkı Baltacıoğlu'nun şu goruşleııne yer venyor "Dınlı ınsanlar dını yaşayan ınsanlardır. Dıntı ınsanlar dını somuren ınsanlardır Dı nın butun soyluluğu dın olarak kalmasında, dın olarak yaşanmasındadır Dın, dın olmaktan çıkıp da ılını, tıcaret, |x)lıtıka oldu mıı, ıster ıstemez kendını, gorevını kaybedecektır " (b 62) Ne yazık kı bugun yurdumuzda dıncı ınsanlardan geçılmıyor Ders alınması gere ken bır konumdayi7 bugun Turk Dıh dergısı, Fylul Ekım 2004 tanhlı 104 sayısında, Vedat Gunyol'un Anısına Say gı bolumuyle, bu unlu yazanmi7in daha ıyı tanıtılmasına katkıda bulunuyor Oradakı ya zılardan da (junyol'un ne değın sevecen ol duğu yaşama coşkusuyla dolu olduğu anlaşılıyor "Tck mulkunun zaman olduğunu" soy ledığı, bırçok yazanmızca doğrulanıyor Çevresıne sevgı dağıtan, kesınlıkle kın tutmayan, yatınmlannı dostluğa yapan, ıçtenlıklı, ınsancıJ buyazanmız olan Vedat Gunyol'un yazınımızda, "ınsan sıcakiığı" ıle yaşayıp yolumu 7U aydınlatacağı bır gerçek değıl mı? • (1) Orman Işırsa Vedat Gunyol, Çağdaş Yayınları, Ağustos 1979 (2) Yaza Yaza Yaşarken Vedat Gunyol, Cenı Kultur, Ikuıcı Basım Şubat 1994 (3) Gune Doğarken Vedat Gunyol, Cem Yayınevı, Bırıncı Basım 1992 K İ T A P Yazınımızda Vedat Gunyol aydınlığı n HasanAKARSU azar ve çevırmen Vedat Gunyol, 06 Mart 1911 lstanbul doğumlu tbtan bul Unıversıtesı Hukuk Fakultesı'nı 1937'de bıtııır, doktorasını 1950'de Pans Hukuk Fakultesı'nde venr MEB'de Neşnyat Mudurluğu ve Tercume Burosu Uyehğı, Hasanoğlan Yuksek Koy Enstıtu su'nde ve Anlcara Gazı Lısest'nde, îtalyan Lı sesı'nde Fransızca oğretmenlığı gorevlerınde bulunur Meydan Larousse, Temel Brıtanıca, Yurt Ansıklopedısı ve lslam Ansıklopedı sı'nde edebı kurul uyehğı yapar 12 Mart do nemınde gızlı orgut kurmak savıyla tutukla nır, aklanır Bırçok dergıde yazıları yayımla nır Sabahattın Eyuboğlu ıle bırlıkte Çan Ya yınlan'nı kurar Golgeden Işığa adL yapıtıyla 1989'da Sedat Sımavı Edcbıyat Ödulu'nu ka zanır 09 Temmuz 2004'te gozlennı yumdu ğunda, bıraktığı onlarca yapıtıyla yazınımızı, ınsanımızı aydınlatmayı s>urduruyordu Cumhurıyet gazetesı okurları, Vedat Gun yol'un aydınlık duşuncelerını paylaşarak yaşı yorlar Orman Işırsa adlı yapıtını (1) yayım landığı yıl olan 1979'da okuduğumu anımsı yorum Valery'den aktardığı şu goruşle ırkıl mıştım "Bır devlet, yaşayan ve kendıne karşı çıkanı ne kadar koruyabılırse o kadar guçlu dur " Ve açıkhyordu "Evet, kendıne karşı çı kanı koruyabümek1 Çok zor bır ı$ ama, o ol çude bılgece bır tş " (s 9) Anarşının yoğun ol duğu donemlerde bu goruilerle karşılaşmak ınsanı şaşırtıyordu Onun denemelerınde un lu duşunurlenn o/gun sozlerını duşunmenın tadı bır başkadır bozgehmı Iranlı buyuk ozan Sadı "Içıni7den gul geçerse, gul olursunuz" demı^ Oncmlı olan bu ışte Insan, ıçınden geçırdığıyle kazarur ne kazanırsa " (s 20) Insan sıcaklığını en ıyı duyumsatan bır yazarı mız Vedat Gunyol Cumhunyet'te 07 Ekım 1976'da yayımlanan yazısında şoyle dıyor " Insan sıcaklığı, uısan sevgısı, engınleşıp butun ınsanlığı kavrayabılmek ıçın, her şe> den onte, sornutıan yola çıkmak /orunaadıı bence Rusya'nın çarlık yonetımınce kurşuna dızılen ağabeyının sevgısınde odaklanan ati lar sızılar değıl mı, Lenın'ı, ezılmış ınsanların kurtuluşuna ^areler aramaya ıten, ıteleyen?" (s 67) Onun yazılannda, Ataturk'un açtığı yolda yurııyen Turkıye ozlemı, Koy Enstıtule n tutkusu, "guleı yuzlu sosyalızm" , ınsanlık onuru, ınsancıllık, bılımın aydınhğı vb one çıkıyor Yaza Yaza Yaşarkcn adlı kıtabında (2) gunluklerının son bolumunu okuyoruz Çoğu Mıllıyet Sanat dergısı'nde yayımlanan yazılar da deneme tadını doyasıya alıyoruz Ansıklo pedılerde çalı^tığı vıllara gıdıyoru? bırlıkte ". Asıl ansıklopedıcılığım, Adam Yayınla n'nın çıkardığı Yurt AnMİdopedısı ıle odak noktasına vardı Bugune dck, ozgun dıyebıle ceğımız ılk Furk ansıklopcc ısıdır Yurt Ansık lopedısı Gelmı^ geçmı^, çe> ırıye dayanan an Y sıklopedıler ıçınde, yerh mah, yerh urunu dı yebıleceğtmız, bu sıfadanyla da ovunebılece ğımt/ ılk ansıklopedıdır bıı " (s 11) Gunyol, bu deneme tadındakı gunluklennde yenı çı kan bır kıtabı tanıttığı gıbı, katıldığı sanat et kınlıklerını de anlatıyor Sozgelımı 25 Mayıs 1990'da Denızh Beledıyesı Kultur Mudurlu ğu'nun ışbırlığıyle duzenlenen "Denızh 6 Amator Tıyatrolar Şenhğı"ne katıhnA uzere yola çıkıyor Denızh'de, Necatı Cumah, Ayla Akbal ve Sevgı Ozel ıle bırhkte katıldığı et kınhkten ızlenımlennı aktanyor Gençhk uze rıne bır konuşma yapıyor Gençhğı bır yaşla sınırlamamak gerektığını belırtıyor orada Bence gcnçİık bır tutumdur, yaş tanıma yan, okuyan, sorular soran, dunyadakı ve yurttakı yennı behrlemeye çalışan ınsanlann tutumu Yakın tarıhımızın yaşjı gençlerı ara sında Omer Asım Aksoy, Hıfzı Veldet Velıdedeoğlu gıbı dınç kal masını başarmış ınsanlan sayabdırız Genç kahnanın sırn, kendını durmadan eğıtmekten geçer bence " (s 23) Onun da bu gençlerden bınsı olduğunu eklemeden geçemeyeceğımızı bıhyoruz "Soy Sop Sorunu"nu ırdeledığı ya zısında, safkan Turk olmadığını, Anado lu'nun "bır ırklar büeşımı" olduğunu belırtır ken kendısını de tanıtıyor " Pekı, ben neyuı bıleşırruyım? Arnavut, Kurt ve Çerkez bıleşı mı Babamın soyu Yakova kokenlı Yanı koku dışardalardanım bugun Dedemın babası Alı Efendı, îstanbul medresesı ulemas.ından De dem adlıye musteşan Ahmet Şukru Efendı Babamın babası da, annesı de Arnavut ko kenh Anneme gehnce, Dıyarbakırh Cemıl Paşa'nın kızı Kurt Cemıl Pas,a dıyorlar ona Bır soylentıye gore Hınt kokenlı Ben neyım ş.ımdı? Bır Turk Neyımle Turk' Dılımle Turkçe benım doğal yurdumdur, dunyanın neresınde olursam olayım, hıç fark etmez (s 37 38) Burada onun bır Turkçe sevdalısı olduğunu da behrtmek gerekıyor Vedat Gunyol, laık Turkıye Cumhunye tı'nın kazanımlannı en ıyı ozumseyen ya/arla rımızdandır Bu nedenle Fransız devnmınden bu yana dunyadakı gclışmelerın de çok ıyı bır yorumcusudur Kubılay olayından sonra yur dumuzda pusuda bekleyen gencılerın laık Turkıye Cumhunyetı'nı yıkma çalışmalannı bır bır sıralıyor Eğıtımde çağ dışına duştuğu muzu, dın ve ozelhkle dıl konusundakı gertcı çahşmalan ozellıklc vurguluyor Yurtseverh ^ dılde başlayıp dılde gehştığını, dılın ozen le korunması gerektığını bılıyor ve "Guzel Turkçemızın olum fermanı 12 Eylul'de ımza landı" demekten çekınmıyor Anılarını tazehyor ve yazıyor elmden geldı ğınce " Bu anılar, Hasanoğlan Yuksek Koy Enstıtusu'yle başlar Bu enstıtu, bır bılgı tapmağı der sem şa^mayın Oraya adım attı ğını gun, bır bılgı s.usu/luğu, bır oğrenme tutkusu çaldı kapımı Oğrenmek, oğretmektı amaç Ben Fransızta oğretmenıydım Nasıl da benı kıskaçlarına aldılar, sora sonıştura bılgı mın smırlarını araştıra araş tıra yerh yerıme oturttu benı oğrencıleı ' (s 96) Babeuf Olayı ıle ılgıh anıları, 27 Ma yıs Devnmı'nden sonra ya şanan uzucu anılar olarak yer alıyor belleğınde Saba hattın Eyuboğlu ıle bırlıkte Babeuf ten çevırdıklen "Devrım Yazılan" kıtabı ne denıyle yargılanıyorlar Suç luların lıstesı şoyle Yaşar Kemal, Demır Ozlu, Arıf Damar, Şukran Kurdakul, Memet Fuat, Edıp C.anse ver, Orhan Arsal ve Vedat Gunyol Bır gun sonra ıse SAYFA 6 C U M H U R I Y E T SAY I 7 69