Katalog

Kapak konusunun devamı. *" yasını, çcvresini yansıtırken; klasik şiir öğelcrinden yararlandı. Kaynak Dergisi'ııin actığı yarışmada; Arzı Hal ikincilik ödülünü aldığında Nıırullah Araç'ın beğcndiği şairler arasına girdi '1948'. 1952'den sonra yazdığı şiırferde ise bireysellikfcn toplumsallıSa vararak, insanın tarih ve toplunı içindeki çıkjmazIannı sorgulayan şiırlere yöncldi. Bu şiirlcr; ikınci yeni şiirindcki birçok şairde görüldüğiı gibi ıızun dizcli, uzun bö lümler halinde siiriiyordıı. Turgııt IJyar şiırinin ilk gözc çarpan şckilsel özclliği tekrarlarolsagerek. Bazeıı bir sözcıık, biı dize, başka bir şaırdcn, şarludan türkuden alıntılar, öncedcn yazdığı şıırlcrden bölümlcr, rizlü sözler; ıızun şiirler boyıınca sıkça yinelenir. Dizc başlarında, dize sonlarında, bölüm arularifida harra şiir başlıöı olarak karşılaştı£ımız bu yinelcyişler bazen farklı kitaplarında rema tekrarı olarak da karşımıza çıkar. Her Pazartesi'deki '()lü Yıkayıcılar'la; Toplandılar'daki 'Ölüm Yıkannıası' hem aynı temada, hem dc yakın anlamlı başlıklarıyla örnck olabilir. Halk vc divan şiirinden yararlandıgı kadar; Batı şiirinin yazım biçimlerinden de örnckler alır. Şair; süzcüklcr boza rak, sözcük türctcrck, cşseslerle, zıtlıklarla da zcngınleştirıniş şiirini. Bir sohbet havasında başladıği yerde kuJlandıgı yabancı bir sözcük Türkçede nasıl söylenmişse öyle yazmış. Orneğin: Mıınchen değil dt Miınşcn. Ya da 'yalnız' deöil dc 'yalağıız', 'umut raumut', uzııneski, epeski v.b.. Parantez arası ek söylcmlcrdcn, vc'lerle sürdürülen dizelcrin yanısıra, tek basına harf va da harfler dc dizc aralarında ya da başlık olarak kııllanılır. 'M/S S/S', ( ), 'MSHPCAHPMCGPBP'... Tarihlerc, aygün, şehır semt adlarına, öze isimlere de geniş ycr vcrir. Çünkü, zaten, şimdisonra, kimse, bazı, ilc, gıbı baglamaların yanında sorularla da şiiri hızıandırır. En uzun şiirlcıınde bilc ses öğcsindcn ayrılmayan şair;şıirde müziğin vc ritmin onemini ön planda tııtar her zaman. Bölüm ortalarında, dıze aralarında, sonlarda, başlarda; ya aynı scslcri ya da en yakın olanlarını yineleyerck şiiri ycr ycr melodiyc dönüştürür. Bu ses zenginliği ister düzyazı biçimi şiirlerde istcrse aıışilmış şiir biçimlerinde olsun değişmez. 'Btrpaiapor/, birohyanus vehırazuçak vc bıraz tlkcl jıirk/, vc bıraz 'geçmiş vaz/ar, kıraz ağaçları' Ncyı kurtarabıhr Kovuştnrma Stıçlu vc atak... Ikı taraf da kararlı Vc atak. , Akıyorkan gibi, büyükşarktu, kangıb: ttcdcrı akıyor, kcndisi akıyor sulara, Yadsınan beden Olcbilcn haşkaldının...' 'Bağlı Kalmanın Ycri' adlı şiirinde de pörüldüöü gibi; noktalamalar, sözcük tekrarı, bağlaçlar, tırnak içi söylemler daha başka üıünlerindc de sıkca karşırnıza cıkar. Turgut Uyar 'su' inmcsini fazla kulla nırkcn; uzun şurleri de adcta bir nehir görünümü kazanır. Ana su kendi yata öında akışını sürdürürken, başka yönlerdcn, başka tcpelcrin arasından geçen dereler, çaylar bir dönemeetc anasııya, nclıir sularına karışır. Kiıçüfe sııJarla büyüksııyıın yanyana vürüdüklcri de, ayrıldıkları yerler dc ofur. 'Ölü Yıkayıcılar' şairin biçemini, şiirözclliklerini tam olarak göstcrcn ilginç bir şiir. Bu şiirde 'kaliyeye ve ölüme inanırım' diycn şair; ondört saylalık şiir boyıınca, ilcri geri zamanlara gıderek ölüınü sorgıılar. Bu si rada lınamın sorularından tutun da, cenazcnın kaldınldıöı ycrc kadar nasıl gi dildiği, orada bcklerken olanlardan, siyasete kadar biı\ok şcv, görüntüleri, so SAYFA 4 Şürimiz onu yitireli on sekiz yıl oldu Turaut uvar Ses zenginliğl ru ve yanıtlarla vcrilirken; ölüm teması da ayn bölümler halinde bazen iki dizclik özdcyisler, bazen de ayrı bir şiirmiş gibi devam eder. Bu kalabalıkta arada şairi tck başına 'ben' olarak, bazen de bir çok insanın içindc yitirerek 'biz'lerlc buluruz. C3lünıü düşünerek bir ara : 'iğrenirim şiirden, kelimc oyıınlarından/ sudan, sabundan, sabah içilen sodalar dan/ ve bir çağda yaşamakran' diyen Uyar; 'Uşürüz suçluluktan/ suçluyuz yaşamaktan' dızeleriyle de, insanoğlunun çok yüzlülüöünü, yaşamın gülünç ya da anlamsıziığını duyumsatır. Her insanın ölüşünde, yaşıyor olnıanın scvincini göriir ve 'utanıyorum/ Birileri daha öldü utanıyonım/ Bir pencerc kapanır gibi, öyle, ncr yanım' der. T. Uyar'ın şiirindeki dipnotlar isc bazen şiirin kendisindcn uzun olabilir. 'Dünyanm En Güzel Arabistanı' adlı kitabı; dipnotlar halinde sürdürülen şiir lc, üsttc asıl şiir görünümündcki Akçaburgaz'lı Yekta'nın şiiri neredeysc bir birinc paralcl ve çok yakın akan iki su gibidir. Aynı tenıanın kaclın vc crkek dünyasındaki yeri, yani aşk, günah, utanç ve erotizm aynı sayfada iki ayrı cinsin pcnceresinden gösterılir. Sayfalar boyunca; Dazen Yckta cok anlatır bazen de seviştiği kadın sözii onun ağzından alır. Her Pazartesi ve Tütünler Islak adlı kitaplarında da aynı, uzun yazımlı, anlatılı ve tematik şürleri ycğlcyen Uyar; 'Divan'da tümüvle divan şiirinin söylem vc biçim özelfiklerinden yararlanarak beyitlcri, rubaileri kullanır. Şairin gcnel şiir çizgisi içinde ayrı bir duruşıı oıan 'Divan' kitabına ilişkin: 'Divan 'da asla geleneğe dönmek gibi bir niyctım voktu. Söyleyeccğirn şeyleri başka türlü söylcyemezdim: Örneğin, halk şiirinden yararlanmayı da düşündüm. Aına halk şiirinin kalıpları o kadar kalıplaşmıştı ki dışına taşmanın pek olanagı yolctıı... . Oysa divan şiiri biraz daha, hatta birazdan da çok dcvinim olanağı veriyor. C) günlerde başka türlü yazamadığıma göre demek zorıınlıı bir ko naknıış şiirimde.' açıklamasını yapar. 'bcp h<i\lc \ürcccgU \amlır bu güıbıkâyaının bcp boylc sitrer gerçiamma bir gün so nu değtsır' 'Ben hep acemiyimdir aşk kafiyestndc' diyen şaır, B/'r rubaisinde de 'yük vcmılert gcçti, biz uzaktan doldıık bo^aldıh i'mcc yıldth yükten vc şilepten korkuyla ufaldık ama bizdık, bızdık dcnızc mavıyı gcınıye yükü vcrcn bızlandı sonutnuz hızlandt tyıce, yanı çoğaldık' der. Tbplu şiirlerinin tiimü gözönüne ge tirildig'inde temalarındakı renkülik, cokluk kadar yazım biçimleriylc dc ycrel ve evrensel şiir kuramlarından oldukça yararlanmıştır T. Uyar. 'yinc sızıyorlar carcsız kuşantyoruttı başkalarmı Ilk şürlerinde yurt scvgisi, ıılusal duvarlıklar, kırsal kesim yaşantısı, yoksııl luk, ınsan sevgisi gibi temaları ışfcyen T. Uyar Dünyanın En Cîüzel Arabistanı'yla birlikte kiiçük insan dünyasının dcrinliklerine inerck şiirini yoğunlaştırm.ıya başlar. 1959'da Açık Oturunı taıalından ilk kez yayımlanan bu kitap '(îeyık li Ciece' şiiriyle başlar. Şiirlerin çoğunda adeta bir köyiin, bir mahallenin ın sanları hem o yerleşim yerinin tarilıçcsini, hem dc günük yaşamlarında olup bitenleri anlatırlar. Yaklaşık oniki saylalık dört beş şıırde Akçaburgaz'lı Yek ta'nın yaşamı anlatılır. Yekta konuk olduğu, kendisine elma sularının ikranı edıldiği, serin ve rahat minderlerc oturduğu evde gizlı bir aşk yaşar. E. Canse ver'in Yakup'u gibi o da inanete mcyilli bir geçmişin erke^idir. Yckta hapse düşer bu gizli aşkın sonunda ve tutsaklığı sırasında da aşkın kavurucıı ateşıni, nefreti, pişmanlı^ı, ihaneti duyunısar vc sorgular. Kitabın adında Arabistan adı nın geçmesi de boşıına değildir herhalde. Çünkü töreler vedinscf yasaklarara sına sıkjşmış hcle de hcrkesin birbırini tanıdığı dar alanlarda kıstırılmış yaşam lar; bedenscl cmırlcrin hazzını vc cczasını daha çabuk bulurlar. Ihanetler, ci nayctler ve aşklar hızla duyulıır. Başlar kınamalar, aşağılamalar, hasctlık vc kıs kançlıklar. Kocasını aldatan kadının durıımu da bııdur. 'Toprak Çömlck Hıkâ yesi' başlıklı şiir adeta bir tiyato şiir örnegi. Bir tarafta Yekta kencıi kcndisıylc konuşurken; bir tarafta da ihanct cdcn kadının adeta kabul günü yapılmakta dır. üraya gelcn tüm kadınlar (Ealiha, Rüksan, Necla, Şcrmin, Sıızan, Mehli ka...) AdileHanım'ınevincgelcrek imalı, imasız kcndilerinin yaşamak istcyip de cesaret edcmedikleri bir aşkı kıs kançlıkJa, yergiylc ayıp ve günah sayar lar. Ara Parça bölümlerindc ise tüm in sanı aşk içiıı sevda vc başka güzellikle re ça^ıran çok sesli bir koro oluşıır. 'Faliha... Bu iki başlı aykırılık törcye tabiata' dcrkcn; 'Rüksan ötesini umıırsamıyorum/ () şavkıma o güncşlcr bal kıması/ O dilim dilim gemi atcşlcri bir vursun yaşamama/ Bir doyıır gan yalnızlık gcliyor aklıma veı inıdc dııramıyorıım.', 'SjcııninAmabugıınleıdc çok iyi görünüyorsunuz Adileciğim, üstelik pek mutlu bir haliniz var.' Konıış malarından sonra Adile : 'Beni tedirgin etmek istiyorlar, kınamak istıyorlar kcıı di güçsüzlüklcrınde bulanıadıklarının yankısı var bende. Ama bu kalabalık iyi bir fırsat, söyleyeceğim, söylcmcliyim daha mutlu olmak için' diyerek cvine gelenlerin gizlı dünyasını yüzlcrinc vıırur. 1 lerkes herkesin zulasındaki yasaöı bilmektedir çünkii. Tümü birden Adi le'ye yüklenincc: 'Sizlcr sizler hepiniz/ çolc rahatım artık/ Deniz akşamları gibi rahatım/ Kötii rüzgârlara karşı koruyorutn tekncmi/ Yaşlı teknemi ama iyi scv gıli teknemi/ Birinden aldığım bitkisel luızuru insanca öbürüne taşiyorum' dıycrek karşı koyar. Adile kendı savaşını verirken Yckta anılarıyla başbaşadır... 'Yatağı doldıırurlar. Yatağın karşısına K İ T A P Çok sesü bir koro C U M H U R İ Y E T S AYI 705