Katalog

Barış Ünlü lle "Bir SiyasalDüşünür Olarak Mehmet Ali Aybar" üzerine SBF araştırma görevlisi olan Barış Ünlü'nün, îletişim Yayınları'ndan çıkan "Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar" adlı kitabı, eski TÎP Başkanı Aybar'ın kişiliğini, eylemlerini ve düşünce dünyasını yansıtan titiz bir çalışma. Kitabın bir özelliği de, geniş bir kaynakça araştırması sonrası yazılmış olmasınının yanı sıra Mehmet Ali Aybar özel arşivi üzerinde de çalışılmış olması. Bu açıdan bakıldığında, kitap, tarihe ilgi duyanlara ve tarihçilere de yepyeni malzemeler sunuyor. Aybar'ın düşünce evrenini, siyasi girişimlerini tarihsel süreçle birlikte ele.alan kitabın yazarı Barış Ünlü sorularımızı yanıtladi: 'Aybar'a göre Sosyalizm, insanı özgürlestirmeli' devlete, partiye, ideolojiye vb. sorgula maksızın bağlı hissetmemiştir. Çok okuyan ve bağımsız düşünen bir auam olan Aybar, Türk solundaki özgün ve kalıcı yeıini böylece almıstır. Özetle, sizin de yaptığınız gibi, "Aybar ve bağımsızlık" dendiğinde akla ilk gelenin, ulusal ba ğımsızlık değil, bu bağımsız düşünebilme yeteneği olması gerekir; takma akıllı olmak yani. " litr Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar" da okıır yalmzca Mehmet Ali Aybar'ı ögrenmiyor, biryakın geçmiş yorumlama'iiyla da karşılaşıyor. Bu tür bir yöntem izlemenin yazara ve okura kaltığı bir yan olmalı elbette. Ne düşünüyorsunuz. însanların kişilikleri, düşünceleri, yelenekleri, eylemleri vb. içinde bulunduk ları sosyal, kültürel ve siyasal koşullar içinde oluşuyor. Ortamı bilmeden ve anlamadan, içinde yetişen insanı anlamanın imkânı yok. Orneğin, Aybar'ın lttihatçı Kemalist ailesini ve bu ailenin I. Dünya Savaşı'nda, işgal altındaki Istanbul'da ve Milli Mücadele Anadolusu'nda yaşadıklannı bilmeden, yorumlamadan Aybar'ın ulusal bağımsızlık hassasivetini anlamanın imkânı yok; 1950'li yıÛarın genel ortamını bilmeden Aybar'ın "suskunluk yazılan"nı yorıımlamak mümkün değil; veya 1960'lar solundaki teorik farklılaşmaları izlemeden, sonraki siyasal bölünmüşlükleri anlamak kolay değil. Dolayısıyla bir biyograttnin anlamlı olabiknesi tarihsel bağlamına oturtulabilmesine bağlı. Böylece ilk önce yazar konusunu anlayabiliyor, daha sonra da okuyucuya anlatabiliyor. Bir de, özellikle yazar için çok öğretici tabii. Michael White, Leonardo'yu farklı bir yanıyla degerlendiriyor İlk Bilgin Leonardo Leonardo da Vinci anladığımız anlamda bir bilgin miydi? tkinci yönüne ilişkin değerlendirmelerin ağır basması, sanatçı kimliği açısından bir "dezavantaj" mı olmuştur, yoksa tam aksine, ismi ve ünlü tablosu çevresinde yaratılan efsanede, DU bilgin imajının olumlıı bir payından söz edilebilir mi? Gerçekten bir "bilgin" miydi Leonardo? Michael White, kitabında bu soruların yanıtını arıyor. KAYA ÖZSEZGİN M konularını kaçınıl maz olarak beliıii bir diinya görüşüyle inchmcl Ali Aybar üzerine hucelivor ve yorıımlıı güne değin akademik anlamyorlar. Konularını da yayımlanmış ilk kapsamlt seçiş süreçleri de bir ealışmanın uıbibisiniz NeJcn Ayhar'' çolc öznel faktörle Mehmet Ali Aybar, Türk soluııun şekilleniyor; degişik hem siyasi hem de düşünce tarihinin insanlara değişik koşüphesiz ki en önemli ve en özgün isinı nular ilhaın veriyor. leıinden hiri; bıına rağmen, ha/en hakBıı anlamda, ncsnel sızlığa uğramış, bazen görmezden gelin tarihçiliklen söz edilemez. Bana kalırsa, miş, bunların olmadığı zamanlarda ise, tarıhçilikte nesnellik denen şeye biraz hak ettiği değeri görememiş bir aydın; olsun yaklaşmanın yolu, olabildigince giizel ve Dağımsız bir hayat yaşamış. Bü çok çalışamak, bilimsel bir yöntem kulrün bunlar, tarih ve solla ilgifenen her lanmak ve bulduğunuz ama lıo^ıınuza kesi kolaylıkla kendine çekebilecek gitmeyen şeyleri göz ardı etmemek. Bıı özellikler. Ozgün düşünceleri ve eylembağlamda, benim çalışmam da ancak bir leri belli bir tarihsel Dağlamda, ayrıntı yorumdur. sıyla incelenmeliydi; bıı, sonsuz sayıdaBağımsızlığına gelince, bu konu geı ki tarihçilik alanlarından sadece birisi çekten de Aybar'ı anlamak açsından hadir ve bilimsel bir meseledir. Haksızlığa yati. "Aybar vebağımsızlık" denince, ge uğramışlığı ve görmezden gelinmişliği nellikle ilk akla gelen ulıısal bağımsızlık ise, insanoa bıınıı düzeltme isteği uyantır. Bıı ilginç ve önemlidir. Ilginçtir çün dırabilir; bu ise ahlaki bir kaygıdır. Ya kü, sosyalistlerin ulusal bağımsızlık me şadığı hayat ise, ilham verici ve özendiselesinde hassas olmaları son derece do rici niteliğiylegayet çekicidir. Bu düsün galken, l'ürk solu tarihinde bu konu gcç ce ve duygularla çalışmaya başladım. tiginde akla ilk gelen belki de Aybar'dır. Biitün bunların yanında, Aybar'ın çok Onemi de burada yatar; akla ilk gelenin iyi bir arşivci olması ve Sayın Güllü Ayaybar olmasının nedeni, çoğu zaman iti bar'ın da bu arşivden yararlanmama iziıı raf edümese de, onun ulusal bağunsı/.lık vermesi, yüksek lisans tezi konıımu ke sorunun sadece ABD'yle ilişkilendirıne sinleştirdı. mesi, işin içine SSCB'yi de katmasıdır. Aybar'ın lürkiye'dekisosyalist hareI'abii SSCB'yle ulusal bağımsızlık soı unu ket içinde çok farklı, "bağımsız" bir çizyaş,ayanlar sosyalist ülkelerdir. 'l'iırkıgısi oldtığu hıhmyordu Kıtahmız da bıı ye'de yaşanan sorun ise, çoğu sosyalisiin genel kanıya büyük ölçüdc tanıklık etdü^ünsel ve eylemsel açıdan SS( B'ye ba ruis. Yaplığ/nız ça/ısmanın baslangıç nok ğımlı olmalarıdır; doluyısıyla bağımsız lasında böyle öznel bir çıkı^ ı/ıız oldıt ıtıu ? clüşünememi^ler, özgiin olamamışlarılır. Çıkışım, demin söylediklerimden de Aybar'ın böyle bir sorun yaşamamasının çıkarılabileceği gibi, büyük ölçüde öz nedeni, bana kalırsa en önemli entelek nel. Başka türlü olması da pek mümkün tüel özelliği olan bağımsız düijünebilme değil zaten. Tarihle uğraşanlar, inceleme yeteneğidir. Aybar kendini, heıhangi bir IŞIK KANSU 14 talyan Rönesansf nın karizmatik niteliğiyle öne çıkan ve bütiin bir çağı Ceçmişte çok eleştirilen Aybarçızgisisimgeleyen kimliğiyle Leonardo da ne kar$t çıkanların büyük ölçüde 1980, Vinci, başta Monna Lisa olmak üzere yaözellikle 79907/ yılların baştndan sonra şamından geriye kalan saydı yapıtlarıyla, "sol"dan liberalizme, şimdiki tantmtyla benzersiz bir sanatçı mı, yoksa defterler "neoliberalizm"e savruldug'unu görüyo dolusu çizimlerine yansıyan yönüyle, bu ruz. Bu şaşırtta mı sizee? gün anladığımız anlamda bir bilgin miydi? Ikinci yönüne ilişkin değerlendirme Değil. Aybar'ın savunduğu apaçık lerin ağır basması, sanatçı kimliği açısındoğrulara ve evrensel değerlere ısrarla dan bir "dezavantaj" mı olmuştur, yoksa karşı çıkanların bazıları, inançları kendi tam aksine, ismi ve ünlü tablosu çevresinlerini bağlı hissettikleri sistemlerin çöküde yaratılan efsanede, bu bilgin imajının şüyle birlikte çökünce, boijlukta kalmaolumlu bir payından söz edilebilir mi? mak için başka bir sisteme körü köriine Gerçekten bir "bilgin" miydi Leonardo? bağlanmak aurumunda kalmışlardır. SoL;ğer öyle idiyse, optikten mekaniğe, anarun gene bağımsız düşünebilme yetenetomiden astronomiye, (arklı biliın dallağinde veya yeteneksizliğinde aranmalı. rında yeni bulgıılar geliştinneye, düzeürneğin, sosyalist blokun çöküşü Aynekler kurmaya onu iten merak ve ilginin bar'ın sosyalistliğini hiçbir şekilde sarstemelinde, bugün artık sıradan bir deyim mamıştır, çünkü ondan bağımsızdır. Ayhaline gelen "Rönesans adanıı" olmanın bar'a göre, insanın insanı sömürmesi bitdoğal katkısını aramak yeterli olabilir mi? medikçe sosyalizm için miicedele de bitMichael White, kitabında (*) biyogra meyecektir. fik bir yaklaşımdan yola çıkmak yerine, Aybar'ın savunulannın günümüzdekt yaşamındaki gelişmeleri de göz önünde önemı ve yerı konusunda ne deniniz? tutarak, bu sorulara yanıt bulmaya çalışı Aybar sosyalizm ve demokrasinin yor. 12 ara başlık altında toplanan ve yan özünü 194O'lı yıllarda kavramış, sonra da bilgilerle desteklenen kitap, sanatçının arayış içinde bir entelektüel olarak dükendi notlarına ve çizimlerine dayalı olaşüncelerini geliştirmiştir. Aybar'a göre rak bir kez daha Leonardo'nun yaşamı sosyalizmin amaeı somut insanın sömüüzerine ayrıntılı bir döküm vermeyi rüden ve yabancılaşmalarından kurtulamaçlamıyor, ama o yaşamın ana hatlanyması, yani gerçekten özgürleşmesidir. Bu la birlikte yürüyen, Floransa'dan Milada üretim araçlarının kamıı mülkiyetine, no'ya ve Roma'ya uzanan bir izlek üzerinemekçilerin toplumsal yaşamın her alade, bu insanın "göz ardı edilmiş" bir yanında söz ve karar sahibi olmasına ve denını, "bilgin'lik kariyerini konu alıyor. mokratik üst yapı kurumlannın gelişerek Yazara göre, Leonardo'nun "tanıdık sayaşamasına bağlıdır. Bu anlamda, denatçı yönü" kadar "etkileyici" büyüleyi mokrasi ve sosyalizm aynı şeylerdir. Ayci ve ilham verici bir yönüdür bilginliği. bar'ın üsmanlıTürk toplumsal ve siyaBu yönün rölyefini çıkarabilmek için, bi sal yaşamı üzerine olan analizleri de bülim adamına özgii ciddi bir çalışmaya giyük ölçüde tutarlı ve ufuk açıcıdır. Sonuç riyor, başta hreud olmak üzere Leonardo olarak, Sovyet sosyalizmine getirdiği elesjhakkında bugüne kadar öne sürülmüş tirileri, SSCB çöktükten sonra ÇOK daha olan yorum ve düşüncelere kuşkuvla ba anlamlı hale gelen Aybar, sosyalizmin özkıyor. Birçok yönüyle "herhangi bir inKÜrlük ve demokrasi gibi evrensel değersan"dır Leonardo da, ama aynı zamanda lerine yaptığı ısrarlı vurguyla, bu konuda "hoşgörülü" ve "insancıl" biridir. Bilim değerli makaleleri olan Savın Aylin Özadamlığuıı da belirleyen böyle bir kimlik man'ın sözleriyle, Türk solunda "40'larsellik, yaşadığı dönemin "amansız" dan 90'lara bir köprü" olmuştur. Aybar'ın ve düşünceleri hâlâ canlı ve sağlamdır. Oy"karanlık " nileliğiyle uyuşmaz. Çünkü le kalmaya da devam edecek gibidir. • her şeyden önce güdııleri, sıra dışıdır. Onu benzersiz yapan da buduı. Yaşamın özünü ve gizini çözmeve yönelik tutku Bir Siyasal Düşüniir Olarak Mhmet Ali Aybar/Barıs Ünlü/ tle/ı)im Yayınhırı/ oluşturmuştur Leonardo'nun yaşamını. Belki de kitabın son bölümü "Leonar I SAYFA C U M H U R İ Y E T K İ T A P S AYI 6 8 4