Katalog

SENNUR SEZER debıyat yapıtlan, kımı zaman, res mı tarıhten daha sağlam belgeler ıçenr Ozellıkle gerçekçıler Turk edebıyatının oykuculerı de romancılan da, zamandan vc mekândan kuıtulnıa yolunıı tutmamışlar kurgu bır tarıh or tamı yaratmamışlarsa, yapıtlarına kuçuk tutanaklaı, tanıklıklar resmı tarıhe "zeyl"ler eklerler Hangı anlatım yolunu hangı dunya goruşunu savunurlarsa sa vunsunlar Bırınu Dunya Savaşı'nın Is tanbul unu hangı tarıh ya da makale ya şam koşulları vc yoksullarıyla, Huseyın Rahmı nın I lakka Sığındık'ı, Yaşar Ne zıhe'nın Rah ı Maışet'ı kadar anlatabı E Afpodit Buhurdanında Bir Kadın, ırak Kokusu, Sarı İt Reşat Enıs bır dönem edebiyatımızın en çok ses getırmış yazarlarından bırıydı. Aradan geçen yıllar romanını eskıtmese de yeniden basılmadı. Şımdı Evrensel yayinları bu onemlı yazarımızın yapıtlarını yeniden yayımlıyor. vazanlardan bırısı belkı de bırıncısı odur Bızım romanımız toplumumuzda tartışılırken, sağlıklı bır donemde Resat Enıs adı en çok anılan adlar arasında ola taktır " "Sağlıklı donem"lerın gelebılmesı ıçın kuşkusuz, tanık yapıdann okunması de ğerlendırılmesı gereklı Gunumuzde ta rımın ve hayvancılığın can çekıştığı gu numuzde bıle, hayvanla ınsan değerı ara sındakı dengesızlık suruyor Toprak so runu da Reşat Enıs'ı, ozellıkle seçtığı konular da, ırdeledığı sorunlardakı onculuğu ıle değerlendırmek gerekır 1968 ydınua ya yımlanan son romanı Sarı ît, ışçı sorun larının, sendıkacılığın yasal ılk adımları nın, ılk toplıı sozleşme doncmlerının do nemınde yazılmıştır Işveren çıkarlarını kollayacak, ışçıyı ışçıye kırdıracak bır or gut bıçunı "sarı sendıka" ve bu tur orgut lenmeye onayak olanların kımlığı, kışılı ğı tartışdır bu romanda I urkıye de uzun suren sınıf esastna dayalı dernek kurma yasağı, toplu sozleşme ve grev yetkısı ol mayan sendıkalaşma, ışyerı sendıkaları donemlerını ızleyen 196O'lı yıllarda sen dıka ve toplu sozleşme yasalarının TBMM'den hızlanarak çıkışı Kavel Kablo Fabrıkası ışçılerının dırenışı yu zundendır Hasan Huseyın'ın uzun şıırı ne konu olan bu dırenış, ışçılenn hakla rını alma dnenışlerı zıncırınde onemlı bır halkadır Reşat Enıs Sarı İt de "Ya sonra ne oldu' nun yanıtını verıyor Pat ronlar bdınçlendı ve kenddenne yararlı kışılerı seçıp ışçı orgutlenmelerıne onla rı yerleştırdder Bunu yapamadddarında yenı orgutler kurdurdular Reşat Enıs'ın Sarı It'e seçtığı sureç, dış goçun bır başka deyışle yurtdışına ışçı gıdışının de ydlarıdır Seçımlerde aday Iıklarda oynanan oyunlar kolay kazanç lar, ışçıyı orgutlemek ıçın f abrıkalara mı lttan sendıkacı yerleştırmeler bugun ko caman bırer semt olan eskı gecekondu mahallelerı (orneğın Gultepe) Sarı It ın kurgusu ıçınde yer alıyor Reşat Lnıs an latacaklannı bır seruvenın bır sevda oy kusunun çemberı ıçınde akıu bıı bıçım de anlatıvor Geleceğı kavramak ıçın geçmışı ıyı bıl mek gereğınden soz edılır sık sık CJCÇITII şı ıyı odmek ıçınse tarıh bdmek gereklı dır Bence bu tarıhı okumanın en ıyı ve zevklı yolu, donem romanlarmı okumak tan geçıyor Reşat Enıs'tcn soz ettım bu yazıda ama sız Reşat Lnıs ı okuyunca ote kı donem tanıklarını da anımsayıp oku vun Okuduklarınızın oncesını sonrısını tamamlamak ıçın Orhan Kemal Yaşar Kemal AdnanÖzyalçıner Bekır Yıldi7 Dunu kavramadan yarını ne anlayabı lır ne de vaşayabılırsınız Benden soyle mesı Bırde kadın sorunu var Reşat Lnıs ın anlattığı bıçımdekı "kadın somurusu nun en hızlı yaşandığı donemdeyı/ Bence fe mınıstler de okumalı Reşat Lnıs ı Hem yalnız Afrodır Fkıhurdanında Bır Kadın ı değd, Toprak Kokusu nu da S a u l t ı d c " (*) Afrodıt Buhurdanında Bır Kadın, Roman, Reşat Enıs tvrense/ tinsım \a yın, 208 r (*) Toprak Kokusu, Ronnın /<( uıi Enı\, EvrtımlBasım \ayın, 2S7 s (*) Sarı İt, Roman Rc^at Pw/r Ftıen \elHasım Yayın, 335 \ K İ T A P S A YI 6 79 Reşat Enis'in romanlanyeniden... 1980 oncesınının roman ve oykulerın de (ve kımı şıırlerde) ozellıkle tabanın ınsanlarının, ışçılerın, emekçılerın, ku çuk esnafların ovkulerı, onların dunyaları yaygındır Mahmut Yesan'nın Çul luk'unda anlattığı Cıbalı Tutun Fabrıkası ve yemekhanesı, ışçılerının zor ko şullar ıçınde bıle yaşamdan kopmayışla rı, Reşat Enıs, Sabahattın Alı, Ornan Kemal ılegelışıpyenılenmış, Adnan Öz yalçıneı'den Bekır Yıldız a Selım Ile rı'den Tomrıs Uyar'a değışık açılardan yansımıştır edebıyatımıza Bu adlardan soz edışım edebıyatımızın tutanak roman sayacağımız kımı yapıtlarında ım zası olan Reşat Enıs (Avgen)'ın uç ayn donemı anlatan romanlarının oncesıne ve sonrasına da bır ıkı satırla olsun de ğınebılmek Bu romanların etkılerını de anımsatabılmek Reşıt Lnıs (1909 1984), Anadolu'yu jandarma subayı olan babası yuzunden çocuk yajta tanıdı Mıllıyet, Vakıt, I laber, Bugun, Cumhurıyet, Yenı Istanbulgaze telerınde muhabırlıkten koşe yazarlığı na, yazıışlerı mudurluğune çeşıtlı basa maklarda gorev yaptı Bu gorevler sıra sında yakından tanıdığı kımı ınsanlar, sınıflar, mahalleler once adlıye roportajla rında sonra oykulennı topladığı Kılıcımı Suruyomm da( 1930) ama asıl romanla rında yer aldı 1933 ydında yayımlanan ıkıncı romanı Gong Vıırdu (1933) Babıâlı'dekı yazarları konu alır? Bu yazarla rın yaşamını ızlemek okuru Beyoğlu'na ve gecc hayatına goturecektır ıster ıste mez Saı*ı sendikacıhk Ama daha bırkaç yıi once, zına yasası ue ğışmeden, toplumda saygın bır gorunumu olan bır tv sunucusu nun, yabancı bır evde "bluzunun ust duğme sı çozuk" yakalanmasıyla, zınadan mah kumıyetını, bır daha ekranlara doneme yışını anımsamanız gereklı Afrodıt Buhurdanında Bır Kadın, gu zel olduğu ıçın patronların rahat bırak madığı ışçı kadının oykusu olarak başla yıp bır fanışenın oykusu olarak suruyor Fabrıka yaşamındakı kadının cınsellığı nın somurusunden, fuhuşta yalnızca ka dının cezalandırılışına uzanan bu çızgı romanın bugun ıçın onemını arttıran bır oğe bence Romandakı otekı onemlı olaylar, ı% kazasıyla yıtırılen çalışma gu cu, bakımsi7 ışyerlerı, ı$ guvenlığının yokluğuysa ne yazık ulkemızın gunde mınden nıç eksılmeyen oğeler Reşat Enıs'ın anmak ıstedığım ıkıncı romanı Toprak Kokusu, Afrodıt Buhur danında Bır Kadın'dan sonra, 1944'te yayımlanmı^ Yazarın Adana'dakı Bu cun gazetesınde çalıştığı yılların goz lemlennın payı buyuk olmalı kı, roman da kımı soyadları, ılçe adlan noktalar ya da Vlerle gosterılmıştır Toprak soru nunu, koyu somuren â^i takımını, koye bedava gelen kınınlerı yazılı kâğıtlara sararak muska dıye satan unırukçulerı, faızcı hocaları, kadınm hele bıraz yuzu ne bakılabılenının fuhşa ıtılışını ışlcyen bu romanda, Reşat Enıs'ın vazar olarak hem gucunu hem zayınığını oluşturan yanı, naturalıstlığı belır gındır Ya?ar hemen her romanın da aulata ve acı gerı,eklere duş kundıır toplıımıın en altındakıle rın durumlaıını ve oıda oluşlarının nedenlerını ırdeler Toplıımsal ve ahlakı duşkunluğu dıdıkleı Oku nın sabrını denıyor sanıldığı da olabılır Bu tur sahnelerden bırın de 'Yeter ama bu kadarı da" dedığınız anın hemen ardından bizım ılk naturalıstlerımi7den Huseyın Rahmı nın yaıgılandığında yargıca soyledıklerını anımsamanız gerekı vor rİKjbıı vaıanın ortulemevece ğı sanat eserının yalancı tanık du rumuna duşurulemeveceğı ıle ılgı lı unlu savunmasını Bu savunmayı hatırlatısım romanın başına gelen lerle ılgılı 12 Kasım 1943 tarıhın de vazımı bıten ve 1944 vılında VJ vımlanan Poprak Kokusu ^u satır laıla sonlann Çııkuıovanın aği elınden alınarak devlctlestırılmebi teşebbusu bu avaklanmadan sonra başlar Boyalısakal ın kızı LJıl, < e zaevınde l o p r a k Kanunıı n u n çı Toprak sopunu Işçl kMhn olmak, güzsl k8dm Işçl olmak Benım ustunde durmak ıstedığım ro manlaıdan Atrodıt Buhurdanında Bır Kadın, ılk ke? 1939 vılında yayımlan mış Bu roman "I abrıka yaşamı, ış ka 7aları, grevler ve Zonguldak maden ış çıleunın yaşamını yansıtışı yonunden onemlı sayılır Romanın ana kahramanı Yıldız dır Bukımsesızkızıızleyenokur hem çeşıtlı sınıfları, hem kadının top lumdakı ycrını çarpıct olaylarla kavrar I şıtlık gorunuştedır ( umhurıyet done mınde Dile bır kadının eşınuen ayn] mak ıstemesı hem çcvre hem yasalar ba kımuıdan olanaksizdır Yıldız ın arka daşlarından Melek kocasının hovarda lığından bıkıp ısyan ettiğınde ondan şıı yanıtı alır "Sen bcnım karımsın1 Soku ğumu dıkeceksın yemeğımı pışırecek sın kcyhmı yerıne getıreceksın Ben er keğım, erkek heı ıstedığım yapabılır' Kotası, onun boşanma ısteğını de 'Se nın gıbı gıızel karıyı bır daha nerede bu labılmm" dıyt reddedcr Karısına Lk megını getırıvor muvıım senı dovııyoı muyutn" dıye sorar "Uygunsuz kadın laıla duşup kalktığımı zor ıspat edersın Kocalık vazıfemı de yapmıyor dcğılım Ne dıyeceksın hâkırne'* Melek'e avıı kat da farklı ışleı soylemez Boşanmayı bu kadaı çok ıstıyorsa kocasını aldar ması gerekrnektedıı Koeası onu bastı rırsa boşar Bu Melek ın sokağa duşme sıne vol açaeaklıı Bu olayı ılk okuduğunuzda ırkılme menız abartılı bulmamani7 olası değıl SAYFA 8 karılmasını bcklıyor Ama 'toprak ana', koylu ırgat ıçın hâlâ 'kara toprak' Roman TBMM'de toprak kanunu ıle ıl gılı duzenlemelerın yapıldığı tarıhte ya yımlandığı ıçın Bakanlar Kurulu kara rıyla toplanır Ikıncı baskısı 1969'da Kara loprak adıyla yapılabılecektır Toprak Kokusu Reşat Enıs'ın oncekı romanlan gıbı hırçin ve sert bır anlatım la yazılmıştır Belkı de bu sertlık ıçerığın anlatıma yansımasındandır Bu roman ıçın Bakanlar Kurulu'nda neler konu şulmus, toplatılmastna nasd karar verıl mış bılmıyorum Ama Yaşar Kemal'ın roman ıçın soyledıklerı anımsanıyor hâ lâ "Reşat Enıs romanımızın temel taşla rından bırısıdır Getırdıklerı, goturduk lerı tartışılabılır, ama onun bır yonu tar tışılamaz, sonsuz namusu ve halk sevgı sı Bu sessız, karınca gıbı calışkan adam gerçekçı romanımızın babalarından ol du Toprak Kokusu'nda belkı evrenın, ınsanın, doğanın buyuk şıınnı bulama yız ama ınsanın katı gerçeğıne basımızı kut dıye vurur ırkılırız O, hep ırlulten bır yazardı Onun ıçın ılk Çukurova ro manını o yazdı Bu kaynaşan Anado lu'nun yureğının attığı yerı ılk o dıle getırdı ve ondan sonra celenlere bır çığır da olsa, yolu o çızdı Ilk ışçı romanını da Geleceği kavramak Re$|t E n ı s A n a d 0 | U y u ,andarma subavı olan babası yuzunden cocuk yasta tanıdı C U M H U R İ Y E T