Katalog

Kentlerde huzursuz ruhlar vardır Bırı, 'Özen Yula, tıyatromuzun Tarantıno'su' dese kim vurduya gider mi acaba? Oysa psikolojık derınlıği arttırılmış tıpler ve varoluş eleştirisi şıddetlenerek edebileşmış yapılarıyla Yula oyunlarının bazılarında, en az Tarantino'daki kadar 'silah' patlıyor! ILGIN SONMEZ 60 lardan sonra dunyada hıçbır şey oncesıyle avnı kalmadı, de S ğıştı Ozgurluk hareketı tum alanları etkısı altma alınca, tıyatro ve seyır u de bu değışımden payına duşenı ustleıı dı Turkıye tıyatrosuna ne kadar sınırlı yansırsa yansısın ıhtıyaç duyulan bır sanat olarak varlığını surduren tıyatro da, her donem olduğu gıbı kendı anarşıst'lerını yapı tanımazlarım kumcıılarını kendını gerçekleştıren kahramanlarını yarattı Tıyatronun sınırlarını genışletmck coş kıısuyla dolu teatral unsurlar olan metın, yonetmen, oyuncu, mekân seyırcı ve ara larındakı ılışkıyı çağdaş anlayışlarla yo rumlayabılen bu yaratıcı zıhınlerden mul tıdısıplıner, mııltımedya, multıkulturel ve saırebır tıyatro çıktı ortaya Tıyatro ya7ar lığı da değıştı, değışıyor Tıyatro metnının temel olçutlerı olarak kabul gorrnuş olan durum, olay dızısı aksıyon motıf gıbı te mel kavramlar dramatık olay çatışma, U7am, zaman gıbı temel olgular, serım du ğum, çozum gıbı oyun gelışımını yonlen dıren metın yonclışlerı ve bııyuk fınal kıe şendoları, yanı domklar tıyatro metınlcrı ıçın asal krıterler olnnıktan uzaklaştı Çıınku artık dramatık catılar çoktu, tıyat ro ya7aıından bekkntıler farklılastı Metınlerın okunurken ya da sannedey ken, algılayana bır şeyler ıfade edebılmesı ıçın 'en azından ıçten bır temel uzerıne kurulmuş olması ıse hâlâ geçerlı bır olçııt arızalı kajp var Şunu soyleyebılırız kı, oykulenn tematık bır butunluğe sahıp olmaları te kılhklenne zarar vermıyor her oyku tek başına okunduğunda kendı oznel akıcı hğına ve tadına sahıp Bu durum kışıden kışıye oykuler arası tercıhlenn farluüaşmasına yol açabılır Oykuler, bırbırlerı nı kıskaca almıyor, aksıne okurun turetebıleceğı anlamlar uzamında bır sıner |i yaratıyorlar Oykulerde baskın olan bır başka un sur ıse oyku kışılerının bırbırlerıyle ve dunyayla aralarındakı zıtlık Trende kar şısına oturan kadının geveze çıkması olasılığından urken adam, ıkı ayn bank ta oturan ıkı askerın tekduze sohbetlerı boyunca banklardan bırının uzak ko şesınde sessızce oturan yabancı, otobuste yanına oturan kuçuk kızın ıçten soru larına tutuk cevaplar veren yenı bır ha yatın eşığındekı genç, tek çocuğuyla ha yata tutunmaya çabalayan ve otobus yolculuğunda lafladığı adamın polıs oldu ğunu oğrenen kadın oğrendıfiı anda kı sııskıı Burada onemlı olan Dir baş ka nokta ıse yazarın anlatım teknığı Ozen Yula kısa ve uzun cumle kuruluş larındakı seçımlerıyle bır bakıma oku run nefesıyle oynuyor Oatalan ve ge nışleyen anları, dıngınlığı ya da soiuk soluğa kalışı duyumsatıyor anlatımıyla Oyku kışısının yaşadığı ana etkıyen bır geçmış yaşantısı varsa bunu uzun uzadıya anlatınaya gerek duymuyor, o ya şantıdan bır parçayı, bır dıyaloğu ya da 'Son Guzel Havalar" oykusunde oldu ğu gıbı bır ızı aktarıyor Şımdının ıçındekı geçmışı ve geçmışten fılızlenen şım CUMHURİYET KİTAP SAYI 673 Aktarılan hıkâyenın değılse de çıkış noktasının samımı ve gerçek olnıaM, bır sanatçı ısyanı uzerı ne ınşa edılmesı hâ lâ onem arz edıyor tşte tam buradan gonul fethcden 'anarşıst' bır ya7ar OzenYula Hertur lıı çağdaş muamele'ye açık tabıatlarına rağmen dramatık curet karlıkları ve derın tespıtlerıyle dıkkat çe ken oyunlarının onu açık go7iıkuyor Oy kucufuğuyle bırlıkte gelıştırdığı oyun ya zarlığı, oykusundekıne benzer Dir aktancı ozellık taşıyor farklı karakterler, tama men farklı çızılmış portrelerle, yazara eşıt mesafeden, oyunların yapısını ner an her yerc gıdebılır bıçımde muhafaza ederek ıfade edılıyor Ozen Yula'nın oyunlarında Bıçak sırtı konular her an patlamaya hazır bır sılah gıbı sunuluyor Ozen Yula, ılk oyku kıtabının yayımlan dığı sıralarda Dıl larıh ( oğrafya Pakulte sı Tıyatro Bolumu nde postmodernızm uzenne te7 yazaıak lısansustu derecesı al mıştı ve aynı bolumdekı doktorası da su ruyordu Ilk oyunları olan ' Ay ledırgınlı ğı' ve "Dunyanın Ortasında Bır Yer" 1995 yılında sonradan yayımlanacak olan dığer ıkı toplu oyunları gıbı Mıtos Bo yut'tan çıktı Yazar, daha ılk ya7dıklarıyla sonradan ıyicc sahıpleneceğı tarzını oluş turmaya başlamıştı bıle Bır kere rock ve punksonrası performans sanatı beat ku şağı, depresyon çağı yapıbozum ve posr modernızm sonrası bır tarzdı bu Bızım tı yatronıuz ıçın ahşılmadık bır okuma gele neğındcn beslenıyordu Algısı açıktı Ya zarın oyunları, onun ya7dığı turun tarıhı vc yaşadığı çağ konusundakı kuçumseneme yecek bınkımını gozler onune serıyordu Yazdıkları polısıye ya da macera deöıldı ama 'kara nlmlereparalel bır kulvarda ın celenebılıılerdı Ustelık metınlerındekı muzık kullanımı bıle yazarın farklı oku malara açık ozellığını desteklıyordu1 dıyı gorebılıyoruz Geçmışte pek fazla oyalanılmıyor, goruntuler Dir an yanıp sonuyor sankı Sonra yıne aynı karanlık yol Ozelhkle ıkı oykuden soz etmek ıstı yorıım Bunlaruan ılkı olan "Denn, Nemlı, Unutulmuş Topraklar"da sıne matografık ve sembolık bır dıl hâkım Öyku kışısının bır çeşıt usyarılması ıçın de olması^parçalanmış bır gerçeklık soz konusu Öykunun sonunda ıkınu ada mın sunduğu gerçeklıkle karşılaşıyoruz Bahsettığımız Delgeselcı tavrın en yoğun olduğu oyku bu Anlatıcı adeta seyrettı ğı bır kısa fılmı, hangı jestın hangı açıdan çekıldıfiını kuşatacak bıçımde anlatıyor Bahseaeceğım ıkıncı oyku ıse "Lski, Ya lan Zamanlar" Bu oykude de şeçmışın şımdının ıçın de çok basarılı bır bıçımde sunumu soz konusu Bır oyuncakçı dukkânının onunde oyuncak bır kurbağanın gozle rınde başlayan yolculuk, okuru tu/ağa duşurebılecek, yaşanan an sanılabılecek bır geçmışın ıçınde surup yıne gunumuz de bıtıyor Yazar, oyuncak kurbağanın gozlenne bakarken bıraktıgı okuru bulunduğu yerden aJıp devam edıyor yola Unlu Kuşlar fılmıyle de hoş bır aL^verı şe sokarak Ozetle Arızalı Kalpler, Yula'nın neyı anlatacağı kadar nasıl anlatacağını da merak ettıren bır kurgu ve dıl ışçılığıyle yoğrulmuş Çağrışım katmanlarındakı zengınlık ve bunlann bırbırlerıyle alışve rışlerındekı comertlılc de cabası • Arızalı KaJpler/Ûze» Yula/Doğan Kıtap/lBs Geçmıştekı buyuk tragedyalara has ama son derece çağdaş bır burukluK var Jartıyeı Ozen Yula nın kale Kırbaç ve mınde Kelımelerın BabvDollun hangı anlama karşı, Ötesındekıler ne hı/la yol aldığını, nelerı ıfade edıp ne lerı etmedığını son derece ıyı bılıyor Tam orada, tam o anda tam da onu kullanması gerektığının farkında Geneldc okunı caydıran bır ya zar /aafı olarak kabul edılen genış zaman kullanımı bıle ()zen Yula'da bellı bır ama ca hi7met edıyor Ama o 'yıne de' oyun ya zarlığında yol aldıkça dır'lardan ve dir lerden vazgcçmıs sankı Iyı de olmuş Yazdıkça belırgınleşen, sokak ve kıtap zckâsı'nın sınırları ve farkındalıklarıyla okuyucuyu şaşırtıyor Oykulerı ve romanında olduğu gıbı, replılderınde de lırık bır olgunluk var Yer yer destansı bır dıl kullanmasına rağmen 'yerellığın' altını çız mıyor, pek sevımlı sayılamayacak 'ağdalı uslup sınırı'na kadar an dayanmıyor Edebıyatta tutkuyu ıçtenlıkle kurgula yabılmış nadır adamlardan bırı olan Ozen Yula'nın oyunlarında kendını yoğun ola rak hıSM.ttıren ve 'tutku dan bağımsız ola rak duşunulemeyecek olan bır başka un sur ıse şıddet 1 arklı bıumlere burunen ve ba/ı oyunlarda sadcce kendını hıssettır mekle yetınen bır şıddet eğılımı bu Yaza rın eleştırel kımlığının de bel kemığını olubturuyor Ayrıca varoluş sorunlarıyla karayı bozmuş bır sanatçı olarak ruhsal ıatolojılere de meraklı bır tabıatı var Yu a nın Oyunlarında, turlu travmalar son rası cınayet eğılımlerı ıle karşılaşıyoruz Mesela 'Ay Tedırgınlığı"nde dedesının ensestıne kurban olan kadın yıne dedesı kadar yaşlı adamları oldurerek ıntıkamın ızını surııyor Ya da "Kırmızı Yorgunla rı"nda Betty, kendısını umutsu/ durum dayken terk eden Red Kıt'ı vuruyor "Go zu Kara Alatıırka"da ıse Hıgen, sevdığı adamı olduren koynunda uç ay geçırdığı Barbaros u vuruyor vesaıre Şımdı bun ların cumlesını kurduk dıye bu oyunları psıkolojık cınayetler serısf olarak algıla nıanız buyuk hata olurdu Zıra Yula, ne ya pıp edıyor, turlu başkaldırılar sığdınyor metınlerıne Ustelık bunları her seferınde farklı ağızlardan farklı koşullarda aktara bılmenın de zevkını çıkanyor Yerleşık ve basmakalıp ahlak, yazarın temel takıntıla rındanbın O tıplennebuboğucucende reyı kırdırıyor Yıne Özen Yula tarzının temel parçala rından bırı dıyebıleceğımız bır başka un sur ıse cınsellık Dıkkat edın tutku ve cın sellığı ayn avrı telaffuz edıyoruz Cınsellıktekı yoğunluk ve argo kullanımındakı us talık Ozen Yula'nın okuyucuyu en başa rıyla barsabıldıöı becerılerınden Yula'nın kahramanları bırbırıne her yaklaştığında adeta ortalıkta bır tuı pathos' dolanmaya başlıyor lennessee Wı(lıams oyunlarında kınebenzer bır brutal desıre / hayvanı ıh tıras , onda da başkoşeye yerleşıyor Yula'da yarattığı tıplere kı bunlar ad ları olsa bıle genefde karakter değıl tıp ola rak çmlıyor yazar tarafından oyun ıçın de hıkâyeler anlattırma ıhtıyau var Bu da yazara ayrıca bır sembolık anlatım ve ya banulaşma alanı oluştııruyor Paydalan mamaya razı olabıleceğı herhangı bır çağ daş sanatsal sosyal ya da teatral bır du rum veya tutum yok gıbı Metınlerınde pa rantez ıçlerıne nerdeyse hıç yer vermeyen Yula yonetmen ve oyuncuların dramatur )i ve sahneleme aşamasındakı yaratıcı ça lışmalarına ııygun bır zemın bırakıyor Bu da aslında yazarın çağdaş ısyankârhğının bır parçası olarak, metnın merkezıyetçılı ğıne başkaldırışı olarak yorıımlanabılır Metınlerını yapıbozuma ortam oluştura cak bır şekılde kaleme alıyor ve bu üa her bırı ıçın sınırsız yorum olasılığının onunu açıyor Prova surecınde re|i ekıbıyle çalı şarak metınlerı gelıştırmeye de açık bır an layışı benımsıyor Urkek ve kırık bır kadınla kaderını ıtek leyen bır adamı paramparça olmuş bır 'karşılaşma'da bır araya getıren, adamın kadına karşı hıssettığı tutkunun sonunu olumevardıran "AyTedırgınlığı bırçıtt hğe zorla getırılen bır kadın ve ırgat kadın ların 'tutkulu' hıkâyesını anlatan "Dunya nın Ortasında Bır Yer", bır sevdanın so nunu bır dığerının başlangıcına bağlayan lırık bır coç kcnt masalı olarak tanımla ndbılecek "lstanbul Beyaz, Rakı Rengârenk", bılge bırerkek fanışeyle bır televız yon yazarını, zamanında kendısını terk eden adama donen çıft kışılıklı bır kadın la, oleceğını oğrenmesıyle bırlıkte arzula rını azadeden başka bır kadını bır araya getıren "Kırmızı Yorgunları arka nıahal le gızemıyle orulu entrıka ıçerıklı hıkâye sıyle "Gozu Kara Alaturka" (kı bu son uç oyun yazarın 'outsıders / dışardakıler kav ramıyla olan hesaplaşmalarını da gozler onune senyor) Osmanh'da kadın mese lesıne alternatıf bır tarıhı yorum getıren "Gayrı Resmı Hurrem",parakazanmanın goze alınamayacak koşuflarda bır rekabe te donuştuğu, kırlenen alt sınıf ınsanları nın hıkâyesını anlatan "Sahıbınden Kıra lık", gelecekten bugune soyut bır hıkâye gıbı takıp edılebılecek olan "Yakındo ğu da Lmanet" "Sahıbınden Kıralık" ve "Yakındoğu'da Lmanet"te olduğu gıbı 'post kaynaklardan beslenen, çağdaşımız bır Yakındoğulu nun çağın gereklerınden 'şıkâyetlerı nı ve yavaş yavaş çekılışını ak taran tek kışılık oyun ya da manıfesto dı yelım, "Yakındoğu'da Ihanet", yazarın nalıhazırda basılmış olan oyunları Yakın doğu uçlemesının son bolumu olan "Ya kındoğu'da Felaket" ıse yolda, gelıyor Oyunların her bırı gerçekten de sahne lenmelerını beklemeksızın ele alıp metın lerdekını karşılayan bır ıhtıras yoğunlu ğuyla okunabılecek derecede edebı tada sahıp 1997yılında "lstanbul dan Bır AşkGeç tı" adıyla yazılan ve 10 Uluslararası lstan bul Tıyatro Festıvalı programına pro|e ba zında kabul edılerek "80060" adıyla, Mu rat Daltaban reıısı ve Mustafa Avkıran su pervızorluğunde sahnelenen "lstanbul Be yaz, Rakı Rengârenk", multımedya mu /ıkal bır devınım ve dans projcsıydı Ko reografıyı Ovul Avkıran ve Lrdaf Uğurlu yapmış, mu^ıklerse Kapsul tarafından ha zırlanmıştı I estıval sırasındakı gosterım lerınde yoğun ılgı goren yapım neyazık kı bır daha seyırcı Karşısına çıkamadı 2000'de ıse lzmıt Beledıyesı Şehır 1 lyat rosu bunyesınde Lmre Koyııncuoğlu rejı sıyle sahnelenen "Hayat Devam Edıyor" da bır Ozen Yula metnıydı ve oyunun mu 7iklennı de Baba Zula yapmıştı "Ay Tedır gınlığı" ıse yazıldıktan tam beş yıl sonra Beşıncı Sokak Tıyatrosu tarafından 2001 yılında Mustafa Avkıran rejısıyle sahnelendı Aynı yıl Ozen Yula ya Afıfejale Odu Kı getıren oyun, 2001 2002 sezonu sonun da ıse Bonn Bıenalı nc katıldı ve Avrupalı eleştırnıenlerın de beğenısını topladı Kı ıııı d)anslar yazarla ılışkı ıçınegırıpoyunun telıf haklarını satın afmak ıçın gereken su recı başlattılar Ya/arın "Toplu Oyunları 3 "unıın ılk oyunu "Gayrı Resmı Hurrem" Şehır Tıyatroları'nın yenı değışen yonetı mı tarafından 2002 2003 sezonu ıçın re pertuvara alındı "Kırmızı Yorgunları" ıse yenı sezonda Bulent Lmın Yarar rejısıyle lstanbul Devlet Iıyatrosu bunyesınde sah nelenecek Ağırlıklı olarak kentlere konuşlanan hu 7ursuz ruhları anlatan Özen Yula, ıkı hu zursuz ruhun asla bırbırını mutlu edeme yeceğını soyluyor oyunlardan bırınde Ve de dıyor kı,'eğer varsanız huzursuzsunuz dur, o kadar'1 Hem 'bır ınsanın yalnızlığı nı buzdolabından anlayabılırsınız'ı de soyluyor Özen Yula'nın sıradışılığını yaz dıklarından anlayabıleceğımız gıbı • Hayat Bir Kere/ Ozen Yula/ Do&an Kı lap/ 18Ss Jartiyer, Kırbaç ve BabyDoü'un Otesindekiler/ Ozen Yula/Doğan Kıtap/ 160s SAYFA S Oyuntar... fcoyuniar f