Katalog

Ozenli bir bilim tarihi kitabı METE TUNÇAY B u yıl kurulan ve şımdıden onu aş kın çevırı eser çıkaran Kıtap Yayı nevı başarılı bır gırışım oldu Do ğa ve Bılım Dızısı'nde yayımladıkları kı taplardan bırı, tngılızce orıjınalı de 2()02'de Oxford Unıversıty Press'te ba sılmış olan Danıel R Headrıck'ın Enfor masyon Çağı (Çevıren Zıılal Kılıç) Eğer, kitabı ılk gorduğunuzde, "Akıl ve Devrım Çağında Bılgı Teknolojılerı 1700 1850) altbaşlığına dıkkat etmez senız, bunun bır bılım tarıhı araştırma sı olduğunu anlamayabılırsınız Zaten ozgun adı, 'Enformasyonun Olgunlaş maya Başladığı Çağ ' gıbı bır anlama ge lıyor Batı Uygarlığının Yenı Zamanla rı'nı donemleştırııken alışılmış olanı, 17'ncı yuzyıla Akıl 18'ıncı yuzyıla Ay dınlanma, 19 uncu yuzvıla da Devrım (ya da tdeolo)i) Çağı demekrır Bu yazar ıse, 1700 1850 aıasındakı 150 yıla "Akıl ve Devrım Çağı' demeyı yeğlıyor (H Maıcuse nın unlu kitabı da Vtrnunft und IReason and\ Revolutmn adını taşı yordu, ama bır donemı anlatmıyordu1) Buyapıtın temel tezı sonuç nıtelığın dekı kısacık 7'ncı bolumun epıgrafından vola çıkmakta Maılere'ın Ktharlık liudalastnda, hanı adam "meğer kırk yıldır nesır konuşuyormuşum da habe rım yokmuş" der ya tlk bolumun cpıg rafında da Bob Melcalre ın şu sozu alın tılanıyor "16 Kasım 1992 Amerıka'da Lnformasyon Çağı nın başladığı gun Ama bılgısayarcıları çoğu Enformasyon Çağı nın başlangıcını bundan çok on cesıne, belkı 10, 25, hatta 50 yıl oncesıne gotureceklerdır ' Işte Headrick'ın yaptığı, bu geçmışı 300 yıl gerıye goturmek, hatta "başlangıcı voktur enfor masyon ınsanlıkla yaşıttır" demek ozellıkle ılgınçtır Yanma olayı, yuzyıllar dır, tahta, Kâğıt vb nesnelerde bulunan ve bu adın verıldığı esrarengız bır uçu cu madde ıle açıklanıyordu Bır nesne yanınca, ıçındekı fılojıston da yıtıp gı derdı Dofiada hıçbır şeyın kaybolmaaı ğını ve hıçbır şeyın yolctan varolmadığı nı savunan Lavoısıer ıse, yanmanın da kımyasal bır tepkımeden ıbaret olduğu nu kamtlamıs,tır (Bu konuyu duşunur ken halen doğa ve ınsan bılımlerınde kullanılan hangı kavramların, ılerıde/z lojıston nıtelığınde oldıığunun ortaya çı kacağı ınsanın aklına takılıyor1) Headrıck'ın onemlı tartıştığı bır baş ka konıı da, olçu ve tartı bırımlerının standartlaşma surecı Bır metrolojı ta rıhçısınden aktardığı, eskı Fransa'da 1 000 ayrı olçum bırımı, bunların 250 000'de değışık yerel bıçımı olduğu (notta ek tngıltere'deyse 64 ayrı bırım, 64 000 kadar da yerel çeşıtlemesı bulunduğu) bılgısı Halep arşınının sadece bı zım geçmışımızde buradakınden farklı olmadığını ortaya koymakta Aslında, metrık/ondalık sıstem hâlâ tam olarak evrenselleşmıştır Ingıltere ve Amerı ka'da uzıınkık olçusu olarak, km m cm yerıne denız ve kara mılı, yerda, fe et/kadem/ ayak, ınch/parmak kullanılı yor, s>ığa ıçın de lıtre yerıne pınt, galon vb Yazar, Enformasyonu Donuşturulmesı bolumunde sayısallaştırma ve ıstatıs tıklerın kullanılmasını ırdelıyor Benım daha çok ılgımı çekense, Enformasyo nun Sergılenmesı bolumunde anlattığı kartografyanın evrımı konusu oldu Es kı harıtacılıkta yon ve olçek kavramları yoktu, Romaklar yalnızca sağ ve sol üe yol ı/lencelerı (guzergâhlar) çmyordu Erken Yenı Çağda goK ve yer harıtaları yapılmaya gerçekleştmlmekteydı Yer yuzu duzluklcrındekı ıkı nokta arasında 5 mıl kadar uzunlukta bır doğru parça sı olçuluyor, bu temel çızgının her ıkı uctından da gorulebılen Dir nırengı sap tanıyordu, bu noktamn uçlardan hangı açıyla gorulduğu belırlenınce, trıgono metrının yardımıyla uzunluğu bdınmeyen ıkı kenar hesaplanabılıyordu Ama ozellıkle denızlerde enlem ve boylam larla kesın yer belırleme ışlemlerı, dakık saatlerın gelıştırılmesınebağlıydı Gıde rek karada yukseltı eğrılerı, denızde de derınlıkler ıkı boyudu harıtalarda belır tılmeye başlandı Çeşıtlı verılerın koor dınatlar arasında eğrılerle anlatıldığı grafıkler, ıstatıstıklerın daha kolay kav ranmasını olanaklı hale getırdı Enformasyonun sozluk ve ansıklope dılerde roplanarak başvuru kaynakları nın oluşturulması, bu kıtabın ayrı bır bolumun konusu Tematık bılgı ağaçla rından alfabetık olarak maddelerın sı ralanmasına geçış, Akıl ve Devrım Ça ğı'nda buyuk bır gelışme gostermıştır Genel ılerleme, hıç kuşkusuz talep artı şının zorlamasıyla oknuştu Bu tuıden yapıtların sayısı da, uzunluğu da, ba sım/satıs, mıktarı da zaman ıçınde mut hış yııkselmıştır Enformasyonun Iletışımı bakımından soz konusu 150 yıl ıçındekı değışımler, kıtabın (7'ncıyı saymazsak) son bolu munde anlatılıyor Ulaktan duzenlı pos raya evrılme, yıne bu çağın eserıdır At lı posta arabasından uemıryoluyla pos ta taşımaya geçmek, gonderılerı ustlerı ne pul yapıştırarak ucretlendırmek hep devrım nıtelığınde gelışmelerdı Ama 19'uncu yuzyılda oncu optık, sonra da elektrıklı telgraf şebekelerı haberleşme yı kolaylaştırdı Radyo dalgalarıyla telsız telefon sıstemlennden sonra eskıden bıl dığımız Sumuklubocek postanın yavaş yavaş kaybolduğu, yazılı Dir şey ıletmek gerekırse faksımıle aracı ya da elektro nık postadan yararlanıldığı, herkesın cep telefonu kullandığı gunumu/de, ıle tışım araçlarının evrım tarıhının hakkı nı vereıek değerlendırmek çok zoı Sonuç olarak, Enformasyon Çağı'nın adı yenı konulmuş olsa da, bu alandakı en onemlı bır takım gelışımlere Akıl ve Devrım Çağı tanıklık etmıştır Bugunku ıletışım ortamını doğru değerlendırmek ıse, ancak geçmışını oğrenmekle mutn kun olabılır • Şeytan Aynntıda Gizlidir ERDEM OZTOP hmet Umıt, aslında yıtıp g 11 m e k t e olan polısıye tarzı romanı dırıltıp, bu yuk uğraşları sonu cunda kurtarıp, tekrar okunıır ko numa getırebılmiij tır Geçtığımız ılk bahar ayında çıkar dığı 'Kukla' ısımlı kitabı hakkında Cumhurıyet Kıtap'ta yazdığım yazıda Ahmet Umıt'ın yaşam oykusunden kısa ca bahsetmı^tım Ahmet Unmıt'ıfazla tanımyanlar varsa kı sanmıyorum yenı çı kardığı oyku kitabı hakkında yazdığım bu yazıda Umıt ın kısa yasam oykusunu anlatmak yerıne, arşıvımaen bulduğum bır gazete roportajında Ahmet Umıt'ın yazın hayatına nasıl ba^ladığı hakkındaia cumlelennı sızlerle paylaşmak ıstıyo rum "Bır gun yaptıklarımızı anlatan bır ra por ıstedı orgut benden Ben rapor yazarken oyku yazmışım ' Duvardakı Çıçekler' adı da O zamanlar partının radyosu vardı, rapor orada yayınladı Sonra bır oyku daha yazdım 41 dılde, 'Barış ve SosyaLzm sorunları' dıye bır dergı çıkıyordu Oykuyu oraya yollamışlar Boylece ılk 41 dılde yayınlanmıs oldu O zaman 'Ben yazar olacağım arkadaş,' dedım " (1) "tlk şıır kıtabım 'Sokağın Zulasf 89'da, ılk oyku kıtabım 92'de yayınlandı Sonra bırden bıre polısıye yazarken buldum kendımı Bu nayattan tabu polısıye çıkar, başka ne çıkar1 Hep soyluyorum, yazarın usfııbunu beLrleyen şey, onun kışısel tarıhıdır" (2) "Kaçan, kovalayan bır hayatım oldu 'Sıs ve Gece'yle artık polısıyeye gırdım Turkıye'de polısıye yok dıyenler, son beş yılda artık polısıye yazılıyor dıye sevındı Daha çok da eskı solcular Ama kımse benı yazmadı Sonra Moskova yıllarımı anlatan, bıyografık 'Kar Kokusu'nu yaz dım"(3) numuzle bırebır bağlantılı olan her konu ya değınmış, taksı cınayetlerı, satanıstler, Ahmet Umıt bu konuyla ılgılı oykıısunun ısmını kıtabınj da vermış mafya cınayet len, depremle bağlantıb cınayetler Kıtaptakı on sekız oyku başkomıseı Nevzat'ın ağzından anlatılmaktadır Bu on sekız oyku, ıstense her bırı uzatılarak bırer roman halıne donuşturulebılırdı Ama Ahmet Umıt uzun ve gerek Sız cumlelerle oykuyu romana çevır mek yenne, kısa ve zevklı, bır o kadar da surukleyıu anlatımıyla dolu dolıı on sekız oykuvle bu kıtabını noktalamış Yazı yazmaya sıkıca bağlanmış olan Ah met Umıt, 'Şeytan Ayrıntıda Gızlıdır ısımlı polısıye oyku kıtabından sonra sı radakı kıtabının kadın ana merkezh ola cağının sınyallennı yakın geçmıştekı bır roportajında belırttı Gunumuzde popu ler olan kadın temasın sadece kadınlar okusun dıye yazmayatağını da aynı ro portajında altını kalın bır şekılde çı?erek vurguladı Sonuç olarak hem edebıvat dunyasın da pohsıye tarzına onculuk edıp, bıze bu tar7in tekrar var olduğunu hatırlattığı ıçın hem de yenı kitabı 'Şeytan Ayrıntıda Gızlıdır'ı dolu dolu, zevkle okuttuğu ıçın Ahmet Umıt e teşekkur edıyorum • (1,2, i) 26 Mart 2000 Mıllıyet Cazetesınâe^ahıde Yazıcıoglu'nun Ahmet Umıt ıle soyleşısınden Şeytan Aynntıda Gizlidir / Ahmet Umıt / Doğan Kıtapglık A Soyferln Oyunları GERTRUDE DURUSOY Kaıtografyamn evrimi S Onemlı bır sorun gerek Turkçede ge rekse başka dıllerde çoğu kere ozdeş gı bı kullanılan Enformasyon ve Bılgı te rım/kavramlarının ayrılması Verılcrden oluşan Lnformasyon Bılgı nın ham maddesıdır Bılgı onları sındırır, ıçsel leştırır, yeter kı bılgıye erışmek ısteyen, aradığı verılerı nerede bulacağını bılsın Bu kıtap, Enformasyon sıstemlerının oluşturulma, ışlenme, sunulma, (gızlenme değıl, muhafaza/koruma anlamına) saklanma ve aktarılma sureçlerı ustune, odaklandığı 150 yıllık deneyın gelışme lerını anlatmakta 18'ıncı yuzyıldan başlayarak Avrupa ve Amerıka'da nufusun artması ve ona paralel olarak da ekonomının gelışme sı, dınî dogmatızmden kurtulan ınsan zekâsının pyenı bılgılere ve onların da yandırılacağı verılere eskısınden daha çok gereksınım duymasına yol açmıştır Âncak yazar, çeşıtlı yanlarını betımledığı bır ılerlemenın "araçsal" nıtelığını vurgulamaktadır Yoksa, "Etık açıdan ınsanlık son uçyıız yıldır hemen hemen hıçbır ılerlemekaydetmemıştır " (s 23) Enfoımasyonun duzenlenmesı, doğa dakı canlı cansız varlıkların tanımlanıp adlandırılması (nomenklatura) ve sınıf landırılması (taksonomı) ılebaşlamıştır Headrıck, burada ornek olarak, tsveçlı bıtkıbılımcı Lınnaeus'un yaptığı çalış maları uzun uzadıya çozumluyor Sım ya'dan kımyaya geçışte de benzer sureç ler yaşanmıştır Bu alanda, Lavoısıer'ye kadar suregelen 'fılojıston" kavramı SAYFA 16 Biigitıln hamaddesl Ahmet Umıt'ın yazın hayatı hakkında kı bu kısa açıklamalardan sonra lafı pek fazla uzatmadan, Ahmet Umıt'ın Doğan Kıtap'a geçmesıyle bırhkte 1998 2002 yıl ları arasinda yazdığı ve bu yazdıklarını bır kıtapta tophladığı 'Şevtan Ayrıntıda Gızlıdır' ısımlı ovku kıtaDi uzerınde kısa ca durmak ıstıyorum Ahmet Umıt ın hazırladığı 'Şeytan Ay nntıda Gızlıdır' adlı oyku Kitabında on sekız adet soluksuz okunur cınsten oyku ler yer almaktadır Bu kıtapta yazar, gu Güncel öykütar oyfer, 8 Aralık 1912 gunu bugun ku Ukrayna'nın Charkov kentınde varlıklı bır sanayıcı aılesınde dıın yaya gelmıştı Ancak Bırıncı Dıınya Sa vaşı, ardından Bolşevık Ihtılalı patlak verınce babası, aıleyı yanına alarak on ce Istanbul'a yerleşıp yurduna donme umuduyla bır yıl orada bekler Ancak ufukta değışıklık gorunmeyınce 1920 yı lında Vıyana'da yerleşmeye karar verır ler Baba Soyfer çeşıtlı ışlerde çalışır ve oğlunun ıyı bır eğıtım almasını ıster? Horst Jarka'nın aktardığına gore oğlıına ozel tenıs derslerı bıle aldırır Ancak genç Jura, o yıllarda Vıyana'da grupla şan sağ ve sol partılerın etkıleıı okullu lara kadar varınca, hıç tereddut etmeden daha orta oğrenımde ıken, aılesının bıl gısı dahılınde bır sosyalıst gençlık der neğıne aktıf bır uye olarak lcatdır Soy fer ın lıselı yılları, nem edebıyat kıtapla rına dalmak hem de ılk şurlerını yazmakla geçmektedır Bu şıırler sonra du zenlı olarak Arbeıterzeıtung'nde (Işçı Gazetesı) yayınlanır En çok beğendığı tur, kabare olmuştur ve sıvasete erken den bulaştığından sosyal demokratların Vıyana kabarelerınde metın yazarı ola rak goreve başlar tlk amacı, edebıyat değıldı, o yıllarda Sıyasal amadar ağır basmakta, antak 1934 yılında Âvustıır ya'da gıttıkçe artan bır ılgıvle artık Al manya'nın aynı donemdekı rejımı be nımsenmeyebaşlanmaktadır Genç Soy fer, o ara partısının başarısızlığını sorgıı lamaya başlar ve oturup bır roman yaz maya koyulur, Bır Partı Şoyle Oldu M\ lı bu roman, iragment olarak kalacak, çunku Soyfer verınde durmayıp kuçuk sahneler ıçın artık oyun yazmaya başla mıştı ve 1936 yılında Dunyanın Sonu Vı yana'da sahnelenır Art arda otekı oyun ları seyırcıye kavuşur Edı Lechner C en netı Gorur, sonra Astorıa, Vıneta vc 1492 Broadway Ezgısı ü yıl, vanı 1937'de Soyfer Komunıst Partısı'nın ey lemlenne katıldığı ıçın tutuklanır, ancak sıyasılere getırılen 17 Şubat 1938 affı ıle SAYI 673 CUMHURIYET KİTAP