Katalog

massacre (Bır Katlıam tçın Ivır Zıvır) adlı bır rısale yayımlar Buıada Celıne artık ronıancı ol tr.ık değıl romanu kımlığın dtn aldığı guçle kaınu alanındakı sureçle re doğrııdan mudahale amacını gutmek tedır Datia sonra da ben7er ıçenklı ıkı n salc daha yayımlaı LLcole Jes cadavıes (( esetler Ûkıılu) ve Les Bcaux draps (Ha pı Yuttuk) Ru yergıler aynı zamanda savaş tehlıke sının buyumesıne karşı kaleme alınmış mak ılelerdır, çunku Hıtler'ın Maıt 1936'da Rııhr bolgesını yenıden sılahlan dırnıasıyla, ıkınu bıı dunya savaşının ka çınılm J7 olduğu duşuncesi yayılmaya baş lamıstı Celıne, Bınncı Dunya Savaşı'nda yer almış bır savaş gazısı kımlığıyle savaşa kesınlıklekarşıçıkmaktadır Nevarkıbu nu yaparken bır yandan d.\ Musevılere karşı sayfalar boyunca akıl alma/ ve ta hammui edılmez hakaretlcr yağdırmaya da başlar Celıne'ın kafastnda "Yahudt" neyın sım gestydı ? • Onun gozunde Musevıler sermaye sa hıbı, basın organlarına, sanayı kurulu!)la rına hukmeden bıı kesımdı yanı zenginı, burjuvayı, guçluyu, para babasını sımge lıyordu Ö/ellıkle de Almanya'dan kaçıp Fransa'ya yerlcşen zengın Musevılenn ba sını kullanarak I ransı/ları Almanya'ya kaı şı savaşa kişkıı ttıklarını dıışıınuyordu I eon Blum'un başbakan olmasıyla da sa vaş yanlısı bır Yahudı a7inlığın ıktıdarı ele geçırdığını duşundu Celıne, savas sonra sındakı bır soyleşısınde, bu makaıelerde kı tutumunu ma7iır gostermek ıçın hcp o donem ağır basan "savaşı onleme kaygı sı"nınaıkasınasığınmayaçalışır Ncvarkı ya/ılarında Musevıleıekaışı kullandığı ha karet dolıı so7cukler, eğretılcmcler, ozel lıkle de onlaıı hayvanlaıa ben7eten aşağı layıcı sozler aslında bal gıbı çok oncesın den (gerek aıle oı tamından gerckse de ıde olojık yapismddn kaynaklanan) Yahudı duşmanı ııkçı onyaıgılaıa salııp olınuş ol duğunun bır gosteıgesıdır Celıne açısından felaket de bu noktada başlaı, çunku Cclıne'ın Yahudı duşmanı bu soylemı bıı soykııımla bıtecck olan çok buyıık bır ınsanlık tıa|edısının yeşer dığı ve yaşannıakta olduğu bır doneme denk duşnmştuı Başka bır deyışle doğrıı dan taraf ya da taıaftarı olmadığı bır me zalıınle, bu yonde bır tarıhı harekede ay nı paralelde yer alııuştıı (Jysa ( elıne, bu ııkçı rısalelerı yazdığı sırada Almanya'da kı baıbarlığın geıçek boyutlarından ha beıdar değıldı ve bu makalelerın hıçbır yeıınde Musevılenn "ırk olarak yokedıl mcsı" gerektığınden de so/ edılmemekte dıı Iabırcai7seo"sadece" onlaıın "suıul mesı" geıektığını soyltıyoıdu Yamkırtur tıhar'dtnyanaydt' Ama wnu<,ları Uıbanyle soyktrım ya da teh 1 ar Jark eder mı gtrçcktctı Orası oyle Celine'ın yazılarının ıçeıı ğı de yeterınce kotu 7aten' Ustclık, ken dısı bııınçlı olarak bıı soykııımdan yana ol masa bıle, o yazdıklan ıstcr ısteme/ hele 0 doncmde zıhınleıı bır' yok etıne" dıı şuncesıne de ha7irlar nıtelıkteydı üolayı sıyla onu nıa/ur gostermek kesınlıkle soz konusıı olamaz Aneak benım altını çız mek ıstedığım nuans başka "Yahudı duş manlığı" dendığınde, Jkıncı Dunya Sava şı sırasında Yahııdıleıc karşı yapılan soy kııımın, vahşetın tanığı olmuş olan, bun lardan haberdar olarak yetışmış olan bı/ lerın ve bızlerden sonrakı kuşaklaıın aklı na doğıudan dogı uya Na7i barbarlıöı gelıyor Oysa Yahudı duşmanlığı ve ııkçılık Nazılerın tekelınde değıldır, onlardan çok onee dc vardı, çeşitlı biçimler ve farklı soy lemlerle altında hâla da vaı olnıaya devam edıyoı Dolayısıyla ırkçılığı yalnızea Na/ı lerın yaptıklarına ındııgeınek, ukçilığın gerçek boyutlat ını, gııntel bır tehdıt oldıı ğunu goz aıdı etmemıze neden olabılır 1 ger ( elme'debı/ı lahatsı/edcn boyutla geıçekten yu/leşmek îstıyorsak işte bu ın ce ayirımları dıkkate alnumı/ geıek \anı uz, ışın kolayına ka^arak ( elııu ın faşıst' ya da "Nazı yanlısı' olarak tamtn lanmaunı dogru bultnuyorsunuz? SAYFA 6 • Celıne'ı bu taşıst ya da Na7i ışbırlık çısı olarak değerlcndırrnek çok ucıız yol dan kendı vıcdanını rahatlatmak oluıdu, <,unku ırk^ılığını bır kenaı a koyacak olur sak ( elıne, Hıtler'e vt Na/ılere karşı en utak bır sempatı beslemıyordu Celıne'ın duşunctsı bırı,ok a<,ıdan laşıst ıdeolo]iye nazı/nıe, yanı orneğın duzenın kutsanma Mnın, şefleıın kutsanmasının, obııyuk kıt le gostenlerının, mılıtarumm, tetıh man tığının totalıter yapının vs tam zıt kut bunda yeı alır Iek uıtak noktaları ne ha zındır kı Yahudı duşmanlığı olmuştur Dolayısıyla Celıne'ın bıı faşıst olduğunu soylemek, Nazı yanlısı olduğunu soyle mek, yanı belırlı bır sıyasi çızgının adanıı olduğunu soylemek gerceklerle bağdaş ma/ ()/ellıkfe de faşıst ıdeolo|inın belke mığını oluşturan "olumun kutsanması" ( elıne'ın katıyen bcnımseyemeyeceğı bır duşunceydı Ölutne karşı dunt) Celıne'tn lum kıtap larının merkezınde ytr alıyor gtrçek/cn Uueltk o bekımlık meslegını aractlığıyla da nlume gundelık ya^amında da dırenen bır ınsan Onun olum karşıtlığını açığa çıkaran daha ınce bır ek boyut daha var, o da dans ve bale tutkusu ( elınehep dansçıkadınlarla bırlıkte yaşamıştn, kendtsı de baleler yazmıştır Dansçı kadında onu <,eken oğe aslında ışın pek de gosterı faslı değıldır Onun esas ılgısını çeken dans yapan ka dının gunbegun kendını salıvermeye kar şı yurultuğu mucadeledır Yanı o gtınluk egzersızlen yoluyla dansçı kadının han tallaşmaya, yaşlanmaya, yajğlanmava ve yer çekımıne dırenışıdır Cefine'ın dansçı kadınların yakınında yaşama tutkusunda, kadere karşı, yaşlanmaya ve olume karşı hıç olmazsa bedensel alanda yurutulen bu mışlerdı \ latta 'ianırtm Sartre bıle bem gıınluk mucadele vardır de 1942'dc' • Sınekler adlı pıyesırıı Nazı Savaş yıllartna dnnecek olursak Celt ıcımurunden geıırmeyı kabul edıp ı\gala ne'ın Manyıl Petaın'ın yonetımındekı gu<,lenn kontrolundekt Parts sahnelermdc hranuz Nazı ışbırlıkçısı Vıchy hukumetıtıe oynatmayı kabul etmtştı karşı tavrı ne nlmuştur' Bu turyaklaşımların en onemlı ıstısna Doğal olarak Celıne ırkçı makaleler sı, savaş boyunta ışgal altındakı I ransa'da den sonra artık sağcı bır yazar olarak go tek bır satır dahı yayımlamayı reddeden ı ulmeye başlaı Ancak yıne dc Mareşal PeAndıe Malıaux'dıır Celıne ıse butun bu taın'ın temsıl ettığı sag kesımle bır tutula savaş donemını Cuıgnol's Band adlı ro ma/, ı,unku aynı makaiclerde onlara yone manını yazmakla geçıtmıştır 1944 baha Lkdeşıddetlıeleştırıleı yer alır (^elınebu rında yayımlanan bu roman, ışbırlıkçı çev sureçte kesınlıkle Alman yanlısı bır çi7gı relerde buyıık bır duş kırıklığı yaratmıştıı, de yeı almamaya ozen gostermıştır orne j,unku savaş on«.esı Ingıkere'sınde ge<,en ğın gelen yoğun talebe karşın ışbırlıkçı ga bıı romanda Celıne, bundan boyle sıya zeteleıe ya7i yA7ma7 Vıchy hukumetıyle setle ılgJenmek ıstemedığını ve artık tama tek ılışkısı, hekımlık mesleğının ıcrasıyla ıl men edebıyata donmek ıstedığını açıkça gılı konularda olmuştur tşgakı Alman belırtır makamlarıyla da bır ışbırlığı ıçınde değılBaşka bır deyışle, Celıne herhangı bır dır Yanı burada <,ıkaı sağlamaya yonelık orgute ya da duşunce akımına bağlı ohnak a da ıdeolojık ışbırlığıne yonelık en ufak sızın kışısel btr tutum ıçındeydt ıir arayış ve uygulama yoktur • Kesınlıkle Celıne /aten kendını ba Sava$ sıraunda dıfcer l ransız yazarları ğımsız olarak tanımlar Ancak o donemde vt aydınlarının tavırları ne oldu ? rransa'da, Na/ı yandaşlarıyla karşıtlau O donem en onemlı Na7i ışbırlıkçısı arasındalu kutuplaşma o kadar keskındu yazarlardan bırı Drıeu Larothelle, unlu kı Yahudı duşmanı olması onun Alman Nouvellc Revue \ rançaıse dergısının ba yanlısı olarak algılanması ıçın yeterlı olşındaydı Ama Celıne o donemde bıı der muştur Ustelık savaş karşıtı olduğu ıçın gıye de tek ya7i dahı vcrmemışür Bır dı 1939 oncesmde Almanya'ya tavızler verıl ğer Na/ı yanlısı ya/ar da Brazıllıach'tı mesıne de taraitar olmuştur Nıtekım sa (sonradan kurşuna dızılır), ama onun da vaş sonrasında De Gaulle ve Adenauer Celıne'le ılışkılerı kotuydu, ustelık cdebı aıasındakı ılk yakınlaşma ışaretlerı belır anlayışlan da hı^ uymuyordu Dığerlerıne dığınde, "Ben de zaten bunu soylemek ıs gelınce, şunu belırtmeK gcrelur lu, Nazı temıştım, yanı yenı vebırleşık Avrupa du karşıtı olanlar arasında bıle o donemde ışşuntebinı savunmuştum" dıyerek kendını galcı makamların sansurunden geçmeyı savunmaya kalkışır, ama bunu yapaıken kabul ederek makale ya da kıtap yavımla Nazı ıdeolojısı gerçeklığını de go7 ardı et mamış olan yazar neredeyse yoK gıbıdır mektedır1 Gecenın Sonuna Yolculuk'ta Celıne, Za/en l htler Stalın pahtı nedenıyle ko munn tler bıle 194Ve kadar dırenışe geçtne kahramam Bardamu'nun 'anarşıst' oldu ' l Çevirinin Sonuna Yolculuk Gecenin Sonuna Yolculuk'un çevirmeni Yiğit Bener'ın, kıtabın sonunda vayımlanan "Sonsöz"ünaen kısa bir özet. YİGİT BENER "Dtllert var, bızım dıle benzemez" Karacaoğlan ey Bardamu1" dıye seslendı bana, hey Bardamu' İşte JL JL boyle başladı Yanaşıverdı, kırk yıllık dostmuşuz gıbı, gayet samımı 1914'tekı savaşta aynı navan mermısının hedefı olmaktan odu bokuna karışan ho duklerdekı kan kardeşlıfiı gıbı bır şey mıydı yoksa onu bana boylesıne, ıçtenmış gıbı ama yıne de kuşkulu, sitak, meraklı ve sevecen ama davetsız bır mısafıı gıbı yanaşmaya ıten şey? Yoksa yuksek atcşle tıtredığım ve sağhğımı bır daha ıflah ol ması epey zor bıçımde zedeledığım do nemlerde, yanı zor dedıysek de bayağı zor hanı, orneğın o Fransızlann unlu la netlı yazarı, neyse adı O ışte, onun eser lerını çcvırmek kadar zor olduğu tartış masız olan Bıkomımbo gunlenmde mı ta nışmıştık onunla, ben, yanı Ferdınand Bardamu, kayaları bıle parçalayacak ka dar şıddetlı yağan yağmurunun altında bır yerlerde, benı Amka'dan alıp gorııre tek gemının geleceğı yere, ufka dıkmış ken gozlerımı, o sonsuzluğa k ıdar uzanı yormuş gıbı yapsa da, aslında gecenın so nuna hepımmn kendı gecesıne, o deva sa, a/man ve bır o kadar da urkutucu, acımasi7 geceye bakarken mı gozumden ka(,mıştı tanışmamız onunla? ( ) Mcğer neymışr1 Çevırmenımmış, nere den ı,evıı mentm oluyorsa, ben ondan bıı şey ıstcmcmıştını kı, hıç, kendılığınden gelmışrı yanıma, oylesıne, guleç ve kın dırıcı ve de yuzsuz1 Zor ışmış guya yap tığı, benı çevırmek yanı, oyle dıyoı du sı rıtaıak, kendınden pek menınunmuş gı bı, ne dıyeyse Yaptığı ışten memnun olanlar benı mest etmışlerdır hep, pek gııvenırler kendılerıne, ınsanlık ıçın ha yırlı bır bok yaptıklanna ınanırlar, tıpkı atomu parçalamasını ılk keşfedenler gıbı' ( ) Aman ne de çok zorlamışım onu, oyle dıyordu, takdır bekleyen gıcık çalışkan talebeler gıbı, bır heves, bır heves1 ( ) Sevsınler' dıyesoylendım.nebeklıyordu kı > O kadar kolay olsaydı bu ış, bunca yıl dır dılden dıle clolaşan bu çevırı ona mı kalırdı' ( ) Ne yanı, dılı dıllere destan ol muş bıı romanın Fransızcası başka turlu mu yazıldı sanıyor bu' ( ) Aynca, kıme ne çevırmenın ses uyunıu uyumsuz ıkı dıl arasında aynı tempoyu nasıl yakalayabıl dığınden, aynı muzığı nasıl çalabıldığınden satırlarında1 Şart mıydı yanı buralı ların da 1 ransız okıırla aynı ıçerığı kav ramakla yetınmeyıp bır de aynı ses tonu nu duyması, aynı duyguları hıssetmesi, aynı tadı alması? Laf' Kendı başına ış çı karmış besbellı' Ne yapalım yanı bu yu/ den haylı terlemışse sozcuk scçımlerın 1 de? Ukala ışguzar ( ) Bunlar yetmıyor muş gıbı, yazarımın uydurduğu sozcuk lerın karşilıklaı ını bıle turetmeye kalkmış kendınce1 Bayağı "bobuıgen" bın ne benzıyordıı bu çocuk' Delı mı ne? Hıç mı kulak asmamış aıle buyuklerının babacan tasalanmalarına, "uvma sen o yazaıa, bekleyen vaıdır kapıda, anlama dan scnın neyı nıye yaptığını, 'zırvalamış bu çevırmen, dılıne vurmuş bunun' der 1 atarlar taşlaıı kahına " dıyen ohaklı uya rılarına^ ( ) Deıken, yıi7iı golgelendı, eğılıp bır sir verırgıbı hsıldayarak kulağıma, çevırı dı lı konusıındakı tercıhleııyle ılgıfı bu su ru şey anlaltı bana, çevırmenım olan şu çoc ıık, vanı tcrcumesının dılınden deso/ ettı bana tercuman olan şu çocuk, kım bılır hangı kaygıdan oturu gerck gorduy se pek dertlıydı bcllı kı Cıciıçlığıntıe onu neredeyse kıtaplardan soğutacak kı mı dılı bo/ıık çcvırılerden yakındı bana, dılı donmeyen, yapay ya hcr kelımesı naitalın kokan, yıvış yıvış ve ağdalı ya da aksıne takır tukur, rıer sozcuğu uydur ma ve zorlama her ıkısı de anlaşılmaz1 "Bırtakım guzel eserler, gu/elhğını bıl meyen, tadamayan kımselerın elıyle çev rılıyor, değerlerını yıtırıyotlaı "mış Ya zık1 Oysa "kendısı yaratamayan, kendı sının soyleyecek sozıı olmayan kımse baş ka bırının dedıklerını de çevırenıe/"mış 1 lakh1 Ustelık kotu çevırı, yanı "kelıme lerı tercume eden çevırı, dılı de bo/ar mış" Bu da doğru Bu sozleııbır yeıle re " Ataç'Ma tutturmalı kı u?erınde duşu nulsun Meğer sozcuk duşmanlığı, kelıme avcı lığı çok yaygınmış bu dılın coğrafyasında, 07den cok Diçım takıntısı yanı' Sevme dıklerı kelımelerı sozluklerden bıle ataı, benımsemedıklerı sozcuklen lug.ıtlerıne sokmazmış bıı tatsız zıhnıyetın temsılcı lerı uğraşa dursun kııllanıcılar, yazar 1 lar, çevırmenler, çaresız okuılar ( ) (iel gelelım pek sevımsi7 geldı bana şu lugat çılerlesozlukçulerınsavaşı Nedırbusoz cuklere dırenç? dıye duşunmeden ede medım, nıye atmak ıstıyorlardı kelımele rı dıllerınden, herkes eskı kelımelerıne sahıp çıkıp yenı sozcukler uretmeye çalı şırken? Kokenlerı mı tercıh sebebı olmafıydı kelımelcrın, yoksa ıfadeettıklerı an lama, nuansa, bağlama, anımsattıklarına, çağnştırdıklarına, ınıa ettıklerıne, bılınç dışına yollanan mesa)lara, duygu yukleı 1 ne, estetığe, sese, tınıya gore mı saptan malıydı hangı sozcuğun yeğleneceğP I tı molojı mı belırleyıcıydı kavram n\\<> Ne manasız bu savaştı, asık suratlı doğru dıl tekelcılerının şu menşe kavgası, duşunce yı uretmeyıp uıketen, dılı kurutup Korel ten unsınden' Kelımelerıne sevdalanma yı unutan, d.ıns edersem tlorte donuşuı kaygısıylasozcııklerıylekınştırmayan,ya nı dılınde muhabbel kalmayan bır top lumda, kısıı bır cendereye sokulan kav ramlaun ıçıne sıkısıp, akla karayı seçerck yol almak zorunda bırakılan duşunce, gokkuşağından ıyıce u/aklaşır, grının toıı larına bıle yabancilaşıı' Kelımelerle sozcuklen savaştıranlar, dı ye sordum ona, gormezler mı dıl belası nın açtığı dıl yarasını? Her koşeden ayrı' CUMHURİYET KİTAP SAYI 676 «TJ