Katalog

S lanabilir. Bu nedenle Bardamu biraz da Aslan Asker Şvayk'tır. Celine 'e göre her toplum temelleri nasıl olursa olsun, orman yasalarını eizleyen cilalı bir ikiyüzlülükten baska Bir şey değildir. Ahlak ilkeleri ise yalnızca birer gösteriş aracıdır. Toplumda iyiler ve kötüler yoktur; güçlüler ve zayıflar, şanslılar vc şanssızlar, zenginler ve fakirler vardır. Celine, topkımun bireyleri kandırmak için sözde anlak değerleri yaratnğını öne sürer. Toplum, çoğunluğu sömüren bir azınlığın çıkarlarına göre düzenlenmiştir. Roman, Celine'nin neden lanetlendiğini açılc bir biçimde sergilemektedir. Romandaki yıkıcı baluş açısı kesinlikle Marksizmden değil, daha çok kötümserliğe dönüşen, tersine dönmüş "popülist" bir gelenekten kaynaklanmaktadır. Gecenin Sonuna Yolculuk, zavallı insanların romanıdır. Celine isteyerek ve bilerek döneminin siyasal, kültür, hatta toplumsal yaşamını görmezlikten gelir. Savaşın bitiminden, yani romanının ilk bölümlerinden hemen sonra, okur, garip bir biçimde, kendini olaydan arınmış bir gerçeklik içinde bulur. Bardamu'nün çok yakın olduğu insanlar tarihe yabancı bir gündelik yaşam içinde görünürler. Tek amaçlan "paçayı kurtarmak", mümkünse işsiz güçsüz dolaşmak ve karınlarını doyurmaktır. Romancı tarihin acımasızca savıırduğu, ün, görkem ve onur dışında kalan, yalnız hapishane ile iş arasında bir seçenekleri olan insanların yanında yer alır. Kahramanlan biraz da Dostoyevski'nin Zavallı Insanlar yapıtındaki kişilere benzerse de, yazar onları olduğundan daha iyi ya da güzel östermez; toplumun dışladığı, küçük üşürdüğü insanlar üzerinde durmaz, tam tersine onları insanlığın en gerçek örnekleri olarak gösterir. Zengin ve sonradan görme gösteriş düşkünüdür, blöf yapar; oysa fakir, insanlığı tüm gerçekliği ve çıplaklığıyla temsil eder: Bardamu'nün, güzeuer güzeli Molly'sinde, yeğeni için kendini feda eden Alcid'de göstermeye çalıştığı, çıkarsız iyilik ve sevecenlik duyguları dışında hep kötülük varlığıdır. Aldığı eğitime, parlak diplomalarına karşın Bardamu zavalklar içinde bir zavallıdır. En büyük özelliği paylaşmasını bilmesidir. Hekimlikten kazandığı parayla yaşaması olanaksızdır. Değişik işlere girip çıkar, hatta bir sinema salonunda figüranlık bile yapar. Aslında korkağın tekidir. Oysa kendisinin bir yansıması olan Robinson yaptıklarının sonuçlarına katlanan cüretkâr, bozguncu diğer bir zavallıdır. Bardamu'nün örtülü tüm alçaklıkları Robinson'da açıkça görülür. Gözden düşmenin, şanssızlığın en uç noktasına gelen Robinson, bir anlamda insanlığın sıfır derecesini temsil ederse de yaptığı her şeyle Bardamu'yu büyüler; Robinson'un ihtiyar Henrouille anayı öldürme planlarını öğrenmesi bile onda tedirginlik yaratmaz, ancak bir yalnızlık, gariplik duygusuna kapıldığı da tartışılmaz: "Bu gibi durumlarda insanlan caydırmak için ne deseniz boştur. Yaşam onlara karşı sanki pek mi sevecen? Onlar şimdi kime ya da neye acısınlar yani? Ustelik ne diye? Ötekileri mi düşünecekler? Bugüne kadar kim başkasının cehennemdeki verini almak üzere oraya inmiş? Asla. Olsa olsa birinin ötekini zorla oraya indirdiğine tanık olursunuz. O kadar. Ne tam kindar ne tam iyi niyetli, üstelik eğilimlerinin belirsizliği nedeniyle de hep sıkıcı olan diğer insanlarla gözlemlediklerime kıyasla, Robinson'un benliğini birden sarıveren bir cinayet istidatını, aslına balulırsa bir tür ilerleme olarak görüyorum. Sonuçta, bu vardığımız noktaya dek Robinson'u gecenin içinde izlemek suretiyle, yine de epey bir şeyler öğrenmiş olur diyordum. (ss.344245). Bardamu'nün arkadaşlarından ayrılan tek yani, yasalardan ve jandarmalardan korkmasıdır. Robinson toplum dışı olma isteğini, payını alma konusundaki aceleSAYI 676 yayımlandığında Fransız kamuoyu Celine't nasıl algılamıştı? Işin başında hiçbir pürüz yoktu. GeIĞİT BENER Doktora taimzdcn başlamak üzere, agırlıklt olarak cenin Sonuna Yolculuk Daşlangıçta kuruJ. Celine üzerine çalışttnız. Neden Ce lu düzeni, ekonomik ilişkiferiyle, güç ilişkileriyle, çok kökten biçimde eleştiren line? "sol" bir kitap olarak algılandı. Üerhal HENRİ GODARD Ölümünden 40 tüm sol kesimler tarafından hatta komüyıl sonra bile Celine hâlâ XX. yüzyılın en nist basın tarafından bile alkışlandı. Elsa yenilikçi vc en güçlü Fransız yazarlanndan Triolet ve Aragon gibi komünist partisinin biri olma özelliğini sürdürüyor. Gerçek önde gelen düşünürleri kitabı Rusça'ya edebiyatseverlerin gözündc Celine, tarz çevirmeye niyetlendiler. Bir tek Paul Niolarak tam zıt kutbu olmakla birlikte dezan kitabı ihtiyatla karşılayarak: "Tamam ğer olarak Proust'un eşdeğeridir. Başkadüzeni eleştiriyor ama sonu neye varacak, lannın gözünde ise onun adı 19371941 bir bakalım" demiştir. arasında kaleme aldığı siyasi nitelikli ma Celine tse yıllar sonra Gecenin Sonuna kalelerin ırkçı içeriöinin gölgesinde kalıYolculuk'un ' velmis geçmiş ilk gerçek koyor, bugün hâlâ ve oaima skandal yaratan münist roman' olduğunu ıddia edtyor, batbir yazar olma özelliğini sürdürüyor. Oyta "Onlar asla böylesini yazamazlar!... Yesa Gecenin Sonuna Yolculuk'tan sonra terince tasaklı değıller!" diyerek kendisini kaleme aldığı yedi roman ve dört makale eleştiren komünist yazarlara la) atıyor... arasında mantıki gelişme zinciri açısından güçlü bir bağ vardır. Eserin türdeşliğini Bu romanın insanların mutsuzluğıınu 3. Sonuç sağlayan şey, her seferinde Celine'i gitgive çektikleri acıları keskin bir biçimde de daha öteye götüren bir iç tutarlılık, KenBu romanın başhca yeniliği, daha önyansıttığı doğrudıır ve Celine'in gözünde dine özgü bir mantıktır. Yazı biçemine ce de belirtildiği gibi, kullanılan dilden de "komünist" sözcüğünün gerçek anlabaktığımız zaman ciddi bir özerk gelişme mı budur. Öte yandan "devrimci" olmak kaynaklanır. Celine geleneksel, boş ama söz konusudur, bu da eserin tümünü geriçin kurulu düzeni eleştirmek yetmiyor, parlak sözleri yerine gündelik konuşma çekten sıkı bir biçimde birbirine bağlar. onun yerine daha iyi bir düzen kurulabidilini kullanmıştır. Dilgösterişli bir bileDolayısıyla tüm o karnıaşıklığı içinde kcşleceğine ve insan doğasının da bu dönüşene indirgenmemiş, tersine romanın özü fedilmesini sağlamamız gereken bir yazarşümü yapmaya yatkın olduğuna inanmak olmuştur, çünkü dıl yaşamın kendisidir. la karşı karşıyayız. Benim bu konudaki gerekiyor. Oysa Celine insan doğasının Sözcüklere aöırlıklarını vermek isteyen tavrun ise hep şu sorulara yanıt aramak ol"iyiliğine", "ilerici potansiyeline" inanmıCeline geleneksel roman dilini kullanmadu: biredebi yapıtının güciinü olıışturan, yor, onun kaygısı daha çok varoluşsal dümıştır. Kendi yaşadığı dönemde, okullaronıı son derece bereketli bir düşünce üretzeydedir. da öğretilen dilbilgisi kitaplarında yer nıe yatağı ve zevk kaynağı haline getiren Nitekim Troçki de "Sanatçı burada salt alan, beğenilerin dayatıldığı ölçütleraen nedir, öte yandan da ırkçılık nedir ve Cedüzeni deiil, onun yerine geçebilecek olaisteyerek ve bilerek sapan yazar seçkinleline özelinde bu ikisi arasındaki ilişki nent da redaetmek suretiyle adında varolan rin söyleminin karşısına argo dili getirmiş, dir? düzeni desteklemektedir" derketı henzer "güzel kullanımı" (bon usage) aışlamıştır. Romanlarında sözlü dile öncelık tanı İlk romanı Gecenin Sonuna Yolculuk bir yargıyı ıfade edıyor... masına karşın varoşlar' Kaldı ki o dönemde Celine'in kitabıdaki halk düi konuşmanın sol bir kitap olarak algılanmasından larını aktarmakla yetinrahatsızlık duyduğunu düşündürecek ipuçları da vardır. Örneğin, dostıı Elie Famemiş, tersine hiçbir ure'a yazdığı mektııplarında, Aracon'dan örneğı olmayan iyi isjensöz ederken "o tam oir salaktır" iradesini memiş bir dıl aracılığıykullanır. Kaldı ki, ikinci romanı Taksitli la konuşma dilini kulÖlüm yine bir düzen eleştirisi içeriğini talanmıştır. Acıkçası yaşımakla birlikte, Halk Cephesi'neve onun pay olanla doğal, kurbaşbakanı Leon Blum'a yönelik iğnelememaca olanla gerçekliğe ler de içermektedir. ulaşmıştır. Belki de bu Sözünü ettig"ıntz bu db'nem çok önemli nedenlerle bugün bilimolaylartn ve kutuplasmalarm yasandtğı çalsel araştırmalarda yapıtkantılt bir dönem: 19)3 'te Hitler 'ın tktıdalarından dil ve anlatıma ra gelışımn ardından 1Vİ4 'te l'rama'da da örnek olacak bölümler l'asıst Birliklerin yükselışi, ardından Koaktarılmaktadır. mintern'deki polıtıka değtşıkltğıne kosut Daha önce Rabelaolarak komünist partilerin Sosyalistler ve is'nin biçemiyle karşıdemokrat burjuva partilertyle tttıfakından laştırılan Celine 'nin anoluşan Halk Cephesı'nın yükselisi, V)i(> latımı ondan hiç aşağı yazındaki genelgrev, I lalk Cephesi ıktidakalmaz. Yazan ne duyrt, öte yandan Moskova duruşnıaları, hgular, ne de düşünceler panya iç savası.. ilgilendirir. En önemli Bu dönem Celine'in kişisel tarihi için kaygısı biçem ve sözde, özellikle de yazı serüveni için bir döcükler olsa da "sanat saniim noktasıdır. 1932'de babası öliir. Arnat içindir" yanlısı dedından Gecenin Sonuna Yolculıık'u ithaf ğildir. Anlatımın tümüetmiş olduğu Elisabeth Craig onu terk nü aktarmayı amaçladıederek ABLVye gider. 1936'da yayımlağı için, vazıiı dilde kaynan Taksitli Ölüm gerek satış, gerekse de bolan dııygusal gerçelcaldığı eleştiriler açısından tam bir düş kıliği yapıtında yeniden rıklığıdır. Aynı yaz Celine Sovyetler Birliyaratmak istemiştir. Buği'ne gider ve Leningrad'da bir ay geçirir. na ulaşmak için de yaşaOradan Sovyet rejimi hakkında çok olıımmın saçmalığına dört elsuz düşünceler taşıyarak döner, özellikle le sarılır. Yeniden oluşde hastanelerin sefil hali ve fabrikalarda turduğu bu dilin gecemüdürlerin sıradan isçilerden 17 kat danin içinde bir şarkı olha fazla maaş alıyor olmalanna karşı epey duğuna inanır. • tepkilidir. Dönüşte Mea Culpa isimli bir yergi yayımlar. Hemen ardından da Ocak (1) LauisVerdinand 1937'de, bu gezisi hakkındaki aynntılı göCeline, Gecenin Sonuna rüşlerini yansıtan ve şiddetli bir antikoYolculuk, çev. Ytğıt Ben Cercek adı LoulsFerdlnand oestouches olan C6Hne, 27 Mayıs münist içerik taşıyan Bagatelles pour un er, YKY, tstanbul 2002. 1884te Parlsln varo$lanndan biri olan Courbevole'da dodmuştur. YİĞİTBENER sini kesin bir biçimde belirtmesine karşın, aslında bu çok boyutlu, çok renkli yaşamın içinde, daha önce de söylendiği gibi, bir zavallıdan başka bir şey değildir: "(...) Inceldiği yerden kopsun, uıye yanıt verdi, sıradan insanlara özgü düzgün dalgalar canıma yetti artık... Yaşın ilerlediği halde hâlâ gülme sırasının sana gelmesini bekleyedurursun, sıra sana geldiğinde de... Tabii bunun için de çok sabırlı olman gerek... Çoktan gebermiş ve gömülmüş olursun... Namuslu addedilen meslekler, öyle denir ya hani, aslında hödüklere uygun bir business'tir... Zaten sen de bunu en az benim kadar iyi biliyorsun..." (s.345). Burada iki tur masum insandan söz edilebilir: Ölünceye dek yazgılarına boyun eğip gölgede kalanlar ve aydınlıkta doğan şanslılar. Bu ikinci tür insanların yasal olmayan şeyler yapmava gereksinimleri yoktur, çünkü onlar kendilerine göre düzenlenmiş toplumun tüm nimetlerinden yararlanırlar. Robinson iğrenç bir zavallı olarak yitirecek hiçbir şeyi olmadığı için her şeyi yapabilir. Bu anlamda, Gecenin Sonuna Yolculuk "yoksulluk tüm körülüklerin anasıdır" değerlendirmesinin açıklamalarından ancak biri olabilir; çünkü Celine, yoksulluğun tüm iğrençliklerin nedeni olduğu, savuıı sonuna kadar sürdürmez. Prof. Henri Godard'la Celine üzerine Her yönüyle kışkırtıcı bir yazar V CUMHURİYET KİTAP SAYFA 5