Katalog

V^SUMANKAFAOĞLPÜKE B UL MAC A Önce aşağıda tanımlan verilen sözcükleri bulmaya çalı21 şın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa, bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir). Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukandan aşağıya doğru, bir şairin adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı şairin bir şiirinden alıntı ortaya çıkacaktır. Tanımlar ve sözcükleriniz: A. "... Su" (19121985 yılları arasında yaşayan, Türk halk müziği yorumcusu vebestecisi). 59 72 37 79 İMBIMUMCUOâJI Platon Şaire Karşı2 G eçen hafta tartışmaya başladığımızlris Murdoch'un "Ateş ve Güneş: Platon Sanatçıları Niçin Dışladı?" (Çev.: Serdar Rifat Kırkoğlu, Ayrıntı Yayınları, 1992) kitabını Platon'un estetik kuramında bırakmıştık. Platon sık sık sanatın büyüsel doğasını vurgular. Bu da doğal olarak sanat din ilişkisini akla getirir. Iris Murdoch "Ateş veGüneş"de Platon'un "şairi" ve "sanatçı"yı hangi anlamlarda kullandığına değinir, fakat atladığı bir nokta vardır sanki. Platon (özellikle "Devlet" diyaloğunda) şairden Homeros ve Hesoidos u kast ettiğini sık sık dile getirir. Eğer devletten kovmak istediği şairler sadece bunlar ise, bu şairlere özellikle bakılmalıdır. En başta eğitim açısından bu şairlerin eserlerinin gençlere ezberletildiğini belirtmek gerekir. Din eğitimi gibi ezbere dayanan, anlattığı güzellikler için değil, tanrılara bir tapınma şeklinde yapılan bu okumalar ve ezberler, şiirden çok dayatılan bir din öğretisini çağrıştınr. Platon'u en kızdıran şey bu şairlerin tanrıları yanlış ifade etmeleridir. Kötülük taşıyan, sinirlenen, aldatan, yalan söyleyen bu tanrılar Platon'un saflaştırdığı tanrı kavramı ile çelişir, bu yüzden de tüm bir halkın bunların etkisinde olmasına doğal bir tepki duyar filozof. Platon "Devlet"te (606d) sanatçının, ruhun en iyi bölümünün korunmasını gevşettiğini söyler: "Tutku, öfke gibi içimize hoş veya acı gelen ve ister istemez gündelik hayatımıza giren duygular şiir benzetmesinin etkisi altında kalmaz mı? Benzetme bu duyguları kurutacak yerde sulayıp besler, dızginlenmesi gereken tutkulara içimizin dizginlerini verir, böylece de iyi ve mutlu olmamıza değil, kötü ve mutsuz olmamıza yol açar." Platon burada, sanat yapıtının biçimsel değerine kayıtsız davranır, sanat yapıtının gerçek etkin olan hayalgücünü etkilemesinden korkar. Tek sanat yapıtı olarak bir din kitabının okutulduğu bir çağda ya da ülkede yaşasaydık, sanırım hepimiz Platon'un duyduğu türden bir tepki duyardık sanatlara. Platon'un sanata duyduğu tepkinin bir ikinci nedeni de belki sanatların din (ve büyü) tarafından kullanılmasından kaynaklanıyordu. Sanatın kendi amacı dışında kuÛanımı, Hıristiyanlıkta kitleleri etkilemek amacıyla çok bilinçli olarak kullanılmıştır. Johann Sebastian Bach'ın kilise müzikleri, Mikelanj'ın peygamber tasvirleri, halk üzerinde derin etkiler yaratmak için çok başanlı araçlar olmuşlardır. Bugün Hıristiyanlığa hiç ilgi duymadan ve dinsel anlamda hiç etkilenmeden Bach'ın müziğini dinleyip, Mikelanj'ın heykellerine oakabiliriz, fakat yaratıldıkları çağda bu eserlerin başlıca amaçlarının küisenin öğretileri doğrultusunda hizmet etmek oîduğunu da unutmamak gerekir. Platon'un belki de sanatın gücünden ve sanatın araç olarak düşünceleri güçlendirmek için kullanılmasından çekinmeCUMHURİYET KİTAP SAYI 653 si böylesi bir öngörüyü taşıyordu içinde. Bütün bu Platon ve sanat tartışmalarında çok önemle ortaya çıkan bir olgu da Platon'un kendi şiirsel anlatımıdır. Bir görüşe göre, Platon şair olmak yerine filozof olmayı seçmiş ve bu yüzden, kendisini doğru seçimi yaptığına inandırmak isteyen her insan gibi, seçmediği diğer konunun zaaflarını dile getirmiştir. Bir başka görüşe göre de Platon kendi sahip olmadığı bir yeteneği kıskandığı için sınırlamak isteyerek intikam alıyorau. Platon'un yaşam hikâyesi hakkında yeni bilgiler edinemeyeceğimiz göz önünde bulundurulursa, duyduğu kıskançlık ya da intikam duygusu gibi kişisef nedenler çok önemsizdir artık, çünkü Platon'un estetik kuramı genel olarak ve sanatçılar hakkındaki görüşleri tüm metafizik kuramiyla uyum içindedir. Bugün bilgi sahibi hiç kimse Platon'un dana sonraki yıllarda yasamış olsaydı Tolstoy'u, Pieasso'yu ya da Bach'ı (özellikle müziğe çok ilgi duyardı Platon) sansürlemek isteyeceğini söyleyemezdi. Ayrıca Platon, şairlerin metafor kullanmalarına ne denli karşı çıksa da, kendi metafizik kuramını da çok önemli metaforlar üzerine kurmuştur. Bunlardan mağara metaforu, gölge ve ışık üzerine yaptığı benzetmeler nem çok şiirsel hem de felsefi kuramını anlatmak açısından çok faydalı örneklerdir. Iris Murdoch'un kitabını "Ateş ve Güneş" olarak adlandırmasının nedeni Platon'un kendi metaforlarına gönderme yapmasındandır. Metaforlar, Platon'un şairlerle tek ortak yanı da değildir üstelik. Sanatlarda ciddiyet ve gerçeklik eksikliğinden yakınan Platon, eserlerini esprili dille yazmıştır. Sokrates karakteri bazen çok şakacı ve alaycıdır. Platon'un sanat düşmanı olarak görülmesine neden olan görüşleri, modern çağın diktatörleriyle özdeşleştirilmesine kadar gitmiştir bazen. Fakat Platon'un sanatı (tekrar hatırlamakta yarar var, ilkçağda sanat, zanaattan ayrı değildi) eleştirmesindeki yönler öylesine incelikle yapılmıştır ki, onu sanatı sansürleyen diktatörlerden kolaylıkla ayırır. Ayrıca bizler Platon'un suçlamalarına karşı sanatı savunmak istesek de, bu suçlamaların bazılannın ne kadar üzerlerinde düşünülmeye gerek fikirler oîduğunu da kabul etmemiz gerekir. Özellikle günümüzde popüler "sanatların" egemenliğinde, televizyon tarafından yönlendirilmiş toplumlarda eğlence amaçlı diye ortaya çıkan sanatların aslında pek masum olmadıkları ortadadır. Nasıl ilkçağda sanatçı ile zanaatkâr ayırt edilemiyorsa, belki günümüzün sorunu da sanatçı ile eğlendiricilerin ayırt edilememesinde yatıyordur. Bunların tekrar tartışılmasını sağlamak için ilkçağa kulak vermek gerekebilir bazen." aydasu@hotmail.com H. Mctruke"nin ünlüleri. 39 67 42 a I. Attilâ flhan'ın bir romanı. 69 22 3 46 71 56 40 "Ateş ve Güneş" 10 9 17 24 J. "Fatih", "Çığ" ve "Kör Kadı" adlı oyunlan da üreten oyun yazan. 53 55 54 65 66 82 47 76 35 74 64 30 63 Platon'un sanata tepkM B. "Oyunlarla Yaşayanlar" adlı oyununda "Okumuş takımı Ecnebi Bunalım Tanrısının büyüsüne kapıldı: Dünya nimetlerinden usandığını haykırmaya başladi; dünya nimetlerini yaşamadan, onlardan usandığı kuruntusuna kapıldı." diye haykıran yazar. 29 73 2 38 31 29 5 61 K. "Tutunamayanlar" adlı romandaki Turgut Özben karakterinin kişilik parçalanması olarak da nitelendirilebilecek olan ikinci "ben"i. 70 80 34 77 13 C "... Faik" ("Yabancı" ve "Pablo'nun Gülüşü" adlı romanlan da üreten yazar). 19 16 28 81 20 L. Yaprakları karşılıkh ve koyu yeşil renkte, ince uzun bir ağaç. 51 14 25 1 75 D. Tavır, davranış. 11 41 50 E. "Ayet ve Slogan" ve "Ne Şeriat Ne Demokrasi" adlı araştırma yapıtlarını da yayımlayan gazeteciyazar. 49 44 60 48 32 62 18 27 12 21 861. saynm çözimu A. Seyhan Erözçelik, B. Oda.C. NÜüfer, D. Sır Katibi, E. Ufuk Güldemir, F. Zab, G. Lal, H. Usa, I. Kafatası, J. Ta, K. Ağır Roman, L.Şaz, M. Tıs, N. AB ŞHn "Ada, tahta mızıkadır kestane ağaçları üfler onu şafakla, gün boyu belirsiz bir lir sesi Mustafa Köz" F. Fakir Baykurt'un bir romanı. 78 52 15 6 58 68 G. Üyeleri arasında dayanışma bulunan. 57 45 8 36 43 33 23 7 4 j SAYFA 23