Katalog

rılığı yakalamaya çalışarak 1 Bu (alıynaya naulkarar vtrdınızAyla Lrduran ıle 1987 ya da 88 yılında bır televızyon soylcşısı yapmıştım "Bcnım kıtabımı ya/sana" dedı Henu/ Isvıçre den donmemıştı Zor gunler geçırmekte oldu ğunu bılıyordıım Bcn ıse henuz hıçbır kı tap yazmamışım ve oylesı bunalım içınde bır sanatçıyla çalışabılecek deneyıme sahıp değılım 'Kımbılıt belkı bırgun", dıyeay rıldık Aıadan yıllargeçtı benım on kıtabım oldu Vc ıkı buçukyıl kadaronccGuıcr Ay kal yonetımındekı Borusan rılarmom ()r kestrası eşlığınde Beethoven'ın konçertosu nu dınledım ondan lkıncı ağırbolumdeşı ır okuyordu sankı ( v ocukluğumda San Sı neması'nda dınleyıp o yureğınden kopan sesı yakalamaya çalıştığım Ayla'ydı Bu kcın serıçın şoylebırele^tırı yazmışım "Beetho ven'ın dunyasında oyle bır yolculuğa çıkart tı kı dınleyıcıyı ışte yıne Ayla, Ayla'ya ozel, Ayla'nın yureğmden koparttığı bırgul takı yor yorumuna dıyordunuz" Ikı gun sonra o gııne dck ya/dığım tum kıtaplarımı kucaklayıp kapısmı çaldım, ar tıkonuyazmayahazırolduğumusoyledım Ba{lama surdurmı seyrınız naul oldu, naul gelışlıJ * * ü gunden kıtabın yayınevıne teslımı ne kadar ıkı yıllık bır sureç Çocukluğun dan baijlayarak aıle yapısını, geçırdığı do nemlerı anlatmaya koyuldu Teyp bantları na kaydettım tıım anlattıklannı Arada so rular sorup onu yonlendırıyordum, bır do ntmde yoğunlaştıksa dağıtmadan ora yı ışlemeye çalışıyordum Heı buluşma mızı yaşamının bır bolumune ya da onu etkıleyen bır karakterıne ayırdık Son derete dısıplınlı çalıştık Ancak Ay la nın Marsılva dakı konserınden sonra elı kırıldı, bır stıre ara verdık buluşma nııza Bcn bu zaman boşluğundan yararla narak pek çok bıyografı roman oku dum Muzık ıçı /muzık dışı ozyaşamoy kulcn Nc kadar belgesel ne kadar kur gusal olmalıydı Nerede bılgı veımelı yım nerede yumuşamalıyım Kıtabın arkasına ya da sayfa altına gondermeler yapmak yerıne açıklayıcı bılgılerı mct 1 nın ıçıne nasıl yedırmelıyım O buluşma knnuşmalannm romana donuşturmı duşunıenız naul btçmlen dı karşınızda naul bır hayat/ ın\an var dı' leyp bantlarını olduğu gıbı ya/ıya doktukten sonra kendı anlatımıma ak tardım ve uçuncu tekıl kışı olarak onu cle aldım Bır sure sonra bunun soğuk luğunu tark ettım Ayla nın o sımsıcak kışj lığıne yakışmıyordu Okıırla onu baş başa bırakmalıydım Dolayısıyla bırıncı tekıl kı şının anlatımına gırıştım Bu tur ^alısnıalarm gılırdığı bırçok zor lıtkvardır lleu konu ıdmıltn kışı/sanat^ı yaşıyor ıu Kuşkusuz bunun olumlanacak yanları da vardır denc de şunu \ormak ntı yorum her ıkıu arastnda dengeyı naul kur Ayla dört ya$ında dunuz? tşte bırıncı tekıl kışı olarak kendı anlat tığını gorunce olaylara ve yakınlarına karşı çok duyarlı davranmak zorunda kaldı Ben de saygı gosterdım Ne de olsa anlatılan olayların kımı tanıkJarı (yurtıçınde ya da dışında) halen yaşıyor Hıçbır şeyı abartmadan, saptırmadan aktarmalıyaık Kımse lerı kırmamalı, unutmamalıydık Ara sıra çok kışıden soz ettığımızden yalundım doğ rusu "tstanbul telefon rchberıne dondu" dıyerek ba/ı ısımlerı çıkartmayı kabul ettır 1 dım Llektrıklı gunlerımız olmadı değıl Bır \anat<,tnın yclıştıgı ortama bakışımz da, donemın tamklı$ınt da yansıltt^ınızgoz lı nıyor Onun ardındakı hayallardan bırha yata yontIdıgınızdc sana/çımn ıtsıu ıL bızı ba\ başa bırakıyorsunuz Pekt bunu topar layan/bırıktıren/ayrUjtırtp butunlcyı n I vın J llyaso&lu bu anlattda nı rı dı 1 Her yerde Çunku butun olavları onun anlattığı şeklınden soyutlayıp yenıden ken dı dunyamdan, kendı su/gecımdtn damıt tım Karşımdakı etten kemıkten olan Ayla benım ımge dunyamdakı Ayla ıle ozleştı Sı zın bu sorunuzıı Remzı Kıtabevındekı yayı na hazırlayanlar da sordular ve bu yuzden bır "Sunuş" eklemek zorunda kaldım kıta bın başına Yoksa ılk sayfadan Ayl.ı nın ken dı sesı hemen okurla buluşsun ıstıyordum Sunuş ta bu dıırumu şoyle açıkladım "Okurla kahramanı baş başa bırakmak adı na kıtabı onun ağzından bırıncı tekıl kışı yontemıyle ya/dım Bırçok yude, daha sı cak bır ortam yaratmak adına, onun kendı ne o/gu kesık kesık anlatımını ve kendıne ozgu sozcuklerını korudum Dolayısıyla ta nhsel ve muzıksel aıaştırmalarımı da Ay la'nın ağzından nıetne kaynaştırdını " Ku^kuutz muzık ııiMinı olnıantz bu ça lışmayt baştan \ona anlar/ılı/değerlı/vcrımlı ktltyor Lrduran'ı anlayan tanımaya talışan bırının tuınlıyıa bakı^ının yanumaları bu romana airmş Lrduran la alışvcnşınız, ken dıunı anlatma voru^melı rınız naul oldu J Teşekkur ederım Ayla da onun yaşamı nı mıi7iğın ıçınde olmavan bırısının dıle ge tıremeyeceğım soyluyordu Onun anlatım da dıl olarak sıkıntıları var Aıle çok karışık Lvdekı butun kadınlar aksanlı konuşumıuş Kuçuk yaşta hransızca oğretılmış, dadısıy la konuşurmuş Sonra da hep yurtdışında bıryaşam Furk okuluna da gıtmemış, oku ma ya/mayı da dışarıdan ozel oğretmenler le oğrenmış Bu nedenle bazen hü\ aşağı an lamalar oluyordu Hele duygu yoğunluğu yaşadığı donem ve olayları anlatırken ken dısı de çok heyecanlanıp temposunu hızlan dırdığından kımı bolumler bırkaç kez baş tan yazıldı Burada gozledıfomız bır başka olgu da $u lurktye aydınlanmaunın Osmanlt'dan devralınan mırasınm yanudığı alanlar/ha yatlar/ kurumlarla suregelen seruvenıne ba kt$ Buradan bakınıa, Ayla Lrduran vı ku J şağı, stzce bu aydınlanmanın nereunde Ayla'da gozlemledığım bır Osmanlı ter bıyesı, Osmanlı aılesının aydınlığı var Cum hunyetın ılk vıllarında yetıştırlen her çocuk gıbı Batı kulturu almasına ozen gosterılmış Keman çalacaksa Batı'nın en başarılı hoca larıyla çalışmalıymış Ayla yuıtdısında eğı tıme gıden ılk ustun çocuk Ustelık devle tın bursu ıle değıl dovızı/nı ıle çıkıyor On dan bır yıl sonra Suna Kan ldıl Bıret yasa sı çıkartılıyor ve onlar aılelerıyle bırlıkte dev Ietın desteğı ıle dışanda okumaya hak kaza nıyorlar Bence aydınlanan ana babaların çocuğu bunlar Aydınlanmanın ılk ışıklarıy la yonlendırılen çocuklar Bestecılerden ıcracılara/ solıstlere yonı l dıgıntzde, ornepn ihmanba^ dı Lrduran'ı yan yana gclırdıg'ınızde, sanatsal duruşları/ konumlartnın yansdarı ve yetışme ortamla rı bakımından yakın/uzak duran yanları ne ler oldu, sızın ıçn •> Çok buyuk farkhlıklar gozlcmledım Us manbaş kendı ıç dunyasına kapalı bır bes tecı Yarattığı yapıtın ses bulması, genış kıt lelere seslenmesı, çalınıp soylenmesı fılan onu pek ılgılendırmıyor O, yaratma sure cınde onemlı anlar yaşıyor Hatta, bıraz da Necatıgıl'ın dedığı gıbı "şur masamdan uzaklaştıkça benden de uzaklaşır, benım ol maktan çıkar" dıyor Değışık yorumcular çaldığı zaman sankı başkasmın yapıtı gıbı dınlıyor, alkışları usulen selamlıyor Oysa Ayla, hep sahnede olmak ıçın, sesı nı yukseltmek, alkışlanmak, çaldığını pay laşmak ıçın yetıştırılmış Onca yılın evrıl mesı payfaşma ustune kurulmuş Bazen çığ lık çığliğa ba/en rısıltıyla, ama çabalann so nunda hep kendını duyvırmak var Kendını guzel gostermek, kusursuz olmak, guzel ko nuşmak, guzel gorunmek SAYFA S Ayla Erduran'ı tanımak Ayla'yı Dinler mîsiniz? AYDIN BUKE ~\7"\Pr yuzyılın en buyuk bestecılerın / \ > \ Hen Dmıtrı Şostakovıç'ın lanık lık lutanagı adı altında toplanan anıları şu cumlelerlebaşlar "Bunlarbenım kendıme ılışkın anılar değıl Başka ınsanlara ılışkın anılar Bıze ılışkın olanları başkaları yaza cak" (1) Yaşamoykulerıyle, anılarla ılgılı kı taplarokuduğum zaman, Şostakovıç'ın bu sozlerını anımsarım Geçen gunlerde pıya saya çıkan Lvın llyasoğlu'nun Ayla'yı Dtn ler mıuntZ'1 (Remzı Kıtabevı) adlı kıtabı, bır kez daha Şostakovıç'in sozlen uzerınde du şunmemı sağladı Kıtapta anlatılanlar un lu kemancı Ayla Lrduran'a ılışkın anılar mıydı yoksa onun yaşamında çok onemlı roller oynayatı Oıstrakh, Menuhın, Sz eryng, Lrancescattı'ye mı aıttir1 Kıtabın ya zım teknığınden dolayı, ılk bakışta tum olayları Ayla Lrduran'ın ağzından dınlıyor muş gıbı bır ızlenıme kapılmamıza karşın, Evın llyasoğlu'nun satır aralarına ustaca yerleştırdığı ayrıntılar sayesınde, objektıf bır değerlendırme şansını da yakalayabılı yoruz Ayla Erduran, Cumhurıyet Turluye'sın de yurtdı^ında eğıtım goren yotumculan mızın ılk temsıkıleıınden Ifenuz tdıl Bı let ve Suna Kan i(,m ^ıkarılan, yeteneklı gen<,lerın eöıtımlerını yabancı ulkelerde devletın maddı desteğı ıle yurııtmesıne ola nak sağlayan kanun yururluğe gırmeden, aılesının olanaklarıyla Parıs'te okumaya gıt mış lstanbul'un tanınmış aılelennden r>ı nnın kızı olarak dunyaya gelen sanatçı, cok kuçuk yaslarda kemanla kurduğu bağı, bu gunlere dek bır tutku şeklınde devam et tırmeyı başarmış Kemanla, konserlerle ve muzıkle dopdolu geçen yıllar, aynı zaman da XX yuzyılın efsanevı ısımlerıyle unutul maz ve sıra dısı dostluklara da sanne olmuş Davıd Oıstrakh, Yehudı Menuhın, Henryk Szeryng ve Zıno francescattı gıbı dunya nın en unlu kemancılarıyla bırlıkte çalma sı, zaman zaman onların oğrencısı olması, Ayla Lrduran'ın yaşamının eundelık olay ları arasında Boylesıne renklı ve muzıkle ıç ıçe bır yaşama ılışkın anılar da, doğal ola rak son derece ılgı (,ekıcı Lvın llyasoğlu kıtabını tumuyle Ayla Lr duran ın ağzından okuyucuya aktarmi!; Kucucuk bır (,otukken bızlere anlatmaya başladıgı yaşamını adeta onunla bıılıkte yaşıyoruz lstanbul'da kemana ılk başlayı şı, aılenın ve muzık oğretmenlennın kuçuk kızın olağanustu yeteneğını fark ederek Pa CUMHURIYET KİTAP SAYI 650 rıs'e gıtmeyı planlamalan oradakı eğıtım ve sonrası hep Ayla Lrduran'ın ağzından bı /e aktarıhyor Ancak Lvın llyasoğlu nun bu metnın ıçıne, yıne Ayla'nın anlattıklarıymıi; gıbı yerleştu dığı detaylar sayesınde, aklımı /a takılan pek çok sorunun yanıtı kendılı ğtnden açığa çıkıyor Orneğın Ayla Lrdu ran ın yakın ?amana dek çaluığı, unlu saz ya pımcısı Antonıo Stradıvarı'ye nt kemanın alınış oykusunu dınlerken, İ700'lu yıllann Italya sına uzanıp Cremona'dakı sazyapım cıları hakkında bılgı alıyoruz Ustelık araya gıren ve Ayla Lrduran ın ağzından anlatılan bu bılgıler, kıtabın genel akışı ıçınde yama olarak durmuyor Ayla Erduran gıbı pro fesyonel bır kemancının ağzından çıkması na karşın, konuya oldukça uzak kımseler ıçın de anlaşılmaz sozler değıl Aynı şekılde unlu çellıst Pablo Casals'la ılgılı anılan okur ken, Prades Festıvalı'nın oluşum oykusunu, Davıd Oıstrakh'ın yanındakı oğrencıhk yıl larını okurken de, Moskova Konservatuva rı'ndakı muzık cğıtımını yakından tanıyo ru? Ancak aynı yontem, Ayla Lrduran'ın ozel yaşamı soz konusu olduğu /aman, bazı sı nırlamalan da doğal olarak beraberınde ge tınnış Sanat yaşamı ıle ılgılı olayları en ın ıe aynntılarına dek bızlerle paylaşan kıta bın kahramanı ozellıkle ııçuncu şahıslarla ılgılı duygusal etkıleşımlerde ıçıne donıık bır ruh halıne burunmeyı yeğlcmış Lvın 11 yasoğlu da, bu noktalarda Ayla Lrduran ın duyarlılığına savgı gostererek, olayların ızı nı surmeyı bırakrnış Buvuzden kıtabın ba zı bolumlennde, genelde buyuk bır heye canla, soluğumuzu tutarak dınledığımız Ay la'nın anıden susup, dalgınlaştığını hısseaı yoruz Kıtap Behcet Necatıeıl'ın dızelenyle baş lıyor "Bıraz sabırkuçuK çocuk, bıraz sabır/ Ama Allah'ın koyduğu yerde,/ Yıldızlar da ıma yalnı/dır " Boylece Lvın llyasoğlu, Ay la Lrduran'ın karşısındakını hemen etkıle yen aşın heyecanını ve çocuksuluğunu ılk andan başlayarak bızlere hıssettırıyor Yıl lar geçıyor, olaylar bırbırını ızlıyor, karşı mızda artık dunya çapında une kavuşmuş bır solıst olduğunu zannedıyoruz Ancak o çocuksuluğunu hıç kaybetmıyor olaylara yaklaşımı anıden bulutlann uzerıne çıkıp sonra bırden yeryuzune ınışı hep bu çocuk yanından kaynaklanıyor Yaşamında karşı laştığı butun acıların anlatıldığı bolum on cesınde, yazar "çocuk Ayla"ya bu kez Phı lıppe faccott'un Başka ^arkıları ıle seslenı yor "Yeter, dur çocuk Gozlerın bunu gor mck ıçın dtğıl,/ kapat onlaıı bır sure daha, uyu karanlıkta,/ An bır sure daha bılme ve duru gokyuzune benzeyen/ Gozlerın kalsın oyle " (s 198) Kıtabın son sayfalannda ıse Lrgın Sander'ın Mâfd/şıın bırkez daha Ay la Erduran'ın tum yaşadıklannı ozetler gı bı "Evvel zaman ıçınde/ Kalbur saman ıçınde/ Bır kuçucuk çocuktum/ Buyukan nemın dızı dıbınde/ Sonra çıkıp masalların dunyasından/ Ben de buyudum/ Her ıç meye eğıldığım suda/ Bır koca kurt gor dum " (s 275) Ayla'yı Dinler mtsımz'\ okurken gunu muz Tıırk yorumcularının Ayla Lrduran ve onun kuşağına ne çok şey borçlu oldu ğuna bır kez daha tanık oluyoruz Henuz klasık mu7ik alanında adı hıç duyulmamış bır ulkcnın çocukları olarak, Âvrupa'nın en onemlı konservatuvarlannda, çağın en bu yuk oğretmenlennın beğenısını kazanan o azımlı gençler olmasa, bugunun yetenekle n kendılennı boylesıne kolay kabul ettıre mezlerdı Avrupa'nın en çetın yanşmaları na gıren, buralarda dereceler kazanan Ayla Lrduran ve kuşağı, Turkıye'de uluslararası anlamda bır muzık yaşamı olduğunu da herkese kanıtlamışlar Ayla Lrduran'a kulak venrken onun can lı ve neşelı konuşmasını, kendıne has şaka cı anlatımını da satır aralannda hıssedıyor sunıi7 " Furkıye ye donduğumden ben doğaya kavuşmanın da mutluluğunu yakalamıştım Yuruyuş yapmak açık navada oyalanmak, denızı goğu seyretmek ve yazlan Idıl, Ayşe gul gıbı dostlanmla Akdenız'de tekne gezı lennc çıkmak saatlcrce yuzebılmek harıka şeyler Onlarca yıl odalara kapanıp çalışmı şım, ders vermışım, havayı doğayı unutmu şum Dışanda kar mı yağıyor, denıze mı gı nlıyor, belkı gunlerce bunu aynmsamadan kapalı odalarda çalışmışım, çalışmışım Şundı guneşe yuzıımu çevırıp denn denn soluk alıyorum açık havada Dunyanın dort bır yanından gelıp gıden eskı dostlarımla ben yaşıyorum, evım yaşıyor Eskı esprı gu cum, neşem gen gelmış Nasıl mı? Orneğın, 2002'ye gırdığımız yenı yıl gecesı, dort kışılık bır sofra kurmuş tum Uç arkadaşım gelecektı Sonra bır ak sılık oldu ben sofrayı olduğu gıbı bırakıp başka bır yerdekı davete gıttım Ve kapıdan çıkarken, pıyanomun ustunde ımzalı rotoğ rafları duran, hayatımda oncmlı roller almış dort bııyıık kışıye donerek 'Buyrun beyler, hadı sı/ oturun bu masaya,' dedım O gece salonumda yemek masamın çevresındekı konuklar, Menuhın, (Oıstrakh, Szeryng ve I rancescattı ıdı " (s 273) • (l) Volkov, Solomon, lanıklık lutanağt, s 44, Çcv M Salım Spatar, Pencere Yayın ları, 1992